Wulkany
Zamień czytanie na oglądanie!
i ucz się szybciej!
Każdy z nas zna krajobraz wulkaniczny. Doniosłe wierzchołki, czarna smoła oraz ogień tryskający z krateru. Kojarzy nam się to na przykład z surowym terenem Islandii. Przed oczami mamy niedawny wybuch wulkanu Cumbre Vieja na kanaryjskiej wyspie La Palma, który doprowadził do takich strat w Hiszpanii, jakich nie było nigdy dotąd w historii tego państwa. Wybuch wulkanu połączony był ze wstrząsami sejsmicznymi, emisją gazów oraz oczywiście wypływaniem lawy. Swoje domy musiało opuścić ponad 7 tysięcy mieszkańców. 3 tysiące budynków mieszkalnych zostało doszczętnie zniszczonych. Wulkan Cumbre Vieja wybuchnął pierwszy raz od 50 lat. Jego erupcja trwała 3 miesiące i zakończyła się z końcem grudnia 2021 roku.Jak możemy zdefiniować wulkan?Wulkanem nazywamy takie miejsce, z którego wyłania się lawa, a także gazy wulkaniczne (fumarole, mofety i solfatary) oraz materiały piroklastyczne. Pojęcie wulkanu odnosi się niekiedy również do form powierzchni ziemskiej, które powstały na skutek aktywności wulkanu. Jednakże takie stosowanie tego pojęcia nie jest zbyt właściwe. Bardziej odpowiednie w tej sytuacji będą takie terminy, jak na przykład kopuła wulkaniczna, stożek wulkaniczny czy góra wulkaniczna. Nazwa „wulkan” pochodzi od łacińskiego słowa Vulcanus, które odnosi się do imienia boga ognia w mitologii rzymskiej.Jak powstają wulkany?Powstanie wulkanów łączy się ze strefą młodej górotwórczości oraz z terenami aktywnych trzęsień ziemi. Powiązania pomiędzy tymi zjawiskami zdefiniowane są za pomocą teorii tektoniki płyt litosfery. Kiedy jedna płyta litosfery zachodzi pod drugą płytę, to w miejscu styku obu płyt tworzą się wulkany. Jeśli chodzi o powierzchnię lądową, wulkan powstanie wzdłuż krawędzi tychże płyt. Jeśli natomiast chodzi o obszar oceanu, wulkan powstanie wzdłuż rowów oceanicznych (na przykład Wyspy Japońskie, południowa część Europy, a także Filipiny i wybrzeże Pacyfiku). Wulkany mogą również powstać w punktach rozsuwania się płyt litosfery. Są to tak zwane grzbiety śródoceaniczne oraz doliny ryftowe. Przykładem może być Grzbiet Śródatlantycki oraz Wielkie Rowy Afrykańskie. Dodatkowo wulkany mogą występować powyżej plam gorąca, które z kolei mogą być bardzo oddalone od granic płyt litosfery. Przykładem są Hawaje lub Reunion. Ciekawostką jest, że działalność wulkaniczna na terenie Islandii ma związek z granicą płyt, a dokładnie ze Grzbietem Śródatlantyckim, oraz z istnieniem plamy gorąca.Rodzaje wulkanówNa Ziemi wyróżnia się kilka rodzajów wulkanów, których aktywność zmienia się wraz z upływem czasu. Ze względu na aktywność wulkanu można je podzielić na wulkany czynne, drzemiące oraz wygasłe. Wulkany czynne to takie, które stale lub sporadycznie ukazują swoją działalność. Przykładami czynnych wulkanów są położone we Włoszech wulkany Wezuwiusz, Etna oraz Stromboli. Jeśli wulkan jest wulkanem drzemiącym, to znaczy, że aktywność tego wulkanu została kiedyś w przeszłości zauważona. Natomiast od już dłuższego okresu nie zanotowano jego aktywności, gdyż jej nie wykazywały. Wyróżniamy także wulkany wygasłe, czyli wulkany, których aktywności w przeszłości w ogóle nie zanotowano. Do wulkanów wygasłych zalicza się między innymi stożki wulkaniczne położone w Polsce i w Niemczech.Proces powstania wulkanu może przebiegać w dość szybkim tempie, biorąc pod uwagę, że jest to proces geologiczny. Przykładem może być wulkan Paricutin położony w Meksyku. Powstał on w 1943 roku, następnie przez parę lat wykazywał aktywność wulkaniczną, którą zakończył w 1952 roku.Badania wskazują, że na przestrzeni ostatnich 10 tysięcy lat na powierzchni Ziemi liczba czynnych wulkanów wyniosła 1 500. W tym czasie odnotowano blisko7900 erupcji wulkanicznych. Współcześnie szacuje się, że wulkanów czynnych jest na świecie blisko 800, z czego większa część zlokalizowana jest na powierzchni lądowej. Dodatkowo na obszarze lądowym znajduje się parę tysięcy wulkanów nieczynnych, a także pod kilkadziesiąt tysięcy wulkanów znajdujących się pod powierzchnią wody.Wulkany dzieli się również na różne rodzaje ze względu na miejsce, z którego wypływa magma. Są to:- wulkany stożkowe,
– wulkany tarczowe,
– wulkany linijne.Wulkany linijne są takimi wulkanami, z których magma wydostaje się z obszaru długiej szczeliny, a nie z podłoża wulkanu. Jest to zjawisko powszechne w tak zwanych strefach spreadingu i taka działalność wulkaniczna zachodzi na obszarze dna oceanicznego.Istnieje wiele kryteriów podziału wulkanów. Kolejnym z nich jest przeważający rodzaj materiału, który wydobywa się z wulkanu. Biorąc pod uwagę to kryterium, dzielimy wulkany na wulkany lawowe oraz stratowulkany, wulkany eksplozywne, maary oraz wulkany błotne. Wulkany lawowe nazywane są inaczej wulkanami efuzywnymi i charakteryzują się tym, że erupcja takiego wulkanu przebiega w sposób łagodny. Wypływa z niego jedynie lawa. Wulkany lawowe dzielą się na:- wulkany tarczowe, inaczej nazywane hawajskimi. Nie osiągają one dużych wysokości, są jednak rozległe – ich szerokość może wynieść nawet 40 kilometrów. Wypływająca z nich lawa ma odczyn zasadowy, jest bazaltowa oraz posiada małą lepkość.
– kopuły lawowe, które swoim wyglądem przypominają półkulę. Lawa z nich wypływająca ma odczyn kwaśny, jest krzemionkowa i posiada dużą gęstość.Stratowulkany nazywane są inaczej mieszanymi. Ich działalność polega na wyrzucaniu gęstej, lepkiej lawy o charakterze andezytowym. Stratowulkany wypuszczają także materiały piroklastyczne, którymi są lapille i bomby wulkaniczne, oraz gazy typu wulkanicznego. Są jednymi z najmocniej eksplozywnych wulkanów na świecie. Stratowulkany są stromymi, wysokimi stożkami, których kąt nachylenia wynosi w przybliżeniu 30 stopni. Przykładami stratowulkanów są wulkany Cotopaxi oraz Wezuwiusz.Kolejnym typem wulkanów są wulkany eksplozywne. Wyrzucana przez nich lawa jest najbardziej gęsta oraz kwaśna spośród wszystkich innych rodzajów lawy. Jest to tak zwana lawa ryolitowa. Z wulkanów eksplozywnych wydobywa się także materiał piroklastyczny. Maary to jedna z form wulkanicznych powstałych w wyniku erupcji freatycznej. Taka erupcja powstaje na skutek wysokiego ciśnienia pary wodnej, które zostało spowodowane kontaktu wody powierzchniowej z magmą.Natomiast wulkany błotne to taki typ wulkanów, z których w efekcie erupcji wypływa błotna mieszanka wody, iłów, piasków i tym podobnym materiałów. Wydobywanie się takich substancji z wulkanu związane jest z możliwym wygaszaniem wulkanizmu. Przejawia się to wypuszczaniem wody o wysokiej temperaturze albo pary wodnej. Jednakże może to być związane także z całkowicie innym zjawiskiem geologicznym, a nie z wulkanizmem.Wulkany poprzez swoją aktywność zmieniają formę ukształtowania terenu. Powstają tak zwane kaldery, czyli kratery powstałe w czasie gwałtownego wybuchu wulkanu albo w efekcie zawalenia się stropu komory wulkanicznej.Jakie jest rozmieszczenie wulkanów na świecie?Niegdyś panowało przeświadczenie, że wulkany występują na terenie alpejskim, gdzie miały miejsce procesy górotwórcze. Jednak zlokalizowane są one także w innych miejscach. Największa liczba wulkanów o charakterze czynnym na powierzchni lądowej występuje w tak zwanym Ognistym Pierścieniu Pacyfiku. Znajduje się on wokół Oceanu Spokojnego. Jest tutaj położonych aż 90 procent czynnych wulkanów na kuli ziemskiej, jeśli chodzi o ląd. Naj
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!