Skały osadowe
Skała to zespół minerałów o pochodzeniu naturalnym. Geologicznie rzecz biorąc, skałami są również naturalne osady nieskonsolidowane, oprócz gleb. Skorupa Ziemi oraz pozostałych planet zbudowana jest ze skał.
Wyróżniamy trzy rodzaje skał, w zależności od źródła ich pochodzenia. Są to skały magmowe, skały osadowe oraz skały metamorficzne, inaczej zwane skałami przeobrażonymi.
Skały magmowe powstają dzięki zjawiskom wulkanicznym. Powstają podczas zastygania magmy na powierzchni kuli ziemskiej w formie lawy albo pod jej powierzchnią. Skały, które powstają pod ziemią, noszą nazwę skały plutoniczne, a z kolei te, które tworzą się na ziemi, to skały wulkaniczne. Te oba rodzaje skał mają inny skład budowy, ponieważ kiedy lawa zastyga, to wyrzuca pewne związki typu lotnego do atmosfery. Jest to na przykład woda. W Polsce również mamy skały typu magmowego. Nie są nimi pokryte duże tereny, lecz spotkać je możemy na przykład na Dolnym Śląsku. Skały magmowe tworzą Karkonosze oraz Tatry. Są także obecne w Sudetach oraz na ich Przedgórzu. Skały rodzaju magmowego można także zobaczyć nieopodal Krakowa, Góry Świętej Anny oraz Szczawnicy.
Skały metamorficzne powstają na skutek działania metamorficznego, które oddziałuje na powstałe już wcześniej formacje skalne. Aktywność określonych czynników procesu metamorficznego, to jest temperatury, ciśnienia czy roztworów hydrotermalnych, zależy od wielu czynników. Są to głównie poziom głębokości, gdzie metamorfizm się odbywa, a także temperatury, składu chemicznego oraz składu mineralnego skał macierzystych oraz ciśnienia. W skałach typu metamorficznego występują takie minerały jak między innymi dolomit, kwarc, magnezyt czy kalcyt. Występowanie skał metamorficznych w Polsce mamy przede wszystkim na Dolnym Śląsku. Z tych skał zbudowana jest duża część tej krainy geograficznej Polski. Można je także zobaczyć w Sudetach, Tatrach Zachodnich, a także zbudowane jest z nich północno-wschodnia Polska.
Z kolei skały osadowe tworzą się jako skutek procesu sedymentacji. Sedymentacja polega na akumulowaniu okruchów lub materiału typu organicznego i typu chemicznego w zbiornikach wodnych albo na lądzie, choć ten rodzaj występuje rzadziej.
W opracowaniu tym przyjrzymy się bliżej skałom osadowym.
Nagromadzony materiał osadowy w następnym kroku ulega procesom diagenezy. Proces diagenezy pozwala zmniejszyć odległość, jaka dzieli pojedyncze elementy osadu. Z kolei proces diagenezy wiąże się z działaniem cementacji, to jest łączeniem elementów spoiwem, jakim jest zazwyczaj krzemionka i węglany oraz związki żelaza i minerały ilaste. Następny etap powstawania skał osadowych to lityfikacja. Lityfikacja przyczynia się do powstania skały zwartej, to jest przyczynia się do przejścia z materiału luźnego do skały zwięzłej. Można powiedzieć, że skała osadowa to utwór geologiczny, który stanowi zakumulowanie cząstek mineralnych oraz cząstek organogenicznych w zbiornikach wodnych lub subaeralnych. Skały osadowe stworzone są z części skał starszych, lecz także z nowych minerałów, powstałych na terenie depozycji. Okruchy są przenoszone do zbiorników sedymentacji poprzez działalność wiatru, wody oraz lodu.
Do skał osadowych możemy również włączyć elementy rozpylenia lawy podczas erupcji. Są to tak zwane utwory piroklastyczne.
Wyróżniamy kilka rodzajów skał osadowych. Po pierwsze możemy je podzielić na luźne, czyli nieskonsolidowane oraz zwięzłe.
Innym podziałem jest ten, ze względu na pochodzenie składników pierwotnych. Wyróżniamy wtedy:
składniki okruchowe,
składniki ilaste,
składniki chemiczne.
Najbardziej licznym rodzajem skał typu osadowego są skały okruchowe. Skały okruchowe powstają poprzez proces wleczenia części skał, ziaren typu mineralnego oraz bioklastów. W zależności od poziomu uziarnienia skały okruchowe dzieli się na skały psefitowe, którymi mogą być żwiry, gruzy, zlepieńce czy brekcje, psamitowe – są nimi piasek i piaskowiec, aleurytowe, czyli pył i pyłowce oraz pelitowe. Skałami pelitowymi jest ił, iłowiec oraz łupki. Ten rodzaj skał rozróżniony jest, jako osobna grupa, nazywana skałami ilastymi. Skały ilaste przenoszone są przeważnie w zawiesinie.
Z kolei składniki chemiczne są przenoszone w formie roztworów. Pośród tego rodzaju skał osadowych główne miejsce zajmują skały węglanowe. Są to także skały żelaziste oraz krzemionkowe, a także fosforanowe i siarczanowe oraz solne. Inny, osobny typ skał prezentuje torf i węgiel brunatny oraz węgiel kamienny.
Skały osadowe mają bardzo duże zastosowanie w życiu codziennym ludzi. Praktycznie od zawsze stosuje się je jako kamienie budowlane. Każdy z nas gdzieś mieszka i ten dom, mieszkanie czy miejsce naszej pracy jest z czegoś zbudowane. Najprawdopodobniej są to właśnie skały osadowe. Oprócz tego typu zastosowania, skały osadowe służą człowiekowi jako surowiec ceramiczny albo chemiczny. Wykorzystuje się je również jako źródło energii. Chodzi tutaj o ropę naftową. Przyjrzyjmy się zatem bliżej poszczególnym rodzajom skał typu osadowego.
Skały okruchowe
Skały okruchowe dzielą się na:
skały grubookruchowe, których wielkość ziaren przekracza 2 milimetry,
skały średniookruchowe, których ziarna mają wielkość pomiędzy 2- 0,063 milimetrów,
skały drobnookruchowe, których wielkość ziaren jest mniejsza niż 0,063 milimetrów.
Skałami grubookruchowymi o formie luźnej są żwiry oraz gruzy. Charakteryzują się one owalnym lub ostrokrawędzistym zarysem ziaren. Po przejściu procesu lityfikacji łączą się one w formie zlepieńca oraz brekcji. Skały grubookruchowe mogą być skałami jednoskładnikowymi – są to tak zwane skały oligomiktyczne, a ich przedstawicielem jest na przykład zlepieniec kwarcowy, albo zbudowane z dużej liczby elementów – są to tak zwane skały polimiktyczne. Ciekawostką jest, że nazewnictwo żwirów oraz zlepieńców określa zazwyczaj źródło ich pochodzenia. Wyróżniamy na przykład żwiry lodowcowe albo zlepieńce rzeczne. Łatwo więc domyślić się po nazwie ich genezy.
Z kolei skałą średniookruchową w formie luźnej jest piasek. Po przeobrażeniu w procesie lityfikacji piaski zamieniane są w piaskowce. Taki podstawowy podział piaskowców opiera są na systematyce Krynine`a, która powstała w 1948 roku. Jej podstawą jest projekcja trójkąta równobocznego. W narożach tego trójkąta położone są takie skały jak: kwarc, skalenie i miki. Jednakże zauważa się, że współcześnie ten podział jest nieco nieaktualny. Obecnie stosuje się teorię trójkąta R. H. Dotta, powstałą w 1964 roku. W jego narożach postawiono kwarc, skalenie oraz okruchy skał. Skład, na podstawie, którego zbudowany jest dany piaskowiec, definiuje przymiotnik, na przykład piaskowiec żelazisty czy wapnisty. Możemy także podzielić piaskowce ze względu na warunki depozycji, to jest piaskowiec rzeczny albo wydmowy i tak dalej. Ważną cechą charakterystyczną piaskowców jest ich możliwość gromadzenia. Mogą być one bowiem miejscem występowania złóż ropy naftowej czy gazu ziemnego.
Skałami drobnookruchowymi o charakterze luźnym są pyły oraz muły. Skały te zmieniają się podczas aktywności posedymentacyjnej i zostają przeobrażone w postać pyłowców oraz mułowców. Interesującym rodzajem skały drobnookruchowej są lessy, czyli inaczej mówiąc pylaste osady eoliczne. Skały, które mają najdrobniejsze ziarna, takie jak ił, iłowiec czy łupek, stanowią podrodzaj skał ilastych.
Skały ilaste
Skały ilaste są bardzo podobne do skał drobnookruchowych. W zależności od stopnia intensywności procesu lityfikacyjnego skały ilaste dzieli się na skały luźne, to znaczy iły, oraz skały zwięzłe, to znaczy łupki ilaste oraz iłowce.
Innym podziałem je
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!