Dynastia Jagiellonów

Dynastia Jagiellonów była to boczna gałąź dynastii Giedyminowiczów (była to litewska dynastia, ojcem Jagiełły był litewski książę Olgierd, syn Giedymina). Wywodziła się od Władysława II Jagiełły, który był Królem Polski i wielkim księciem litewskim. Przedstawiciele dynastii Jagiellonów panowali w Polsce w latach od 1386 do 1572. Na Litwie panowali od 1377 do 1401 oraz od 1440 do 1572. W Czechach od 1471 do 1526. W Czechach i władza przypada na latach 1471 do 1526. Natomiast na Węgrzech dynastia Jagiellonów zasiadała na tronie w latach 1440-1444 i 1490 – 1526.
Za założyciela dynastii uznaje się litewskiego księcia Jogaiła, który przyjął imię Władysława II Jagiełły. W zawartej 14 sierpnia 1385 roku unii w Krewie, zobowiązał się poślubić Jadwigę Andegaweńską, przyjąć chrzest katolicki i przyjąć chrzest w imieniu Litwy. Gdy panował w Polsce umocnił swoją pozycję władcy. Rozwiązywał spory sądowe i wewnętrzne. Prowadził liczne objazdy królestwa. Doprowadził do odzyskania Rusi Czerwonej w 1387 roku, rozgromił wojska krzyżackie w bitwie pod Grunwaldem – 15 lipca 1410 roku. Jednocześnie umacniał Litwę, zawierając w 1408 roku korzystny dla Litwy pokój z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Ugruntował w ten sposób litewską dominację nad ruskimi księstwami. Doprowadził do zawarcia unii w Horodle – 2 października 1413 na mocy której zrównano prawa Polski i Litwy. Gdy Jadwiga Andegawenka zmarła, nie pozostawiając potomka, Władysław II zapewnił następstwo tronu swoim synom urodzonym przez jego czwartą żonę – Sonkę Holszańską. Udzielił szlachcie, która była zawiedziona i rozczarowana nieskuteczną polityką wobec Zakonu Krzyżackiego, przywilejów dzięki którym ograniczono władzę królewską. Gdy w 1434 roku zmarł Władysław II Jagiełło, a jego starszy brat Władysław III Warneńczyk dokonał żywota w 1444 roku to Kazimierz IV Jagiellończyk (młodszy syn) zasiadł na tronie i został królem Polski w 1447 roku. To on przyłączył Pomorze Gdańskie do Polski – 6 kwietnia 1454 roku. W wyniku wyniszczającej wojny trzynastoletniej narzucił zwierzchność Królestwa Polskiego państwom zakonu krzyżackiego. Jego żona Elżbieta Habsburg urodziła mu pierworodnego syna – Władysława II Jagiellończyka. To on objął po wieloletnich wojnach domowych tron Królestwa Czech (1479) i Królestwa Węgier (1490).
Dynastia Jagiellonów nie należała do dynastii oszczędnych, prowadzili kosztowną politykę. Bardzo nadwyrężyli stan królewskiego skarbu. Nie byli w stanie ograniczyć wzrostu Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Panujący kolejno po sobie, synowie Kazimierza IV – Jan I i Aleksander, panujący w Koronie Królestwa Polskiego i Wilkim Księstwie Litewskim nie zdołali obronić wschodnich obszarów Litwy i Polski. Zawarli ze szlachtą kompromisy ustrojowe, które zwiększały wpływ szlachty na politykę Królestwa Polski. Ich najmłodszy brat Zygmunt I gdy w 1506 roku wstąpił na tron Litwy i Polski podpisał z Moskwą rozejm na mocy którego zrzekł się Smoleńszczyzny i prawie jednej trzeciej terytorium Litwy. 22 lipca 1515 roku zawarł układ z Habsburgami, który zagwarantował im następstwo tronu po czesko-węgierskiej linii Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach. W 1525 roku w Krakowie oddał Prusy Książęce – Albrechtowi Hohenzollernowi (który był jego siostrzeńcem). Było to równoznaczne z likwidacją państwa krzyżackiego. W 1526 roku wygasła węgierska linia Jagiellonów. Węgry podzielono pomiędzy Imperium Osmańskie i dynastię Habsburgów. Z imperium Osmańskim Zygmunt I zawarł pokój w 1533 roku. Na mocy pokoju uznał turecką zwierzchność nad terytorium Mołdawii. W 1526 roku umarli ostatni z przedstawicieli mazowieckich Piatów, to umożliwiło Zygmuntowi I włączenie do Królestwa Polski obszaru Mazowsza. Jego druga żona Bona Sforza podjęła próby rewindykacji królewskich dóbr co miało częściowo odbudować skarb królewski. W 1530 roku syn Bony Sforzy i Zygmunta I – Zygmunt II August został koronowany na króla Polski za życia swojego ojca Zygmunta I. Jednak szlachta wyraziła swój sprzeciw wobec takiej formy elekcji, przyłączyli się do niej magnaci, którzy uznali za stosowne i konieczne, aby wybór monarchy następował po śmierci króla. Zygmunt August był skonfliktowany ze szlachtą. Chciał za wszelką cenę zachować pokój religijny. W ostatniej dekadzie swoich rządów odebrał część dóbr magnatom. W 1569 roku doprowadził do utworzenia Rzeczpospolitej Obojga Narodów i przyłączenia do Polski – Ukrainy, Podlasia i Wołynia. Zygmunt II ze swoimi zonami – Elżbietą i Katarzyną z Habsburgów oraz polską magnatką Barbarą Radziwiłówną, nie miał dzieci, toteż jego śmierć położyła kres dynastii Jagiellonów. Rozpoczął się okres Wielkiego Bezkrólewia od 1572 do 1575.
Okres panowania Jagiellonów doprowadził do przemian w ustroju Polski, decydującą rolę zaczęła odgrywać szlachta, miasta zostały pozbawione znaczenia politycznego. Koniec epoki Jagiellonów oznaczał wzrost panowania magnatów oraz rozwojem polskiego parlamentaryzmu.
W czasie panowania dynastii Jagiellonów trwałym i okazałym pomnikiem nauki stał się Uniwersytet Krakowski, który niestety podupadł pod koniec panowania dynastii Jagiellonów.
Monarchowie z dynastii Jagiellonów w okresie reformacji przyczynili się do zachowania pokoju religijnego. Wprowadzano wtedy język polski jako urzędowy i rozwijały się prądy kultury renesansowej. Lata panowania Zygmunta I i Zygmunta Augusta uznawane są w sztuce za złoty wiek polskiej kultury – w których rozwinęły się wszystkie gałęzie sztuki.
Wielkie Bezkrólewie zakończyło wstąpienie na tron siostry Zygmunta II – Anny Jagiellonki. Gdy jej mąż Stefan Batory umarł tron objął syn Katarzyny Jagiellonki szwedzkiego króla – Zygmunt III Waza. Gdy w 1370 umarł Kazimierz III Wielki, z dynastii Piastów, nie pozostawiając męskiego potomka, na mocy umów zawartych z monarchą za życia, na Polski tron wstąpił Ludwik I Węgierski z rodu Andegawenów. Był to potężny władca Węgier. Jednak problem sukcesji po Piastach nie został w ten sposób rozwiązany. Król Ludwik nie miał męskiego potomka, a sam był człowiekiem chorowitym. Małopolscy możnowładcy próbowali unieważnić testament Kazimierza III, chcieli, żeby na tron wstąpił jego wnuk, który miał podjąć negocjacje dotyczące następstwa tronu. W 1374 roku Ludwik I wydał przywilej koszycki dzięki któremu szlachta Królestwa Polskiego uznała córkę Ludwika I za następcę tronu, a król zagwarantował integralność terytorialną państwa. Nadał również przywileje, które jednoznacznie ograniczały władzę królewską oraz podatki. Uzależnił również od zgody szlachty – nakładanie podatków i udział w wojennych wyprawach. Negocjowano również warunki następstwa tronu przez córkę Ludwika I oraz wybranie dla niej męża. Gdy w 1382 roku Ludwik I zmarł, nie zdążył zabezpieczyć sukcesji andegaweńskiej. Stany węgierskie obaliły testament Ludwika I. Do Polski przyjechała niezamężna córka Ludwika I – Jadwiga Andegaweńska. Małopolscy magnaci rozpoczęli rozważania kto będzie odpowiednim kandydatem do ręki dziedziczki tronu Królestwa Polskiego.
Ostatecznie, nie jednogłośnie – gdyż wielkopolska szlachta nie zgadzała się na wybór, wybrano współpanującego od 1377 roku księcia Jagiełłę, młodszego syna księcia Algridasa (Olgierda). Jagiełło był kuzynem księcia Vytautasa (Witolda). Jagiełło podpisując unię w Krewie, zobowiązał się do przybycia do Polski, przyjęcia chrztu w obrządku katolickim i objąć tron Korony Królestwa Polskiego.
Jagiełło po chrzcie przyjął imię Władysław i został koronowany na króla Polski – 4 marca 1386 roku. Zyskał autorytet i władzę, która pozwoliła mu na konsolidację władzy nad Litwą – 4 sierpnia 1392 – podporządkował sobie kuz