Tatrzański Park Narodowy

Tatrzański Park Narodowy jest jednym z dwudziestu trzech Parków Narodowych w Polsce (obok Babiogórskiego PN, Białowieskiego PN, Biebrzańskiego PN, Bieszczadzkiego PN, Bory Tucholskie, Drawieńskiego PN, Gorczańskiego PN, Gór Stołowych, Kampinoskiego PN, Karkonoskiego PN, Magurskiego PN, Narwiańskiego PN, Ojcowskiego PN, Pienińskiego PN, Poleskiego PN, Roztoczańskiego PN, Słowińskiego PN, Świętokrzyskiego PN, Ujście Warty, Wielkopolskiego PN, Wigierskiego PN i Wolińskiego PN). Został utworzony 1 stycznia 1955 roku zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 października 1954 roku. Już od pierwszego momentu, gdy człowiek wkroczył w Tatry, przyroda zaczęła ulegać zniszczeniu. Początkowo negatywny wpływ ludzi był niewielki, jednak z czasem zaczął się mocno dawać przyrodzie we znaki. W XIX i XX wieku przyroda Tatr uległa znacznemu zniszczeniu w wyniku eksploatacji człowieka. Wśród najbardziej zagrażających czynników wpływających na przyrodę Tatr należy wymienić:
– przemysł – budowanie dróg dojazdowych, urbanizacja różnych obszarów Tatr, niszczenie i wycinka lasów. Na potrzeby hutnictwa żelaza i górnictwa (Dolina Kościeliska, Kużnica) prawie całkowicie usunięto dolnoreglowe bukowe lasy (gdyż huty opalano drewnem)
– wypasanie zwierząt / pasterstwo – dokonało znacznych zmian w krajobrazie Tatr, powstały polany reglowe w miejscu wyciętych lasów, hale występujące naturalnie zaczęły się powiększać, wycinano kosodrzewinę. Obniżyła się górna granica lasu, co zwiększyło zagrożenie lawinami, zwiększyła się erozja powierzchni gleby.
– leśna gospodarka (rabunkowa) – eliminacja pewnych gatunków drzew np. buka, jodły i sztuczne nasadzenia świerkiem, wprowadzanie obcych gatunków.
– gospodarka łowiecka – zabijanie przez kłusowników świstaków i kozic, krzyżowanie jelenia karpackiego z innymi rasami tego gatunku, które sprowadzano z Azji, Ameryki Północnej. Wysokogórskie jeziora zarybiano – pstrągiem źródlanym (zniszczył on doszczętnie faunę skorupiaków).
Należy wspomnieć, że Tatry to jedyne w Polsce góry o charakterze alpejskim, tylko tam żyją w Polsce świstaki i kozice. Żaden z pozostałych parków narodowych nie posiada tak charakterystycznej flory. W Tatrach odnajdziemy około dwustu gatunków roślin naczyniowych, tylko w Tatrach można zaobserwować ich występowanie. Pod koniec XIX wieku podjęto decyzję o ochronie tego unikatowego miejsca i związanej z nią flory i fauny.
W 1868 roku Wysoki Sejm Galicyjski uchwalił ustawę, która zabraniała połowu, zabijania i sprzedaży alpejskich zwierząt, które były charakterystyczne dla regionu Tatr, czyli świstaka i dzikich kóz (kozic). Była to pierwsza tego typu ustawa w Europie. Aby ją egzekwować powołano specjalną straż myśliwską, do której zaproszono byłych kłusowników: Macieja Sieczkę i Jędrzeja Wali. Obaj panowie porzucili kłusownictwo i chcieli chronić zagrożoną tatrzańską przyrodę. W 1873 utworzono Towarzystwo Tatrzańskie, które rozszerzyło ochronę gatunkową (do tej pory świstak, kozica) na cisa, limbę i szarotkę alpejską. Na polecenie Towarzystwa Tatrzańskiego powołano również Towarzystwo Ochrony Tatr Polskich. Organizacja od razu rozpoczęła zbiórkę pieniędzy, aby wykupić z prywatnych rąk Tatr i stworzenie w tym miejscu Tatrzańskiego Parku Narodowego. Dzięki tej inicjatywie wykupiono ponad 1000 hektarów. Jednak rozpoczęcie tworzenia parku narodowego zahamowali przedsiębiorcy, którzy chcieli w tamtych regionach, jak interesujących krajobrazowo, rozwijać turystyczną infrastrukturę – budować hotele, schroniska, wyciągi narciarskie. Jednak mimo tego protestu dnia 26 czerwca 1939 utworzono jednostkę organizacyjną Lasów Państwowych, którą nazwano Parkiem Przyrody w Tatrach. Jednostka powstała, aby chronić tatrzańską florę i faunę oraz wszystkie formy przyrody, które mogą być ważne przez wzgląd na walory naukowe, historyczne, pamiątkowe i estetyczne. Po zakończeniu II wojny światowej starania o utworzenie tatrzańskiego parku narodowego kontynuowano. Przejęto własność rodziny Uznańskich, która obejmowała ponad połowę terytorium Tatr. W 1947 roku Minister leśnictwa utworzył obszar ochronny i nazwał go Tatrzańskim Parkiem Narodowym. W 1948 roku na terenach wykupionych jeszcze przed II wojną światową przez Skarb Państwa, w górnej części Doliny Kościeliskiej utworzono rezerwat ścisły i nazwano go rezerwatem przyrody Tomanowa-Sreczyny. W końcu w roku 1954 utworzono Tatrzański Park Narodowy, do którego włączono Wspólnotę Leśną Uprawnionych Ośmiu Wsi (w tym dolinę Chochołowską i Lejowa). Tatry Polskie musiały czekać sześć lat dłużej niż Tatry Słowackie na utworzenie parku narodowego na ich obszarze. Otulina na Podhalu i cały obszar górski zostały objęte ochroną parkową. Gdy w 1954 roku tworzono park narodowy, Tatry były znacząco zniszczone, drzewostan był w bardzo złym stanie, a liczebność dzikich ssaków była najniższa w historii.
Tatrzański Park Narodowy obejmuje całe terytorium Tatr oraz część Pogórza Bukowińskiego i Rowu Podtatrzańskiego (obszary przylegające do parku, enklawy w tym Wyskówki, Herendę, Bagiów Bór i Polanę Rogoźniczańską). Najwyższym punktem są oczywiście Rysy – 2499metrów, najniższym punktem jest dolina Porońca, która w okolicach Krośnych Hamrów dochodzi do wysokości 773metrów, tak więc różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniższym punktem wynosi 1730 metrów.
Gdy powstał park, w dalszym ciągu własność prywatna pasterzy obejmującą hale tatrzańskie pozostawała sporym problemem. Górale wypasali na halach zbyt dużą ilość owiec. Zwierzęta zadeptywały hale. Mimo drastycznych hal, górale decydowali się również na wypas owiec w pobliskich lasach, owce niszczyły runo i kosodrzewinę. W związku z tym, że górale nie chcieli zmienić swoich przyzwyczajeń, to 8 grudnia 1960 roku Rada Ministrów nakazała przymusowy wykup bądź wymianę na inne tereny wszystkich prywatnych własności w Tatrach. Wykup i wymianę przeprowadzono w czasie 4 lat, od 1860 – 64 roku. Wtedy też zniesiono serwituty. Aktualnie blisko 85 procent terenu Tatrzańskiego Parku Narodowego jest własnością parku, a około 1000 hektarów należy do PTTK. Pozostała część około 2200 hektarów należy do Wspólnoty Leśnej Uprawnionych Ośmiu Wsi. W 1981 roku górale po wieloletnich próbach, odzyskali część swojej własności i tam prowadzą działalność gospodarczą. Jednak działalność musi pozostawać pod kontrolą parku. W parku nadal istnieje niewielka prywatna własność, jednak w miarę możliwości i chęci właścicieli terenów prywatnych, park próbuje wykupować te tereny.
Tatry to duże różnice wysokości wzniesień, klimat piętrowy, charakterystyczny skład flory i fauny to wszystko wpływa na wysokogórski charakter gór. Powierzchnia Tatr oscyluje w granicach 785 kilometrów kwadratowych z czego jedynie 175 kilometrów kwadratowych to część Tatr Polskich, pozostała część przypada na Słowackie Tatry. W Tatrach ma swoje źródła wiele rzek, które należą do zlewiska Bałtyku. Z kolei rzeki które rozpoczynają swój bieg w Tatrach Słowackich wpadają do Morza Czarnego lub Morza Bałtyckiego.
Tatry dzielą się na: Wysokie, Zachodnie i Bielskie (występują tylko Słowackiej części Tatr). Zaliczają się do gór orogenezy alpejskiej. Ich podstawą są skały krystaliczne w przewadze granit, w niektórych miejscach pokryte wapieniem i dolomitem. Posiadają liczne jaskinie i inne krasowe zjawiska, które są nie lada gratką dla grotołazów.
Tatry mają niepowtarzalny klimat. Ich roślinność charakteryzuje się piętrowością: piętro najniższe (inaczej piętro regla dolnego) charakteryzuje występowanie lasów bukowych, świerkowych i jodłowych. Regiel górny porasta wyłącznie bór świerkowy, rzadko reliktowy bó