Krajobraz górski

Morze czy góry? To odwieczny problem ludzi, którzy wybierają się na wakacje. Bogactwo przyrodnicze Polski pozwala na takie dylematy, jeśli oczywiście chcemy spędzić wakacje w kraju. Obie lokalizacje mają swoich pasjonatów, jednak wielu z nich decyduje się jednak na wycieczkę górską. Mimo iż krajobraz nadmorski jest piękny i niepowtarzalny, to w górach możemy przekonać się jednocześnie o swojej potędze przezwyciężania trudności, jak i swojej małości wobec natury i jej nieobliczalności. Pogoda w górach jest bowiem bardzo nieprzewidywalna.
Z punktu geograficznego możemy powiedzieć, że góry to wypukła forma terenu, której wysokość względna przekracza 300 metrów. Normy europejskiej wskazują, że górą może być nazwane wzniesienie o wysokości większej niż 500 metrów nad poziomem morza, a w krajach anglosaskich większej niż 2 000 stóp, to jest 609,6 metrów nad poziomem morza. Biorąc pod uwagę ich wysokości bezwzględne, rozróżnia się góry niskie, góry średnie oraz góry wysokie.
Góry niskie
Góry niskie to wzniesienia, których wysokość bezwzględna wynosi pomiędzy 500 a 600 metrów nad poziomem morza, a ich wysokość względna jest stosunkowo niewielka. Ukształtowaniem terenu są zbliżone do wyżyn. Ich cechą charakterystyczną jest to, że grzbiety są spłaszczone, a stoki mają łagodne zbocza. Występują tu także szerokie doliny. W Polsce górami niskimi są Góry Świętokrzyskie.
Góry średnie
Góry średnie to wypuklenia, których wysokość bezwzględna sięga blisko 1 500 metrów nad poziomem morza. Mają znaczne wysokości względne. W porównaniu z gór niskich, góry średnie mają bardziej głębokie i węższe doliny. Wierzchołki ich szczytów mają postać wyrównaną. Przykładem gór średnich w Polsce są Beskidy oraz Sudety.
Góry wysokie
Góry wysokie mają ostre granie oraz szczyty, cyrki lodowcowe oraz doliny w kształcie litery U. Posiadają formy erozji oraz akumulacji glacjalnej. Bardzo często można także spotkać na dnie doliny jeziora typu polodowcowego. Górami wysokimi są Alpy, Kordyliery, Himalaje czy Kaukaz. Przykładem gór wysokich w Polsce są tylko Tatry.
Biorąc pod uwagę sposób powstania gór możemy zdefiniować góry fałdowe, góry zrębowe, góry wulkaniczne oraz ostańce.
Najpierw jednak zastanówmy się, jak powstają te góry.
Góry fałdowe
Powstawanie gór o formie fałdowej powiązane jest z kolizjami płyt litosfery. Nacisk albo opór tych płyt skutkuje sfałdowaniem osadów, które położone są na dnie oceanu. Naturalne położenie warstw skał ma kierunek praktycznie poziomy. Pod siłą bocznych nacisków na warstwy położone poziomo zostają utworzone fałdy. Ta część, która jest wyniesiona do góry, nazywana jest antykliną lub inaczej siodłem fałdy. Z kolei ta część, która jest wygięta w dół to synklina albo inaczej łęk. Wielkość i kształt fałdy może być bardzo zróżnicowana. Strefa, która została sfałdowana powiększa nacisk na płyty litosfery i w ten sposób zostaje wgnieciona w astenosferę. Góry, jako ukształtowanie terenu, tworzą się o wiele później. Niekiedy jest to kilka milionów lat później, kiedy ruchy izostatyczne o kierunku pionowym spowodują wypiętrzenie się pofałdowanego terenu. Z kolei dzięki działalności erozyjnej teren zostanie zniszczony na tyle, w jakim stopniu odporna jest warstwa skalna.
Góry typu fałdowego powstają w dwojaki sposób. Pierwszy z nich to kolizja dwóch płyt litosfery kontynentalnej. Do ich powstania przyczyniły się skały leżące w Oceanie Tetydy. Zgromadzone tam przez okres całego mezozoiku osady skalne, które miały dużą miąższość, czyli grubą warstwę, przyczyniły się do utworzenia wysokich gór. Są to Himalaje oraz Alpy. Z kolei po Tetydzie pozostało obecne Morze Śródziemne.
Drugim sposobem powstawania gór fałdowych jest zderzenie się ze sobą płyty kontynentalnej z płytą oceanu. Płyta typu kontynentalnego jest gruba i sztywna, a płyta typu oceanicznego ma zdecydowanie mniejszą grubość. Następuje taka sytuacja, że płyta oceanu wdziera się pod płytę typu kontynentalnego. W ten sposób wierzchnia płyta ściąga nagromadzone na płycie oceanicznej osady, spiętrza oraz je przenosi tak, aby ostatecznie przyłączyć je do któregoś z kontynentów. Można powiedzieć, że góry są jakby „doklejane” do powierzchni lądowej i w ten sposób powstały góry Kordyliery w Ameryce Północnej.
W historii geologicznej Ziemi ruchy górotwórcze o potężnej sile zachodziły parokrotnie. Ruchy górotwórcze szły w parze z bardzo mocną działalnością wulkaniczną oraz sejsmiczną. Okresami o największych procesach powstawania gór były orogenezy kaledońska, alpejska oraz hercyńska.
Góry zrębowe
Góry zrębowe zostały stworzone poprzez, można powiedzieć stosując uproszczenie, dzięki podźwignięciu się określonego terenu. Ich geneza wywodzi się z naprężeń, występujących w warstwie skorupy Ziemi, które spowodowane są aktywnością sił tektonicznych. Siły te powodują pękanie oraz przenoszenie warstw skał wzdłuż linii pęknięcia, tak zwanych uskoków. Sejsmika, która trwa nawet kilka milionów lat, a zwłaszcza ta, która wiąże się z przemieszczaniem płyt, może doprowadzić do przenoszenia mas skalnych wzdłuż linii uskoków. Te masy skalne mogą być przesunięte nawet o setki kilometrów w kierunku poziomym oraz parę kilometrów w kierunku pionowym. Górami zrębowymi w Polsce są Sudety, natomiast ich przykładami na świecie są góry Schwarzwald czy Harz.
Góry wulkaniczne
Góry wulkaniczne jak sama nazwa wskazuje zostały utworzone dzięki aktywności wulkanów. Wulkan, kiedy przeprowadza erupcję, wypycha z siebie na ląd lawę. Lawa na powierzchni lądowej zastyga i w ten sposób tworzona jest nowa warstwa skał. Dlatego góry typu wulkanicznego składają się ze skał wulkanicznych. Są zbudowane również z lawy, a także popiołów typu wulkanicznego. Góry wulkaniczne swym kształtem przypominają stożki albo kopuły z pewnymi obniżeniami typu kraterowego. Część tych gór, jako skutek bardzo mocnej erupcji wulkany, zostają po części zniszczone. Wtedy tworzy się wyjątkowe zagłębienie terenu o rozległej powierzchni, nazywane kalderą. Z kolei na obszarze kaldery tworzą się kolejne, znacznie młodsze, góry wulkaniczne, które posiadają kratery. Przykładem tego typu stożków jest chociażby Kilimandżaro. Na powierzchni lądowej zazwyczaj można spotkać jednostkowe góry wulkaniczne, gdyż rzadko się zdarza sytuacja, że parę wulkanów położonych jest blisko siebie. Dlatego raczej nie występują pasma gór wulkanicznych. Sytuacja wygląda odwrotnie na dnie oceanicznym. Tam najczęściej występuje skupisko gór wulkanicznych.
Ostańce
Ostańce tworzą się na skutek działalności wiatru oraz erozji. To wzniesienie, które występuje, jako pojedyncza forma terenu. Zazwyczaj ma strome oraz skaliste stoki, które są resztą po występowaniu tu większej góry. Czasem się zdarza, że ostańcami mogą być całe wzniesienia. Na przykład w Polsce jest to Szczeliniec Wielki w masywie Gór Stołowych oraz Maczuga Herkulesa.
W górskim ukształtowaniu terenu wyróżniamy formy o charakterze wklęsłym oraz wypukłym.
Formami wklęsłymi są doliny, kotliny oraz kotły.
Doliną nazywamy obszar o kształcie wydłużonym, który ma widocznie wykształcone dno. Z dwóch stron dolina otoczona jest wzniesieniami. Genezą dolin jest zazwyczaj działalność rzeki, która ma charakter erozyjny albo akumulacyjny, a także działalność lądolodów.
Kotlina jest z kolei rozległa i nie tak wydłużona, jak dolina. Także w przeciwieństwie do doliny, kotlina jest otoczona wzgórzami z każdej strony, a nie tylko z dwóch. Kotlina może mieć postać zamkniętą, czyli bezodpływową albo postać otwartą. Tworzą się poprzez orogenezę, czyli ruchy górotwórcze albo na skutek działalności erozyjnej. Jest kilka rodzajów kotlin. Należą do nich między innymi kotliny wulkaniczne albo kotliny zapadliskowe. Z kolei kotlinę, położoną na dnie oceanicznym, nazywa się basenem.
Kotły to pó�