Kopalnia soli w Wieliczce

Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni są od 1978 roku polskim obiektem zapisanym na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Kopalnia soli kamiennej znajduje się w Wieliczce koło Krakowa. Od 1976 roku jest wpisana do krajowego rejestru zabytków. Obiekt znajdował się na liście zagrożonego dziedzictwa, lecz później został z niej usunięty. Od 1994 roku jest pomnikiem historii Polski. Dwa lata później zaprzestano wydobywania z niej złóż. Później został w plebiscycie uznany za jeden z siedmiu cudów Polski.

Charakterystyka kopalni

Kopalnia soli w Wieliczce obejmuje dziewięć poziomów. Pierwszy z nich (Bono) dochodzi do 64 metrów, a ostatni do 327 metrów i jest to maksymalna osiągnięta głębokość. Długość wszystkich chodników wynosi ponad 300 kilometrów, a łączna ilość wyrobisk to około 3000. W kopalni jest duża wilgotność i zawartość chlorku sodu. W powietrzu występuje wysoki odsetek wapnia, potasu i magnezu, który jest przyjazny dla osób z problemami z górnymi drogami oddechowymi. Dlatego kopalnie są obiektem zainteresowania przez osoby wybierające się na turnus rehabilitacyjny. Od 1951 roku istnieje Muzeum Żup Krakowskich założone przez Alfonsa Długosza. Kopalnie wielicka i bocheńska wyróżniają się na tle innych światowych obiektów górniczych, że są czynne od średniowiecza do czasów obecnych. Najstarszą częścią kopalni, gdzie wydobywano sól jest otoczenie góry szybu Goryszowski. Pochodzi ono z XIII wieku.

Geologia kopalni

Kiedyś na terenie od Karpat, po Śląsk i Rumunię rozciągało się Morze Mioceńskie. Doszło do rozwoju lodowców, czyli do ochłodzenia się klimatu, a w związku z tym poziom oceanu się obniżył o około 60 metrów. Tak powstał zbiornik o wysokim poziomie zasolenia. Wgłębił się on w ląd, przez co powstały liczne zatoki. Ruchy górotwórcze, zaś przyczyniły się do obniżania się dna. W ten sposób ponad czternaście milionów lat temu, powstały złoża soli na terenie Polski. Powoli następowało wytrącenie się osadów soli, czyli tzw ewaporacja. Gorący i suchy klimat spowodował szybkie parowanie wody. W związku z tym osadzały się coraz większe przerosty skał płonnych. Czas trwania sedymentacji, czyli gromadzenia osadu, najprawdopodobniej trwał dwieście tysięcy lat. Powstałe złoża w Zapadlisku Przedkarpackim rozciągały się na 300 kilometrów i 100 kilometrów w szerokości.

Budowa geologiczna

Złoża solne w Wieliczce są oryginalne i nietuzinkowe, ponieważ nie spotkamy identycznych w innych rejonach świata. Wypiętrzanie się Karpat spowodowało pofałdowanie warstw soli, odkucie ich i przesunięcie w kierunku północnym. Dzięki temu złoża znajdowały się bliżej powierzchni ziemi, przez co łatwiej było je odkryć i wydobyć. Karpaty zepchnęły skały i uformowały je w nietypowy sposób. Cechą charakterystyczną budowy soli z Wieliczki jest jej dwudzielność, albowiem składa się z górnej części złoża bryłowego i dolnej złoża pokładowego.

Sól

Sól to skała, która łatwo się łupi, dobrze rozpuszcza się w wodzie i przewodzi ciepło. Najczęściej jest przezroczysta, ale może przybrać zieloną barwę, kiedy zawiera odrobinę iłów (taka najczęściej jest spotykana w Wieliczce).

Początki eksploatacji

Początki pozyskiwania soli z Wieliczki mogą sięgać 3 tysięcy lat p.n.e. epoki środkowego neolitu. Początkowo korzystano ze źródeł solnych. Zbierano i czyszczono solankę, a później ją gotowano. Ten proces potwierdzają odkryte instalacje do odparowywania takiej mieszaniny. Na paleniskach ustawiano naczynia z roztworem, który gęstniał pod wpływem ciepła, a później zmieniał się w ciało stałe o wysokiej zawartości soli zdatnej do spożycia. Eksploatacja trwała ponad 3 tysiąclecia, kiedy to w średniowieczu (około wieku XI/XII), ustały wypływy ze źródeł. Wtedy ludzie w poszukiwaniu innego sposobu wydobycia soli, zaczęli drążyć głębokie studnie. Wydobywali w ten sposób słoną wodę, którą podobnie jak wcześniej gotowano. Pewnego razu odkryto złoża soli kamiennej. Było to bardzo ważne wydarzenie, ponieważ dzięki temu możliwe było wydobycie soli metodami górniczymi. W 1289 roku książę Henryk IV Probus zlecił budowę łaźni w Wieliczce. Zapewniała ona miejsca pracy dla balwierzy, którzy wykonywali pracownikom oraz poszkodowanym proste zabiegi lekarskie. Dzięki dużym wpływom z kopalni soli, Kazimierz Wielki mógł podjąć ważne reformy np. ufundować Uniwersytet Jagielloński w 1364 roku. Rok Wcześniej władca opłacił w kopalni szpital, który prowadzili podopieczni z zakonu św. Ducha. Warto wspomnieć, że wówczas dochody z wydobycia soli stanowiły ponad 30% dochodów skarbu królewskiego. Co więcej, wspomniany władca zagwarantował spokojny rozwój kopalni, poprzez uporządkowanie prawa górniczego. Warto wspomnieć, że u schyłku średniowiecza w Wieliczce pracowało ponad trzysta osób, a w ciągu roku wydobywano nawet 8 tysięcy ton soli. W XV wieku w kopalni był jeden poziom podziemny i 4 szyby górnicze. Z takich możliwości cieszyli się pierwsi turyści. Pierwszą osobą, która zwiedziła kopalnie był Mikołaj Kopernik. Słynny astronom doczekał się później komory solnej nazwanej jego imieniem.

Dynamiczne zmiany w kopalni

Wieki od XVI do XVIII stały się etapem dynamicznych zmian w kopalni. Wzrosło zapotrzebowanie na pracowników w wyniku przejścia kopalni na całoroczny cykl pracy. Zatrudniano różnych ekspertów do przeprowadzania szczegółowych badań. W tym czasie powstały pierwsze mapy podziemi. Tworzyli je np. Marcin German czy Jan Gotfryd. Na początku XVI wieku zaczęto poszukiwać soli na innym poziomie niż pierwszy. Już wiek później kopalnia sięgała trzech poziomów. Wtedy też sól stanowiła główne źródło dochodu dla kraju. Sól produkowano także w warzelniach, gdzie umieszczano ją w specjalnych piecach, gdzie taka solanka odparowywała. W związku z tą ponad przeciętną produkcją w pobliżu Krakowa zabrakło drewna na opał. Było to ogromne utrudnienie, ponieważ należało sprowadzać drewno, ale było to bardzo nieopłacalne, dlatego postanowiono wywozić solankę do innych miast, oddalonych nawet o setki kilometrów (np. Toruń). Taka sytuacja była niezwykle uciążliwa dla górników, dlatego w 1724 roku zrezygnowano z warzenia soli i rozpoczęto pracę tylko z wykorzystaniem metod górniczych. Uciążliwy dla turystów kopalni był wymóg posiadania zgody królewskiej na wizytę. Mimo to, przybysze nie zniechęcali się i przyjeżdżali do kopalni. Wieliczka także w skali europejskiej zaczynała stawać się popularna.

Wieliczka w czasach rozbiorów, po czasy wojenne

Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku kopalnia w Wieliczce znalazła się pod panowaniem Austrii. Habsburgowie przykładali dużą wagę do wyposażenia, zabezpieczenia i sprzętu kopalni. Umożliwili jej ciągły rozwój. To właśnie wtedy po raz pierwsze zaczęto wydobywać złoża stosując proch strzelniczy, powstała podziemna linia kolejowa, działała maszyna parowa elektrownia, a oprócz tego powrócono do produkcji soli poprzez zakład warzelniczy. Austria nie bez powodu tak dbała o kopalnię. Działo się tak dlatego, że była ona jednym z najważniejszych przedsiębiorstw na terenie całego państwa Habsburgów oraz szczyciła się pozycją największego zakładu produkcyjnego w Galicji. Oprócz tego, państwo zaborcze dużą uwagę zwracała na turystykę. To właśnie wtedy turystyka stała się ważnym źródłem dochodów. Zaczęto organizować różne atrakcje np. zwiedzanie kopalni kolejką konną, długie zjazdy na linie, pokazy sztucznych ogni. U schyłku wieku XVIII liczba zwiedzających wynosiła około kilkadziesiąt osób na miesiąc, tak w XX wieku było już to ok. stu osób w tygodniu. Wieliczkę odwiedzali głownie mieszczanie, bogaci urzędnicy, duchowni, magnaci. Polacy ochoczo przybywali do znajomej kopalni, która kojarzyła im się ze świetnością narodu oraz traktowali wizytę w niej jako manifestację patriotyczną.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku kopalnia soli stała się własnością Rzeczpospolitej. Zmieniono wtedy nazwy szybów i innych elementach na polskie odpowiedniki. W okresie międzywojennym z produk