Lodowce

"; ach górskich, ale także na wyżynach. Natomiast na krańcach południowych Polski dzięki działalności lodowców utworzyły się pokrywy lessowe. Zlodowacenie nie bez znaczenia były również dla gleb. Aktywność lodowców pozwoliła wykształcić pewne typy gleb. Przykładem mogą być gleby bielicowe, które utworzyły się na osadach, które pozostały na danym terenie po lodowcach. Również gleby brunatne powstały na glinach zwałowych, a gleby płowe utworzyły się na iłach. Z kolei gleby bagienne wytworzyły się w pradolinach, a czarnoziemy na lessach. Lodowiec ma bardzo duży wpływ także na formę ukształtowania powierzchni. Dzięki jego działalności powstało wiele jezior typu polodowcowego. Są one obecne przede wszystkim w pasie polskich pojezierzy oraz w górach – w Tatrach i Karkonoszach. Dzięki występowaniu na terenie pojezierzy tych jezior, Pojezierze Mazurskie może być opisywane jako kraina tysiąca jezior. Działalność lodowcowa spowodowała także dostęp do surowców skalnych, takich jak piasek czy ił oraz glin. W wyniku działalności lądolodu na terenie Polski możemy wyróżnić dwa typy krajobrazu: młodoglacjalny oraz staroglacjalny. Forma młodoglacjalna związana jest ze zlodowaceniem Wisły. Z kolei forma staroglacjalna wiąże się z czasem innych, młodszych zlodowaceń. Dzięki aktywności lodowców na terenie Polski utworzył się także krajobraz alpejski. Występuje on w Tatrach oraz w Karkonoszach. Aktywność lodowca zachwiała także układem polskich rzek. Rzeki płynące przez Niż Polski są ułożone w sposób kratowy. Występują w starych pradolinach, powstałych podczas zlodowaceń. Dzięki lodowcom powstały także pewne skupiska wydm śródlądowych w wielu miejscach w Polsce. Występują one na przykład w Kotlinie Warszawskiej. Innym efektem zlodowaceń jest powstanie gołoborzy. Gołoborza leżą na terenach typu górskiego. Składają się jedynie z grubej frakcji, nie ma w nich piasku ani żwirów oraz iłów. Najbardziej znane gołoborza w Polsce leżą w Górach Świętokrzyskich.RODZAJE LODOWCÓW1) Najprostszy podział lodowców obejmuje podział na lodowce górskie oraz lądolody, czyli lodowce kontynentalne. 2) Inny podział bierze pod uwagę termikę masywu lodowego. Pod tym względem wyróżniamy lodowce zimne, lodowce ciepłe oraz lodowce mieszane, zwane inaczej politermalnymi albo subpolarnymi.Inną nazwą lodowca zimnego jest lodowiec polarny. Zbudowany jest bez wody, jedynie ze stałego lodu. Poziom temperatury lodowca zimnego jest niższy od temperatury, jaka umożliwia roztopienie się lodu. Lodowiec zimny jest tak jakby przyklejony do gruntu. Lód jest przymarznięty do gruntu z taką siłą, która przewyższa siłę wiążącą lód. Z tego powodu lodowce polarne przemieszczają się przy użyciu względnego poruszania się warstw lodu. W wyniku takiego procesu nie zachodzą żadne zjawiska erozyjne. Lodowce typu antarktyczne nie mają w sobie prawie wcale rumoszu skalnego (nagromadzenia okruchów i bloków skalnych).Z kolei lodowiec ciepły nazywany jest inaczej lodowcem umiarkowanym. W całej swej objętości ma temperaturę, która umożliwia topnienie. Lodowce ciepłe posiadają w swoim składzie wodę. Im głębiej, tym temperatura niższa. Wraz ze spadkiem głębokości wzrasta ciśnienie. Jest to tożsame ze spadkiem temperatury topnienia lodu. Dolna warstwa lodowca roztapia się pod wpływem ciepła geotermalnego. Odbywa się to w tempie 0,5 centymetra na rok. Następuje przesunięcie się lodowca, który ślizga się po wodzie.Lodowcem typu zimnego jest jedynie lądolód położony na Antarktydzie. Reszta lodowców w przeważającej części to lodowce umiarkowane.JAK PORUSZA SIĘ LODOWIEC?Jak już wspomniano, w miejscu, gdzie gromadzi się śnieg, tworzy się firn i lód lodowcowy, to pole firnowe. Kiedy nagromadzi się już bardzo duża warstwa tego lodu i osiągnie określony krytyczny poziom, który może wynosić od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów, oddziałujące na lód ciśnienie powoduje, że ten lód pod wpływem zwiększenia się plastyczności zaczyna płynąć. Cząstki lodu nie są ze sobą mocno związane, więc kiedy poziom ciśnienia będzie przewyższał wielkość tych sił wiążących, wtedy warstwy lodu lodowcowego, znajdujące się u góry, płyną szybciej od warstw dolnych. Tarcie wytwarzanie pomiędzy lodowcem a gruntem oraz działanie ciepła geotermalnego kuli ziemskiej powoduje wzrost ilości znajdującej się tam wody. Takie zjawisko zachowuje się jak smar. W formie jęzorów lodowiec przemieszcza się niżej, niż położona jest granica wiecznego śniegu. W tym celu wykorzystuje górskie doliny oraz pozostałe obniżenia terenu. Kiedy dopływ lodu jest wyższy niż jego ubytek w postaci topnienia, wtedy czoło lodowca kieruje się na przód, powodując transgresję lodowca. Kiedy poziom dostawy lodu jest identyczny jak jego topnienie, co się równoważy, wtedy nie dochodzi do zmiany zasięgu lodowca. Zjawisko to nazywa się postojem lodowca. Natomiast wtedy, kiedy dopływ materiału śnieżnego jest mniejszy niż jego topnienie, to lodowiec zmniejsza swój zasięg. W takiej sytuacji mówimy o cofaniu się masywu lodowego albo recesji (regresji).GDZIE WSPÓŁCZEŚNIE WYSTĘPUJĄ LODOWCE?Obecnie na świecie występują tylko dwa ogromne lądolody. Jest nimi pokryta prawie cała Antarktyda oraz zdecydowana większość Grenlandii, która jest największą wyspą świata. Lodowce typu górskiego zlokalizowane są na wysokościach wyższych niż granica wiecznego śniegu. Leżą na wszystkich kontynentach na terenie górskim. Nie występują jedynie w kontynentalnej Australii. Są natomiast na okolicznych wyspach dookoła Nowej Zelandii, a także Nowej Gwinei, położone w niewielkiej odległości od równika.EFEKTY DZIAŁANIA LODOWCÓW I LĄDOLODÓWEfektem działania lodowców oraz lądolodów jest powstanie dużej ilości bardzo różnorodnych form ukształtowania powierzchni. Woda, która spływa z lodowca, powoduje erozję gruntu. Jest to tak zwana egzaracja. Kiedy jęzor lodowca dosięgnie doliny typu górskiego, która powstała w wyniku erozji rzecznej, to dolina ta ma formę litery „V”. Jednakże po przejściu lądolodu ulega zniekształceniu. Dolina w kształcie „V” ulega poszerzeniu. Dno robi się okrąglejsze, a ściany praktycznie mają układ pionowy. Dolina zyskuje kształt litery „U”. Tam, gdzie było pole firnowe, zostaje utworzony tak zwany cyrk polodowcowy. Cyrkiem polodowcowym jest zagłębienie, które jest z trzech stron odgrodzone ścianami typu skalnego. Zagłębienie to zamknięte jest za pomocą progu skalnego, który położony jest na takim terenie, gdzie masa lodowa z pola firnowego przekształca się w jęzor lodowcowy.Materiał skalny, który „idzie” razem z lodowcem, sprawia, że dolina zostaje oszlifowana i wygładzona. Jednocześnie niszczone zostaje dno doliny. Materiał skalny jest transportowany poprzez całą objętość lodu. To, co lodowiec wynosi, kiedy zakończy się już jego działalność, gromadzone jest przed czołem albo po bokach lodowca. Tworzą się wtedy duże zwały przemieszanych głazów oraz okruchy skalne, piasek i ił. Taki materiał nazywany jest gliną zwałową albo gliną morenową. W wyniku gromadzenia materiałów przez lodowce powstają moreny, czyli niewielkie wzniesienia. Istnieje wiele odmian moren. Skutkiem działalność lodowców oraz lądolodów na danej powierzchni jest także powstanie jezior polodowcowych. W związku z ich działalnością powstają również sandry. Sandrami nazywamy stożki napływowe, które powstają z roztapiającego się lądolodu.Zlodowacenia pozostawiły po sobie ogromne ślady na terenie, który objęły swym zasięgiem. Skutki działalności tych lodowych mas możemy obserwować także współcześnie.W lodowcach znajdują się ogromne zasoby ziemskiej wody słodkiej. Badaniem tych mas lodowych, a więc lodowców, zajmuje się glacjologia.