Formy polodowcowe

Krajobraz lodowcowy kojarzy nam się z zimną Skandynawią albo jeszcze zimniejszą Grenlandią. W każdym razie lodowce łączymy z północną oraz południową częścią świata, gdzie położone są bieguny kuli ziemskiej. Lodowce stanowią prawie 11 procent powierzchni lądowej Ziemi. Powstają w miejscach, które położone są ponad granicą wiecznego śniegu. Na tym terenie opady śniegu w ciągu roku osiągają wyższe poziomy niż jego topnienie oraz sublimacja. Sublimację definiuje się jako bezpośrednie przekształcenie ze stanu stałego w gazowy, bez etapu pośredniego etapu stanu ciekłego. Całość procesów, które wiążą się z aktywnością lodowców, nazywa się procesami glacjalnymi. Do tych procesów należą takie działalności jak degradacja podłoża – jego niszczenie, czyli proces egzaracji, tak zwanego zdzierania, transport materiału i gromadzenie tego materiału. Efektem działania tych procesów jest powstanie rzeźby polodowcowej.
Koniec epoki neogenu był okresem, kiedy miały miejsce gwałtowne przemiany klimatu, które miały zasięg i znaczenie globalne. Wtedy też na terenie Półwyspu Skandynawskiego został utworzony lądolód, czyli lodowiec położony na powierzchni lądowej. Ten lądolód zaczął się powoli rozszerzać i wędrować w stronę południową oraz południowo – zachodnią. Zasięg tego lodowca ulegał zmianom, które były uzależnione od warunków klimatycznych. Kiedy następowało ochłodzenie, czyli tak zwany glacjał, lądolód zwiększał zasięg swojego działania, po prostu się powiększał. Natomiast wtedy, kiedy nadchodziło ocieplenie, czyli tak zwany interglacjał, lądolód kurczył się i tym samym zmniejszał się zasięg jego działania.
Na czym polega zjawisko zlodowacenia?
Zlodowacenie jest zjawiskiem, które polega na trwałym występowaniu pokrywy lodowej. Współcześnie zlodowacenia są charakterystyczne dla terenów polarnych oraz obszarów wysokogórskich. Są to przede wszystkim wyspy arktyczne oraz całość powierzchni Antarktydy oraz Grenlandii. W czasie plejstocenu lądolód, pochodzący ze Skandynawii, którego miąższość sięgała dwóch kilometrów, parokrotnie wkraczał na teren współczesnej Polski. Szacuje się z dużym prawdopodobieństwem, że lądolód nasunął się na powierzchnię Polski czterokrotnie. Zlodowacenia te nazywamy: podlaskim, południowopolskim, środkowopolskim oraz północnopolskim.
Zlodowacenia w Polsce oraz ich zasięg
Zlodowacenie podlaskie nazywane jest inaczej zlodowaceniem Narwi. Jest to najstarsze tego typu zdarzenie w Polsce. Zasięg zlodowacenia podlaskiego był stosunkowo niewielki. Swym działaniem objęło północną część Polski oraz północne krańce Pojezierza Wielkopolskiego. Wystąpiło również na Nizinie Mazowieckiej oraz Polesiu Lubelskim. Zlodowacenie miało miejsce mniej więcej 1200 – 950 tysięcy lat temu.
Zlodowacenie południowopolskie nazywane jest inaczej zlodowaceniem krakowskim lub zlodowaceniem Sanu. Zlodowacenie południowopolskie posiadało największy zasięg spośród wszystkich tego typu działań. Swym zasięgiem lądolód objął niemal całą powierzchnię dzisiejszej Polski. Nie dosięgnął jedynie Sudetów i Karpat, ponieważ na tym terenie powstawały lodowce typu górskiego. Zlodowacenie miało miejsce mniej więcej 730 – 430 tysięcy lat temu.
Zlodowacenie środkowopolskie nazywane jest inaczej zlodowaceniem Odry. Zlodowacenie miało miejsce mniej więcej 300 -170 tysięcy lat temu. Lądolód swym zasięgiem dosięgnął północnych krańców wyżyn oraz Przedgórza Sudeckiego.
Zlodowacenie północnopolskie. Jego inna nazwa to zlodowacenie Bałtyku albo zlodowacenie Wisły. Lądolód wkroczył do Polski i działał na terenie północnej Polski. Natomiast w górach Tatrach i Karkonoszach powstały lodowce typu górskiego. Zlodowacenie typu północnopolskiego miało miejsce 115 – 12 tysięcy lat temu.
Zlodowacenia, które miały miejsce na obszarze teraźniejszej Polski, pociągnęły za sobą skutki, które są odczuwalne i widoczne do dzisiaj. Wpłynęły one przede wszystkim na formę ukształtowania powierzchni kraju. Większa część Polski została pokryta grubą, niekiedy dochodzącą do kilkuset metrów, warstwą osadów lodowcowych oraz wodnolodowcowych. Tych osadów brakuje tylko na pewnych terenach górskich oraz na wyżynach. Z kolei w części południowej kraju, lodowce przyczyniły się do powstania pokryw lessowych. Działalność lodowców oraz lądolodów odbiła swoje piętno na glebach. Dzięki temu wykształciły się różne rodzaje gleb. I tak na przykład na osadach będących pozostałościami po lodowcach, powstały gleby bielicowe, wytworzone na piaskach sandrowych, gleby brunatne, utworzone na glinach zwałowych oraz gleby płowe, powstałe na iłach, a także gleby bagienne w pradolinach i czarnoziemy, utworzone na lessach. Lądolód wpłynął w bardzo znaczący sposób na ukształtowanie terenu. Utworzyły się liczne jeziora typu polodowcowego. Występują one głównie na polskich pojezierzach, a także w górach – w Tatrach i Karkonoszach. Z tego powodu Pojezierze Mazurskie nazywane jest krainą tysiąca jezior. Zlodowacenia przyczyniły się również do powszechnej dostępności surowców skalnych, typu piaski oraz iły i gliny. Dzięki aktywności lodowców na naszym terenie powstały dwie najbardziej charakterystyczne formy krajobrazu: młodoglacjalna, występujące na terenie zlodowacenia Wisły oraz staroglacjalna, występująca na terenie pozostałych zlodowaceń. Wykształcił się również krajobraz alpejski na obszarze Tatr i Karkonoszy. Lodowce miały także wpływ na układ rzek. Rzeki, które występują w Niżu Polski, mają układ kratowy. Płyną one w dawnych pradolinach, które zostały utworzone w okresie zlodowaceń. Działanie lodowców umożliwiło powstanie skupisk wydm typu śródlądowego w licznych miejscach na terenie państwa. Takie wydmy występują na przykład w Kotlinie Warszawskiej. Z kolei w Górach Świętokrzyskich także możemy podziwiać efekt działania lodowców na przykładzie gołoborzy. Gołoborza to rumowiska skalne położone na obszarach górskich, zbudowane tylko z grubej frakcji, bez udziału piasku, żwirów oraz iłów.
Na obszarze Polski wyróżnia się dwa krajobrazy, zależne od stopnia przeobrażenia rzeźby polodowcowej. Są nimi.
Obszar młodoglacjalny, który jest wynikiem najmłodszego zlodowacenia Polski, tak zwanego zlodowacenia północnopolskiego. Na obszarze młodoglacjalnym doskonale zostały zachowane osady oraz formy typu polodowcowego. Są nimi na przykład niziny nadmorskie oraz liczne pojezierza.

Obszar staroglacjalny – wiąże się z tak zwaną strefą peryglacjalną, czyli przedpolem zlodowacenia północnopolskiego. Na tym terenie osady oraz starsze glacjały zostały w dużym stopniu przekształcone oraz złagodzone przez występujące procesy denudacyjne. Zostały one zachowane jedynie we szczątkowych fragmentach.

Utwory polodowcowe utworzyły dwa kluczowe typy osadów. Są nimi:
Gliny zwałowe, są nimi zmieszane osady polodowcowe. Złożone są z mieszanki okruchów skalnych, posiadają różne wielkości, począwszy od cząstek ilastych, a kończąc na głazach narzutowych. Glina zwałowa pochodzi z lodu lodowca.

Osady fluwioglacjalne, nazywane inaczej glacjofluwialnymi oraz wodnolodowcowymi. Osady te stanowią materiały skalne, które zostały nagromadzone przez wody, które wypływały z lądolodu, jako osady wysortowane oraz osady warstwowane.

Jak już wspomniano, działalność lodowców pociąga za sobą znaczne przekształcenie terenu. Po ich przejściu wykształcają się określone formy polodowcowe. Można je podzielić na formy erozyjne oraz akumulacyjne.
Do form erozyjnych zaliczamy między innymi:
dolinę U‐kształtną,

pradolinę,

rynny polodowcowe,

-kotły polodowcowe.
Do form akumulacyjnych należą:
morena czołowa,

morena boczna

morena środkowa,

głazy narzutowe,

sandry,

ozy,

kemy.

Przez to, że lodowiec g�