1. Poprzedza ją litera l, ł, r, np. w wyrazach lżej, lżejszy, łży, rżysko.
2. Następuje wymiana ż na g, dz, h, z, ź, s:
ż - g
możemy - mogę
ż - dz
mosiężny - mosiądz
ż - h
pieniężny - pieniądze
ż - z
każę - kazać
ż - ź
zamrożenie - mroźny
ż -s
wyżej - wysoko.
3. W wyrazie znajduje się przyrostek aż, eż, np. grabież, sprzedaż.
4. W wyrazie znajduje partykuła -że, np. tenże, róbże.
5. Po przedrostku od ż zaczyna się rdzenna część wyrazu, np. podżegać, nadżerka.
6. Wyraz jest zapożyczony, po literze n, np. branża, oranżada.
7. Wyraz jest rodzimy: gżegżółka, mżawka, mżyć, piegża.
Litera rz.
Występuje gdy:
1. Znajduje się za spółgłoskami p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np. przygoda, brzeg, trzeba, drzewo, krzepki, grzebać, chrząszcz, ujrzeć, wrzos. Wyjątki od tej reguły to: a) kształt, kształtny, kształcić, Oksza, bukszpan, kszyk (ptak), pszenica, pszono, pszonak, pszczoła, Pszczyna, Pszonka, gżegżółka, gżenie się, piegża, b) przymiotniki (stopień wyższy i najwyższy) zakończone na –ejszy, -szy, np. słodszy, droższy, najładniejszy.
2. Rz wymienia się na r, np. lekarz – lekarstwo, starzec – stary, morze – morski.
3. W danym wyrazie występuje przyrostek -arz, lub -erz, np. fałszerz, gospodarz, kominiarz.
Informacje za „Słownikiem ortograficznym języka polskiego” pod redakcją prof. dr Mieczysława Szymczaka.