Miliony lat temu rozpoczęły się procesy glebotwórcze i trwają tak do dzisiaj. Proces glebotwórczy zaczyna się w momencie wkroczenia organizmów, a zwłaszcza roślinności, na wierzchnią, wietrzejącą warstwę litosfery. Polega on na mineralizacji materii organicznej, powstawaniu próchnicy, a także przemieszczaniu – wraz z wsiąkającymi i podsiąkającymi wodami – związków mineralnych i organicznych. Na przebieg tego procesu glebotwórczego działają różnorodne czynniki glebotwórcze, do których można zaliczyć: klimat, wodę, organizmy żywe, a także ukształtowanie terenu, typ skały, działalność człowieka i okres oddziaływania na skałę tych wszystkich wyżej wymienionych czynników.
W wyniku procesu glebotwórczego, który trwa wystarczająco długo, tworzy się gleba o wykształconym profilu, z wyraźnie zaznaczonymi poziomami zróżnicowania. Cechy tych poziomów zróżnicowane są w zależności od rodzaju procesu glebotwórczego.
Czym jest gleba?
Gleba to jeden z elementów środowiska geograficznego, stanowiący zewnętrzną warstwę litosfery. Ma grubość około dwóch metrów, która złożona jest z cząstek skał, powietrza, wody, szczątków różnych organizmów, grzybów, roślin i zwierząt. Składniki tworzące glebę przenikają się wzajemnie. Zależnie od tego, który z tych czynników wiódł prym w procesie tworzenia, wykształcił się jej określony typ. Przejawem tego jest powstanie poziomów glebowych, które różnią się od siebie wzajemnie kolorem, zawartością próchnicy, obecnością składników mineralnych, a także strukturą.
Gleba składa się z kilku warstw. We wszystkich glebach występuje przypowierzchniowy poziom próchniczny – jest to miejsce, gdzie akumuluje się próchnica. Zawartość próchnicy decyduje o żyzności gleby, czyli o zdolności do przekazywania składników pokarmowych roślinom. Wody opadowe, które wsiąkają w ziemię, przyczyniają się do wypłukiwania lub rozpuszczania substancji pokarmowych i przenoszenia ich niżej, w głąb gleby. Przy intensywnie przebiegającym procesie wymywania, w glebie, poniżej poziomu próchnicznego, powstaje warstwa zubożona w przyswajalne składniki pokarmowe – jest to poziom wymywania (poziom eluwialny). Poziom gleby, w którym następuje odkładanie i akumulowanie związków przenoszonych przez wsiąkające i podsiąkające wody, nazwana jest warstwą wmywania (poziom iluwialny). Ta część skały lub zwietrzeliny skalnej, która nie podlega procesom glebowym, nazywana jest skałą macierzystą.
Dla podsumowania wyróżnijmy sobie jeszcze raz poszczególne warstwy gleby. Są to:
nierozłożone szczątki roślin i zwierząt, znajdujące się na powierzchni,
próchnica powstała z rozkładu resztek roślin i zwierząt,
warstwa wymywania, która jest pozbawiana różnych substancji przez wsiąkającą wodę opadową,
warstwa wmywania, gdzie woda gromadzi to, co zostało zabrane z wyższej warstwy,
skała macierzysta, z której powstała gleba.
Istotny wpływ na przebieg procesu glebotwórczego mają warunki klimatyczne oraz związana z nimi naturalna roślinność. Klimat ma wpływ między innymi na: charakter zwietrzeliny, poziom nawilgocenia gleby, czas i warunki wegetacji roślin, przyrost masy biologicznej i tempo jej rozkładu. Natomiast typ roślinności decyduje o odczynie ściółki i jakości rozkładającej się materii organicznej. Zróżnicowanie strefowe tych części składowych środowiska prowadzi do powstania strefowych typów gleb. Do gleb strefowych zalicza się:
gleby tundrowe,
gleby bielicowe,
gleby brunatne,
gleby czarnoziemy,
gleby kasztanowe,
gleby czerwonoziemy,
gleby żółtoziemy,
gleby buroziemy,
gleby szaroziemy i inne.
Nazewnictwo rodzajów gleb najczęściej pochodzi od charakterystycznego zabarwienia profilu glebowego.
Poza glebami strefowymi wyróżnia się gleby astrefowe, powstające w szczególnych warunkach w różnych strefach. Do gleb astrefowych należą:
gleby górskie, które zachowują przez cały czas cechy gleb młodych poprzez silne wypłukiwanie na stokach górskich,
gleby bagienne, które tworzą się w warunkach intensywnego nawilgocenia i płytko zalegających wód gruntowych,
mady, powstałe na mułach rzecznych,
rędziny, powstałe na skałach wapiennych.
Gleba ma w sobie wodę oraz składniki, które są pożywieniem dla wszelakich organizmów, które żyją w tej glebie i zarazem uczestniczą w jej powstawaniu. Jeśli chodzi o przypadek roślin, to większość z nich ukorzeniona jest w glebie. Korzysta zatem z zawartych w glebie składników takich jak: woda, powietrze i innych substancji.
Patrząc na pole wczesną wiosną, kiedy jeszcze to pole nie jest obsiane, ujrzymy glebę, która jest środowiskiem życia dla setek organizmów. Resztki roślin i szczątki zwierząt ulegają w gruncie rozkładowi, a kiełkujące, zasiane ziarno zwiastuje nowe życie. Tak rysuje się niezwykły cykl życia i śmierci.
Gleba jest miejscem życia dla wielu organizmów, które ciągle biorą udział w procesie jej tworzenia. Najbardziej znany chyba przykład to dżdżownice. Mieszkają w glebie i żywią się szczątkami roślin. Drążą one korytarze w glebie, w ten sposób ją spulchniają i powodują, że dostaje się do niej woda i powietrze. Składniki te dochodzą również do warstw, które położone są bardzo głęboko.
Jako ciekawostkę można zaznaczyć, że w Polsce największym owadem, który żyje w glebie, jest turkuć podjadek, osiągający do sześciu centymetrów długości. Uważany jest za szkodnika, ponieważ podgryza korzenie roślin. Jednocześnie zjada wiele organizmów żyjących w glebie, które mogłyby być szkodliwe dla upraw człowieka. Trzeba pamiętać, że jeśli gleba zostanie zanieczyszczona substancją trującą albo środkiem chemicznym, który na co dzień w niej nie występuje, zagrożone będą organizmy żyjące w owej glebie. Może dojść do zatrucia tych żyjątek, lecz oprócz tego, sama gleba także może ulec zniszczeniu lub poważnemu uszkodzeniu. Dlatego tak ważne jest dbanie o środowisko, aby żyć we wzajemnej korelacji człowiek-przyroda.
O zawartości substancji niezbędnych organizmom do wzrostu i rozwoju, czyli o żyzności gleby, decyduje kilka czynników, wśród których najważniejszymi są:
zawartość próchnicy,
poziom wilgotności,
temperatura,
ilość powietrza zawartego w glebie.
Wiemy już, co to jest gleba i jak jest zbudowana. Wiemy także, że w glebie żyje mnóstwo małych organizmów, które działają na jej korzyść i dla pożytku człowieka. Jakie zatem rodzaje gleb występują na terenie Polski?
Gleby w Polsce zaczęły się tworzyć po okresie po ustąpieniu lodowca. Gleby w obszarach nizinnych i wyżynnych zajmują około 90 procent powierzchni Polski, gleby terenów górskich to około 10 procent. Natomiast najwięcej w Polsce jest gleb brunatnoziemnych – jest ich 51 procent oraz gleb bielicowych – 26 procent.
Rodzaje gleb w Polsce są nierozerwalnie związane z zróżnicowaniem potencjalnej roślinności naturalnej. Gleby nawiązują do charakteru podłoża i stosunków wodnych. Na niżu ponad połowę powierzchni zajmują gleby brunatnoziemne. Kompleks gleb brunatnych pokrywa prawie 50 procent terenu Polski. Gleby brunatne powstały na gliniastych utworach polodowcowych, niektóre z nich utworzyły się na lessach. Są siedliskiem lasów liściastych, głównie dębowo-grabowych, czyli grądów. Lasy te, ze względu na żyźniejsze gleby, zostały najwcześniej wyrzeźbione i dziś ich udział jest zaledwie kilkuprocentowy. Gleby brunatne zalicza się najczęściej do III i IV klasy bonitacyjnej. Brunatnoziemne gleby są przydatne pod względem rolniczym.
Do gleb brunatnych zalicza się także gleby płowe. Gleby płowe powstają pod lasami mieszanymi i liściastymi. Są niezbyt bogate w składniki organiczne.
Zakres występowania gleb brunatnych i płowych:
Gleby brunatnoziemne występują na terenie polskich pojezierzy. Są to Pojezierze Mazurskie, Pomorskie oraz Wie
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!
Wystąpił błąd, spróbuj ponownie :(
Udało się! :) Na Twojej skrzynce mailowej znajduje się kod do aktywacji konta
";
elkopolsko-kujawskie. Możne je także spotkać w okolicach dolnej Wisły.
Natomiast gleby płowe znajdują się na terenie Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Małopolskiej. Występują także w okolicach Kielc i Wrocławia.
Około 1/4 powierzchni Polski zajmują gleby bielicowe. Gleby bielicoziemne powstały na piaszczystych osadach polodowcowych oraz rzecznych. Charakterystyczne są dla obszarów pól sandrowych. Mają odczyn kwaśny i tworzone są z luźnych lub piaszczystych skał. Mają nisko rozwinięty poziom próchniczny, za to wysoko rozwiniętą strefę wymywania.
Ich wykorzystanie rolnicze jest znikome, dlatego najczęściej są zalesiane. Możliwa jest tam jednak uprawa pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, ziemniaków, ale wymaga to intensywnego nawożenia. Na tego rodzaju glebach chętnie rosną bory mieszane oraz bory szpilkowe. Obecnie udział lasów iglastych wzrósł, co jest skutkiem wprowadzania sosny, ze względów gospodarczych, nawet na siedliska lasów dębowo-grabowych oraz zachowania przede wszystkim borów sosnowych na najuboższych terenach piaszczystych. Należy zwrócić uwagę na to, że dominacja lasów iglastych w Polsce, a zwłaszcza sosnowych, przyśpiesza proces bielicowania gleby.
Gleby bielicowe są glebami o niskim poziomie żyzności. Zalicza się je najczęściej do V lub VI klasy bonitacyjnej.
Zakres występowania gleb bielicowych:
Zajmują około 25 procent terenu Polski. Gleby bielicoziemne pojawiają się praktycznie na powierzchni całej Polski. Ich duża ilość jest na w północnej części Polski – Pojezierze Kaszubskie, Kotlina Sandomierska, województwo lubuskie.
Około 12 procent powierzchni stanowią gleby hydrogeniczne. Potencjalną roślinnością są tutaj łęgi, olsy i roślinność bagienna. Występują tu dwa rodzaje gleb: bagienne i pobagienne.
Gleby bagienne stanowią około 7 procent terenu Polski. Charakteryzują się dosyć dużą żyznością. Jednak ze względu na wysokie zawilgocenie tych gleb, są wykorzystywane głównie jak łąki i pastwiska.
Zakres występowania gleb bagiennych:
Gleby bagienne występują głównie w dolinach rzek. Poza rzekami, można je spotkać zwłaszcza na Podlasiu i Polesiu. Występują także na Pojezierzach.
Gleby, które uważane są za najbardziej urodzajne, czyli czarnoziemy, występują w Polsce na niewielkiej powierzchni. Zajmują zaledwie około 1 procent terenu. Są to gleby autogeniczne, czyli takie, które powstały bez dopływy materiału z zewnątrz oraz bez dostępu wód gruntowych. Czarnoziemy to gleby bardzo żyzne, o czarnej warstwie próchniczej. Występują na podłożu lessowym. Powstają pod roślinnością stepową i tworzone są ze skał, w których w dużych ilościach występuje węglan wapnia.
Gleby tego typu przeznacza się na uprawę kukurydzy, zbóż i buraków. Nadają się do tego doskonale.
Zakres występowania w Polsce:
Czarnoziemy występują na Wyżynie Lubelskiej w okolicach Chełma, a także na Wyżynie Małopolskiej – nieopodal Krakowa na Płaskowyżu Proszowickim. Można je także spotkać w województwie opolskim na Płaskowyżu Głubczyckim. Są także na Podkarpaciu w pobliżu Przemyśla i Jarosławia.
Czarne ziemie to gleby podobne pod względem jakości do czarnoziemów. Są to gleby należące to gleb astrefowych. Tworzą się na obszarach pobagiennych, wskutek zanikających jezior i przekształcenia gruntów bagiennych. Powstają w obniżeniach terenu i na powierzchniach, które mają utrudniony odpływ wody. Ich występowanie na terenie Polski, podobnie jak w przypadków czarnoziemów, także szacuje się na około 1 procent. Są to najlepsze ziemie o przeznaczeniu pod uprawy rolne.
Zakres występowania w Polsce:
Czarne ziemie można zobaczyć głównie na Kujawach. Występują także na Nizinie Wielkopolskiej, Nizinie Śląskiej (w kierunku południowym od Wrocławia) oraz na Nizinie Szczecińskiej. Są również na Mazowszu w pobliżu Łowicza i Ciechanowa.
Kolejnym rodzajem gleb, występującym w Polsce, są mady. Mady zajmują około 5 procent powierzchni kraju. Są to gleby aluwialne, czyli takie, które wytworzyły się wskutek nagromadzenia się materiału niesionego przez wodę i gromadzonego w wyniku zmniejszania się energii wody. Mady występują w dolinach rzek. Cechuje je bardzo duża żyzność.
Zakres występowania w Polsce:
W dużej ilości mady występują w delcie Wisły i dlatego Żuławy Wiślane są terenem uważanym za jeden z najbardziej urodzajny w Polsce. W ten sposób Żuławy Wiślane wykorzystywane są w dużej części pod działalność rolniczą. Wymaga to jednak regulacji stosunków wodnych. Można je także spotkać w dolinach większych polskich rzek, taki jak: Odra, San, Warta, a także Wieprz.
W Polsce występują także rędziny. Ze względu na ich głęboki profil uważane są za gleby o dobrej jakości. Są żyzne, natomiast z powodu trudności w jej uprawianiu kwalifikuje się je jako gleby klas od III a do V.
Zostały stworzone na skałach węglanowych, ze zwietrzeliny wapieni. Dlatego mają niezbyt duży poziom hummusowy, który jest stworzony głównie ze szczątek traw. Są w dużym stopniu narażone na erozję ze względu na to, że charakteryzują się niewielką miąższością. Łącznie zajmują około 1 procent powierzchni Polski.
Zakres występowania w Polsce:
Występują na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Niecce Nidziańskiej oraz na Wyżynie Lubelskiej. Są również na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej oraz Wyżynie Śląskiej.
Typowo górskie gleby (inicjalne) zajmują około 6 procent powierzchni Polski. Gleby górskie są mało urodzajne. Zazwyczaj porośnięte są trawami i inną roślinnością, służącą przede wszystkim do wypasu zwierząt. Gleby te nie mogą w pełni się wykształcić ze względu na ciągłe zmywanie wierzchniej warstwy i silną erozję. Ma to związek z tym, że położone są w pewnym nachyleniu, na stokach gór. Gleby górskie są bardzo zróżnicowanie w zależności od typu podłoża, nachylenia stoków, charakteru roślinności i warunków klimatycznych. Cechuje je piętrowość pionowa, która wynika z wysokości nad poziomem morza.
W Polsce występują głównie na stokach Sudetów i Karpat.
Jeszcze inny rodzaj gleb stanowią gleby antropogeniczne. Są to gleby, które zostały przekształcone poprzez działalność człowieka, wzbogacone substancjami mineralnymi oraz użyźnione przez człowieka.
Znajdują się one na obszarach miejskich i podmiejskich oraz wysoce uprzemysłowionych. W Polsce występują na terenach Górnośląskim Okręgu Przemysłowym oraz na terenach wielkich miast, takich jak: Warszawa, Kraków, Trójmiasto, Poznań, Szczecin, Wrocław, Łódź. Pojawiają się również w pobliżu odkrywkowych kopalni węgla brunatnego oraz elektrowni w Turoszowie, Koninie oraz Bełchatowie.
Rolnictwo w Polsce jest ważnym działem gospodarki narodowej, a jego podstawą jest gleba. Pewne jest, że człowiek odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu obszarów glebowych. Człowiek swoim działaniem przyczynia się do degradacji gleb. Robi to między innymi poprzez niewłaściwie przeprowadzone melioracje – głównie zbytnie osuszanie terenów. Duże zmiany w strukturze i właściwościach ziemi powodują zakłady produkcyjne wytwarzające zanieczyszczenia przedostające się do gleby, a także nadmierną emisję pyłów. Pyły te, zawierające dwutlenek siarki, spadają z powrotem na powierzchnię Ziemi w postaci kwaśnych deszczów, co powoduje zakwaszenie gleby. Kolejny aspekt to stosowanie nawozów sztucznych w celu zwiększenia plonów rolnych. Jeżeli przeprowadza się to zgodnie z zasadami właściwej agrotechniki ma to korzystny wpływ na właściwości biologiczne gleby i plony. Natomiast ich zbyt duże dawki działają szkodliwie na glebę. Dobrym trendem jest moda na upowszechnianie rolnictwa ekologicznego (naturalnego), które ogranicza stosowanie czynników chemicznych, a tym samym nie korzystny wpływ na glebę. Nie bez znaczenia dla degradacji gruntów jest również zajmowanie przez człowieka coraz większych powierzchni na cele komunalne, transportowe i przemysłowe.
i ucz się szybciej!
Dodaj komentarz jako pierwszy!