Formy ochrony przyrody w Polsce
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
# Formy ochrony przyrody w Polsce
„Formy ochrony przyrody w Polsce” to temat, nad którym można by prowadzić wielogodzinne dyskusje. Zgłębiając wiedzę o ochronie przyrody, warto interesować się nie tylko opiniami ekspertów – ekologów, zoologów, botaników i biogeografów. Równie ważne są opinie polityków, lokalnych społeczności czy najmłodszego pokolenia. Dopiero spojrzenie na temat z tak szerokiej perspektywy pozwoli nam zrozumieć to, co najważniejsze – przyroda funkcjonuje obecnie tuż obok nowoczesnej cywilizacji. Zanim rozprawimy się w tym artykule z mitem konieczności tworzenia obszarów chronionych tylko na najbardziej dziewiczych i dzikich terenach, musimy dostrzec fakt, że ekspansja człowieka spowodowała, iż wyjątkowo cenne organizmy czy tereny możemy mieć czasem tuż obok siebie. Wynika z tego wniosek, że przyroda to ważny członek „rady nowej cywilizacji”. Ta metafora ma nam uświadomić, że ma ona istotny wpływ na kształtowanie nowego społeczeństwa, planowanie inwestycji czy rozwój przemysłu. Przyroda nie może jednak w tej radzie mówić sama za siebie – potrzebuje ludzi, którzy zrozumieją jej potrzeby i staną w jej obronie.
Aby móc zrozumieć przyrodę i sens jej ochrony należy bezpośrednio spotkać się z nią, poczuć jej bliskość. Widać tu sens ochrony tego, co najcenniejsze i najpiękniejsze – zarówno naukowo, jak i czysto estetycznie. Dzięki temu ludzie mają okazję poznać i zrozumieć przyrodę, tym samym doceniając jej ogromną wartość dla życia. W Polsce często nie zdajemy sobie sprawy, że na co dzień funkcjonujemy obok różnych form ochrony przyrody. Jestem przekonany, że prawie każdy z nas przejeżdżał kiedyś przez park krajobrazowy albo przechodził obok pomnika przyrody. Chciałbym przybliżyć szeroką paletę form ochrony przyrody w Polsce, by czerwone tabliczki z różnymi nazwami nie stanowiły dla nas więcej zagadek. Przedstawiona poniżej lista stanowi bardzo ważną wiedzę, dzięki której zrozumiemy sens, cele, plany, ograniczenia i znaczenie wszystkich opisanych form ochrony. Zrozumiemy też, że przyroda jest obecnie częścią nas. Zapraszam do lektury, która pozwoli nam usłyszeć głos potrzeb natury.
Naszą podróż po formach ochrony przyrody musimy zacząć od książkowego podziału, który pozwoli nam usystematyzować mnogość form ochrony przyrody w Polsce. Można stwierdzić, że podział ten opiera się na fizycznej wielkości tego, co jest chronione. Wyróżniamy więc obszarowe formy ochrony przyrody, np. parki narodowe, i indywidualne formy ochrony przyrody, np. pomniki przyrody. Opis form ochrony zacznę od form obszarowych.
Pierwszą formą obszarowej ochrony przyrody w Polsce, jaką chciałbym opisać jest park narodowy. Należy tu zacząć od przytoczenia cytatu z ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. Według niej park narodowy „obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe”. W tym momencie możemy kolokwialnie powiedzieć, że w parku narodowym ochronie podlega wszystko. Tworzy się je głównie w celu zachowania jak najmniej zmienionych, zbliżonych do naturalnych, obszarów przyrody. Kolejna rzecz, która rzuca się w oczy to jego ogromny obszar. Zanim przejdę do krótkiej charakterystyki wybranych parków narodowych chciałbym jeszcze wspomnieć o tym, że każdy park posiada swój plan ochrony i dyrektora. Są to więc sprecyzowane i dostosowane do ochrony swojej przyrody jednostki. W Polsce mamy 23 parki narodowe, z których chciałbym przedstawić:
– Białowieski Park Narodowy. Jest to najprawdopodobniej najszerzej znany park narodowy w Polsce. Wpisany został na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Park zajmuje o wiele większą niż minimalne 1000 ha powierzchnię – jego powierzchnia wynosi trochę ponad 10 razy tyle. Park chroni najlepiej zachowany fragment Puszczy Białowieskiej o charakterze pierwotnym, a ponadto może pochwalić się najliczniejszą populacją wolnościowa żubra na świecie. Ssak ten jest symbolem tego parku narodowego.
– Park Narodowy „Bory Tucholskie”. Zajmuje powierzchnię prawie 5 tys. ha. W parku tym priorytetową ochroną objęte są jeziora, torfowiska i sosnowe bory. Park ten jest interesującym przykładem ochrony nie tylko fauny i flory, lecz także struktur geomorfologicznych.
– Tatrzański Park Narodowy. Został utworzony w 1955 roku w odpowiedzi na liczne zagrożenia ze strony człowieka dla unikatowej fauny i flory tatrzańskiej. W nim znajduje się słynna Dolina Pięciu Stawów Polskich.
– Park Narodowy „Ujście Warty”. To najmłodszy, utworzony w 2001 roku park narodowy w Polsce. Chroni on płaski obszar mokradeł, będący ważną ostoją dla ptaków. Park zwraca szczególną uwagę na ochronę, ale i edukację – kluczem jest współistnienie tego obszaru z mieszkającymi w sąsiedztwie ludźmi.
Wymienione powyżej przykłady mogą tworzyć parkom narodowym wizytówkę obszarów, które starają się odgrodzić jak największą część chronionej przyrody od człowieka i udostępniać mu tylko niewielką jej część. Rzeczywistość naprawdę tak wygląda, ale parki narodowe chronią naprawdę wyjątkowe, ogromne obszary, których zachowanie w jak najmniej zmienionym kształcie może być bardzo cenne dla nauki i świata przyrody. Jest to jednak jedyny przykład tak dużych obszarów, które starają się zamknąć na człowieka i jego szkodliwą działalność.
Odmienny obraz ochrony przyrody tworzą nam parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody. Są to mniej znane, ale niezwykle ważne formy ochrony w Polsce. Stanowią one odpowiedź na dwa istotne problemy. Po pierwsze niektóre niezwykle cenne obszary są bardzo małe i nie mogłyby zostać parkami narodowymi ze względu na prawne i logistyczne przeszkody (organizacja planu ochrony czy powołanie dyrektora). Po drugie ochronienie wyłącznie tak małego terenu otwiera furtkę na niezrównoważony rozwój w jego sąsiedztwie, który mógłby mieć na chroniony obszar destrukcyjny wpływ. Ze względu na to parki krajobrazowe i rezerwaty często funkcjonują wspólnie, a obszar tych mniejszych, rezerwatów przyrody, często zawiera się w o wiele większym obszarze parków krajobrazowych. Kluczowe dla zrozumienia sensu tego zjawiska jest poznanie charakterystyki ochrony przyrody w obu tych formach:
– Rezerwat przyrody. Obszar rezerwatu może podlegać ochronie ścisłej, czynnej lub krajobrazowej. Te formy są uszeregowane według ich restrykcyjności i w ten sposób ochrona ścisła nie dopuszcza żadnej ingerencji człowieka na obszarze rezerwatu, ochrona czynna umożliwia zabiegi konieczne w kontekście obiektów chronionych w rezerwacie (na przykład usunięcie konarów, które opadły na cenne stanowisko chronionej w rezerwacie rośliny kwiatowej), a ochrona krajobrazowa dopuszcza ingerencję gospodarczą, na przykład rolnictwo, ale z ograniczeniami wynikającymi z charakteru chronionego obszaru (na przykład wymogi stosowania odpowiednich nawozów). Rezerwaty dzieli się na typy, których przykładami mogą być: leśny, florystyczny, torfowiskowy. Przeciętne rezerwaty mają w Polsce wielkość tylko 100-150 ha.
– Park krajobrazowy. Parki te zajmują powierzchnię znacznie większą niż rezerwaty – liczoną w tysiącach ha. Charakterystyka ochrony na tych obszarach opiera się na bardzo podobnych założeniach co opisana ochrona krajobrazowa dla rezerwatów. Parki krajobrazowe stawiają na zrównoważony rozwój – w ich obrębie możliwa jest działalność gospodarcza z uwzględnieniem ograniczeń i potrzeb określonych specjalnie dla tego, co ochrania dany park. Dodatkowo kwitnie w nich turystyka i rekreacja. Parki krajobrazowe to tereny, których ludzie jako turyści, pojedyncze jednostki, czasem nawet nie zauważają (może poza pięknem przyrody). Nie obowiązują nas tam bardzo ścisłe ograniczenia, które spotkamy w parkach narodowych. Ideą parków krajobrazowych jest natomiast to, że taką różnicę powinni zauważyć na przykład przedsiębiorcy, rolnicy czy rybacy. To oni mają największy wpływ na kondycję przyrody na tym obszarze i ich dotyczą najważniejsze ograniczenia w związku z działalnością na terenie parku krajobrazowego.
W tym momencie powinniśmy wrócić do idei funkcjonowania rezerwatu przyrody w obrębie parku krajobrazowego. W praktyce rezerwaty często są bardzo małymi terenami objętych ścisłą lub czynną ochroną. Ingerencja w ten mały obszar powinna być minimalna. Parki krajobrazowe są natomiast bardzo duże i zapewniają optymalny, zrównoważony rozwój w harmonii z przyrodą. Umieszczenie niezwykle cennego, lecz małego rezerwatu, który chroni na przykład unikatowe w skali Polski lub Europy stanowisko występowania ginącej rośliny, w parku krajobrazowym, zapewni mu niezwykle ważną bańkę ochrony. Rezerwat ten będzie odczuwał działalność człowieka prowadzona w parku krajobrazowym, ale nie będzie stanowiła ona dla niego zagrożenia, gdyż będzie regulowana ograniczeniami tego parku.
Poznanie tych dwóch form ochrony i spojrzenie na nie razem pozwala zrozumieć, że współczesna ochrona przyrody musi opierać się na próbie połączenia aktywności i rozwoju człowieka z ochroną przyrody. Przyroda nie powinna być bowiem przeszkodą, a okazją do zmiany swoich działań na lepsze, by zachować cenne rezerwaty twojego regionu dla przyszłych pokoleń. Człowiek wciąż może się rozwijać, a przyroda może być drogowskazem, pokazującym czy robimy to dobrze.
Interesującym przykładem nowoczesnej obszarowej ochrony przyrody są obszary Natura 2000. Jest to program stworzony przez Unię Europejską i obejmujący jej państwa członkowskie. Natura 2
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!