Motyw patriotyzmu

Literatura renesansowa bardzo często ukazuje wizerunek patrioty, troszczącego się o los kraju. Motyw miłości do ojczyzny uwidacznia się w wielu utworach Jana Kochanowskiego – wybitnego poety epoki odrodzenia oraz w Kazaniach sejmowych Piotra Skargi.
Pieśń V z Ksiąg Wtórych O spustoszeniu Podola jest apelem poety do Polaków o kierowanie się rozsądkiem. Tekst podejmuje temat najazdów narodu tatarskiego na ziemie Polski. Wówczas najeźdźcy grabili Polaków i odbierali im majątki. Dodatkowo więzili mieszkańców podbitych terenów i traktowali ich jako niewolników. Pieśń O spustoszeniu Podola ma na celu zmobilizowanie rodaków do walki, która nie jest z góry skazana na przegraną.
Motyw troski o ojczyznę został przedstawiony w Odprawie posłów greckich. Dramat zawiera treści uniwersalne, ponadczasowe i wyraża obawę Kochanowskiego o los kraju. Utwór opisuje historię upadku Troi, który był konsekwencją stawiania własnego dobra ponad dobro kraju. Ulisess zwraca uwagę, że nie przestrzeganie prawa i brak sprawiedliwości skazały Troję na upadek. Poeta doctus w ten sposób tworzy aluzję do sytuacji XVI-wiecznej Rzeczypospolitej, kiedy Batory był zaabsorbowany prowadzeniem wojen i nie dostrzegał potrzeb swoich rodaków. Tekst jest ostrzeżeniem dla tych, którzy zaniedbują sprawy wewnętrzne. Autor nie chce, żeby powtórzyły się losy Troi.
Piotr Skarga w swoich kazaniach również nawołuje rodaków do zachowania postawy patriotycznej. Jezuita kreśli przed czytelnikami obraz patrioty. Zwraca uwagę, że przejawia się on nie tylko walką w obronie kraju, ale kluczową rolę odgrywa wzajemna życzliwość i jedność. W Kazaniach Sejmowych stosuje liczne środki perswazyjne, które mają przekonać czytelnika do zmiany złych przyzwyczajeń. Tekst jest bogaty w alegorie. Między innymi przedstawia ojczyznę jako organizm, dotknięty różnymi chorobami: nieżyczliwością, chciwością, anarchią szlachty… Przedstawia ją również jako tonący okręt. Załoga zamiast go ratować, dba o swój dobytek i bogactwa.