Wybrzeże fiordowe
Wybrzeże fiordowe jest stromą, najczęściej pionową ścianą brzegu morskiego lub jeziornego. Forma zatoki tego typu powstaje w wyniku zalania dolin polodowcowych, czyli tzw. fiordów na terenie obszarów górskich. Wybrzeża tworzą się ze względu na to, że dno fiordów jest bardzo nierówne, a ich zbocza niezwykle strome i skaliste. Wąskie zatoki morskie wcinające się w głąb lądu, czyli fiordy pierwotnie były długim i wąskimi dolinami U-kształtnymi. Jednak z czasem takie formy zostały wyżłobione w wyniku działań lodowców górskich. Po ich stopieniu woda zalała doliny polodowcowe, tworząc wybrzeża fiordowe. One z kolei tworzą niezwykle długie zatoki osiągające nawet długości do kilkuset kilometrów oraz około kilometra wysokości. Fiordy są charakterystycznym elementem peryglacjalnego krajobrazu wybrzeży Norwegii oraz Szkocji, Grenlandii, Islandii, Nowej Zelandii, półwyspu Labrador, chilijskiej Patagonii i Alaski. Wraz z wybrzeżami dalmatyńskimi, riasowymi, ferdowymi, fierdowymi, limanowymi i klifowymi należą do tzw. wybrzeży wysokich. Natomiast wybrzeża niskie tworzą wybrzeża mierzejowe, lagunowe, namorzynowe, koralowe, wydmowe oraz szkierowe. Typy wybrzeży określa się na podstawie przebiegu ich linii brzegowych oraz siły, która je kształtuje.
Wybrzeża dalmatyńskie są charakterystyczne dla wschodniej części Morza Adriatyckiego (m.in. Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry). Tak zwane dalmaty będące częścią krajobrazu Półwyspu Bałkańskiego cechują się zjawiskami krasowymi oraz licznymi głębokimi cieśninami. Wybrzeża dalmatyńskie powstają w wyniku zalania gór ułożonych równolegle do linii brzegowej. Dzięki temu tworzy się system wydłużonych wysp, a także półwyspów, które są ułożone równolegle do wybrzeża.
Z kolei wybrzeża riasowe to te, które występują na skraju obszaru górskiego. Ten typ wybrzeży obfituje w długie i kręte zatoki, a także wyspy oraz półwyspy, które są prostopadłe do lądu. Wybrzeża riasowe można zobaczyć m.in. w zachodniej części Irlandii, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii, ale również na Islandii i Krymie. Są one rozcięte przez głębokie doliny rzeczne będące obecnie zatokami, powstałe w wyniku podnoszenia się poziomu wód morskich lub obniżenia lądu.
Wybrzeża ferdowe należące do typu wybrzeży morskich wysokich powstają w wyniku zalania przez morza form lodowcowych. Taki typ geograficzny charakteryzuje się obecnością rozległych oraz głębokich rynien, ciągnących się od strony lądu w kierunku wody. Wybrzeże ferdowe zaobserwujemy np.: we wschodniej Danii, a także na zachodnim i południowym brzegu Zalewu Szczecińskiego, czy też w okolicach Nowego Jorku.
Kolejnym typem wybrzeży są wybrzeża fierdowe. Taka forma geograficzna cechuje się zatokami o ścianach stromych, lecz niewysokich. Powstaje przez zalanie dolin polodowcowych na obszarach wyżynnych. Fierdy występują np.: na bałtyckim wybrzeżu Szwecji, wybrzeżach Chile oraz Nowej Zelandii. Wysokość ścian wybrzeży fierdowych waha się w granicy od trzydziestu do pięćdziesięciu metrów.
Wybrzeże limanowe zwane również sowinowymi są ujściowe odcinki rzek o charakterze lejkowym zalewanymi w czasie przypływów. Przy odpływach fale morskie unoszą muł z rzeki i budują wał między ujściem a otwartym morzem, tworząc liman – zatokę stworzoną z ujściowego odcinka jaru rzeki. Forma jest charakterystyczna dla obszarów o budowie płytowej. Jeziora limanowe występują głównie w okolicy Odessy – na północno-zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego oraz na wschodnim wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej.
Wybrzeża klifowe to strome i zazwyczaj pionowe ściany brzegu morskiego lub jeziornego, utworzone na skutek podmywania brzegu przez fale, czyli procesu zwanego abrazją. Klify kryją się także pod nazwą falez, urwisk brzegowych oraz brzeg ów wysokich. Na podstawie aktualność procesu abrazji
wyróżnia się klify żywe (inaczej zwane żywymi, aktywnymi), martwe i odmłodzone. Z kolei ze względu na ułożenie warstw skalnych klify dzielimy na strukturalne oraz ześlizgowe. Według Księgi rekordów Guinnessa największy klif na Ziemi znajduje się na Hawajach. Wynosi on tysiąc dziesięć metrów nad poziomem morza i występuje na północnym wybrzeżu wyspy Molokaʻi niedaleko Umilehi Point. Najbardziej popularnymi klifami w Polsce są te mieszczące się w Orłowie (Gdyni), a także Jastrzębiej Górze oraz klif Gosań w Międzyzdrojach na wyspie Wolin.
Wybrzeża niskie reprezentują m.in. wybrzeża mierzejowe. Mierzeje to półwyspy odcinające przybrzeżne fragmenty morza od reszty akwenu. Jeśli odcięcie nie jest pełne i powstaje cieśnina między zbiornikiem macierzystym a nowo powstałym to taki fragment morza nazywamy zalewem. Natomiast w przypadku, gdy mierzeja oddziela całkowicie fragment morza i łączy dwa punkty wybrzeża to tak typ zbiornika wyróżniamy jako jezioro przybrzeżne, czyli limanowe. Znane w Polsce są m.in. mierzeje występuje na wybrzeżu Bałtyku, czyli Wiślana, Łebska i Kurońska. Poza granicą naszego kraju znajduje się np. słynna Mierzeja Arabacka.
Wybrzeża lagunowe wyróżniają się piaszczystym wałem (czyli tak zwanym lido) nadbudowanym od strony morza przez fale. Wał z morza odcina część zatoki, a wówczas powstaje płytka i słabo zasolona laguna. Z czasem taka forma wypłyca się, tworząc wyspy. W niektórych przypadkach w czasie przypływu dno laguny znajduje się pod powierzchnią wody. W okresie odpływów dno wynurza się, tworząc tak zwane watty. Wybrzeża lagunowe to coś, co zaobserwujemy m.in. w Zatoce Weneckiej, na zachodnim wybrzeżu Włoch i Morza Azowskiego, a także na wschodzie Florydy.
Innym typem wybrzeży są te namorzynowe, zwane też mangrowym. Jest to porośnięta forma ze słonolubnymi lasami o dużej amplitudzie pływów, a także małym falowaniu. Wybrzeża namorzynowe są bardzo charakterystyczne dla strefy międzyzwrotnikowej. Korzenie roślin lubiących słoną wodę tworzą plątaninę, w której gromadzą się osady, a zatem brzeg narasta. Wybrzeża typu mangrowego można zobaczyć np.: na Sumatrze, Nowej Gwinei, Kubie, w Kolumbii, a także na Morzu Południowochińskim oraz w Zatoce Bengalskiej.
Wybrzeża koralowe, czyli rafowe to typ organogeniczny. Taka forma geograficzna jest typowa dla strefy zwrotnikowej. Pojawia się także w ciepłych morzach i w strefie pływów o dużych amplitudach, ale przy małej energii fal. Udział w budowie wybrzeży koralowych mają organizmy z podgromady koralowców (łacińska nazwa – Corrallium). W skład rafy wchodzą również mszywioły, stułbiopławy i wapienne wodorosty. W okolicy brzegu tworzą te organizmy tworzą rafy koralowe. Te z kolei budują bariery w danym oddaleniu od brzegu, a wówczas na nich skupia się największa energia fal, a brzeg jest chroniony przed niszczącą, szkodzącą działalnością. Często między wybrzeżem a barierą tworzy się bardzo płytka laguna. Po stronie, po której znajdują się rafy wybrzeże ma bardzo łagodne stoki, lecz od strony morza są one strome i ostre. Wybrzeża rafowe można spotkać głównie na Sri Lance, w Tunezji, Sumatrze, Nowej Gwinei, Kubie, Belize, Kolumbii oraz w Zatoce Bengalskiej.
Jednym z typów wybrzeży niskich są wybrzeża wydmowe. Powstają na skutek nanoszenia przez wiatr i fale materiału wydmowego. W Polsce piaszczysty brzeg tego typu stanowi około trzydzieści procent długości całego nadmorskiego wybrzeża. Wybrzeża wydmowe zaczęły tworzyć się po wpływem ustąpienia lądolodu skandynawskiego. Wybrzeże tego rodzaju powstaje za sprawą działania fal morskich na odcinki brzegu klifowego, które niszcząc klif zabierają piaszczysto-żwirowy materiał. Fale przenoszą go i osadzają na odcinkach brzegu niskiego. Główną rol
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!