Zstąpienie do grobu

Motyw Zstąpienia do grobu wywodzi się z tradycji chrześcijańskiej. Nawiązuje do wydarzeń paschalnych, związanych z męką i śmiercią Jezusa, które mają szczególny wymiar w kulturze czasu romantycznego. Motyw podlega akomodacji do polskiej historii duchowej. Początek Zstąpienia do grobu wiąże się z postacią potępianego włóczęgi, uciekiniera z carskiej armii, czytelnika Pieśni Osjana – Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego. Badacz postanowił dokonać odpomnienia archaicznej, zapomnianej słowiańszczyzny, nazywanej przez niego sławiańszczyzną (od sławy), po przez zgłębianie tajemnicy języka, pieśni i wstąpienie w głąb grobu. W celu badawczym odkrywał mogiły – kurhany i zbierał zaginione pieśni polskie, rusińskie, czeskie i rosyjskie. Zebraną wiedzę wykorzystał do opracowania dzieła O słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. Udowodnił, że chrześcijaństwo zatarło cechy Słowian, zniszczyło ich dorobek kulturowy. Tym tropem podążyli również inni autorzy. George Gordon Noel Byron opowiadał o drastycznych doznaniach w głębi grobu. Słowacki inspirując się wizytą w budowli, którą uważano za grobowiec króla Agamemnona dokonał krytycznego osądu polskości w utworze Grób Agamemnona. Mikołejko odnajduje ten motyw w utworze Kordian, gdzie spiskowcy gromadzą się w Katedrze Św. Jana w Warszawie przy grobach królów, których w rzeczywistości nie ma. Kiedy Kordian mdleje dusze władców opuszczają trumny i wspinają się po murach Zamku Królewskiego, aby dokończyć dzieła wskrzeszenia narodowego bytu Polaków. Ten scenariusz towarzyszy żałobie narodowej. Współcześnie możemy dostrzec w tych trumnach ofiary katastrofy smoleńskiej. Marek Rymkiewicz – poeta eseista i dramaturg w tekście Do Jarosława Kaczyńskiego buduje obraz Polski rozdartej. Zstąpienie do grobu odbywa się w Dziadach Adama Mickiewicza w kaplicy, gdzie toczy się akcja utworu. Gustaw jest postacią balansującą pomiędzy zaświatami a światem rzeczywistym. Żywi mieszają się z umarłymi. Pojawiają się tam duchy z piekła rodem. Mikołejko spostrzega Zstąpienie do grobu w Panu Tadeuszu. W Inwokacji pojawia się obraz polskości: matki Boskiej, śmierci i cudu, obrazu wyidealizowanej Litwy. Pan Tadeusz po powrocie do ojczystych stron przechodzi przez komnatę grobową, gdzie znajdują się obrazy zmarłych: Tadeusza Kościuszki, Rejtana, Jasińskiego i Kossaka. Matka Boska okrywa swoim płaszczem polskie groby poległych bohaterów. Matafizyczny obraz śmierci, ludzkiej pamięci i niepamięci pojawia się także w utworze Norwida W Weronie. Autor próbuje przekonać czytelnika, że miłość Romea i Julii jest opłakiwana przez naturę, która współcierpi. Zapewnia nas o nieśmiertelności miłości.