Majowie

Majowie byli prekolumbijską cywilizacją, zamieszkującą obszar Mezoameryki. Właściwie nadal wiadomo o nich niewiele, gdyż wiele z inskrypcji oraz zapisanych ksiąg zostało zniszczone lub rozkradzione przez konkwistadorów oraz późniejsze pokolenia. Co ciekawe w Meksyku i Gwatemali nadal żyją potomkowie Majów, których kultura znacząco różni się od pozostałych narodów zamieszkujących Amerykę Północną.

Jednymi z obecnie znanych najstarszych osad były Cuello, Seibal oraz Kaxob, powstałe około 1200 roku przed naszą erą. Początkowo budowano w nich domy, które nie mogły przetrwać w ciepłym i wilgotnym klimacie, gdyż tworzono je z materiału organicznego. Po trzystu latach zaczęto wnosić domostwa z drewna, które były zdecydowanie bardziej trwałe i odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne. Po pewnym czasie w miastach majów zaczęło brakować miejsca, co zmusiło ludność do rozbudowy ich. Niestety tereny podmiejskie były bagnami, które podczas pory deszczowej zalewane były wodą. W związku z tym tworzono specjalne nasypy sięgające wysokością do czterech metrów, na których wznoszono budynki oraz specjalne, utwardzane kamieniami wapiennymi drogi zwane ‘sacbé’. Co ciekawe, część owych dróg zachowała się do dzisiejszych czasów. Około trzysta lat przed naszą erą Majowie opuścili większość miast. Stało się to nagle, a przyczyna wciąż pozostaje tajemnicą dla współczesnych archeologów.

Okres klasyczny cywilizacji Majów przypada na początkowe wieki naszej ery. Rozpoczął się on wraz z pojawieniem się pierwszych zapisków (na Steli 29 w Tikál i Płytce z Leiden) o kalendarzu – tak zwanej ‘długiej rachubie’. W jego skład wchodziły dwa inne – rytualny ‘tzolkin’ oraz świecki ‘haab’. W owym czasie Majowie byli jedyną amerykańską cywilizacją, która potrafiła posługiwać się pismem. Owe pismo składało się ze znaków wyrażających głoski, sylaby oraz całe pojęcia. Wyrazy można było zapisywać i fonetycznie, i obrazkowo. Co ciekawe, poszczególnymi elementami pisma ozdabiano przedmioty użytkowe – wyroby garncarskie, a także sufity, framugi, ściany, biżuterię itd. Poza tym pisano na specjalnym papierze z kory figowca, który później składano w harmonijkę – leporello. Poza tekstem zamieszczano tam również kolorowe ilustracje. Do dziś zachowały się jedynie cztery pisma – „Kodeks Grolier”, „Kodeks Paryski”, „Kodeks Drezdeński” oraz „Kodeks Madrycki”. Ich treści dotyczyły głównie astronomii, historii i religii. Niestety w dzisiejszych czasach badacze nie są w stanie w stu procentach odczytać zapisków, głównie tych z budynków i kamiennych płyt.

W okresie klasycznym tworzono głównie miasta-państwa, których zabudowa była mocno rozrzucona, a zasięgiem obejmowały tylko kilka okolicznych wiosek. Polityka międzypaństwowa dotyczyła głównie małżeństw między poszczególnymi rodami oraz dyplomacji, poprzez na przykład uczestniczenie przedstawicieli jednego państwa w koronacji następcy tronu drugiego. Ciekawostką jest fakt, że podczas ewentualnych wojen nie chciano poszerzać swojego terytorium o inne miasta, a jedynie walczono o ewentualne ofiary ludzkie dla bóstw oraz zakładanie nowych dynastii. Wtedy też zaczął narastać podział społeczeństwa na klasy. W związku z tym nie wiemy dziś praktycznie nic o życiu zwyczajnych ludzi z najniższych warstw, gdyż jedynie arystokrację, władzę oraz osoby z nimi związane uważano za wystarczająco godnych, aby w jakikolwiek sposób zostali zapamiętani (wzmianki w pismach, malunki, posągi itd.).

W IV wieku, przez pewnego rodzaju ‘kradzież’ części światopoglądu i poznanych technologii z obcego miasta – Teotihuacán, doszło do inwazji jego mieszkańców na Majów, wskutek czego król miasta Tikál został zabity, a tron objął jeden z potomków wroga. Doprowadziło to do rozrastania się wpływów przeciwnika oraz zakorzenienia wśród Majów części obcej kultury. Wraz z upływem czasu tworzyło się coraz więcej konfliktów między poszczególnymi państwami-miastami. Najgłośniejszym była tak zwana wojna stuletnia między Tikál i Calakmul, która właściwie trwała aż 154 lata. Rozpoczęła się bowiem w 526 roku, a zakończyła w 680. Konflikt oscylował w głównej mierze wokół osiągnięcia przez jedno z miast hegemonii na półwyspie Jukatan. Ostatecznie zwycięstwo odniosło Calakmul, jednak piętnaście lat po skończeniu wojny, armia Tikál wygrała jedną z walk, w związku z czym miasto zostało wyswobodzone spod władzy drugiego. Te wydarzenia przyczyniły się do zapoczątkowania upadku cywilizacji Majów. Po tych wydarzeniach oba ośrodki były osłabione, a dodatkowo żadne z pozostałych państw-miast nie były na tyle silne i potężne, aby mogły objąć władzę na półwyspie. Zaowocowało to kryzysem polityki międzynarodowej, a także wewnątrzpaństwowymi problemami, które dotyczyły głównie niezgadzania się społeczeństwa z wyborem aktualnych władców.

Mimo upadania większości ośrodków, część osiągnęła w tym okresie lata swojej świetności. Przykładowo odbudowano miasto Palenque, które zostało całkowicie zniszczone podczas stuletniej wojny. Jednym z jego władców był Pakal Wielki, który szybko stał się jednym z najbardziej zasłużonych władców w cywilizacji Majów. Jego główną zasługą były ogromne projekty budowlane – liczne pałace, piramidy itd. Panował aż sześćdziesiąt osiem lat. Jego szczątki pochowano w Świątyni Inskrypcji.

Między IX a X wiekiem nastąpił całkowity upadek cywilizacji Majów. Właściwie już w VIII wieku całkowicie zaprzestano wznoszenia większych budowli – administracyjnych, ceremonialnych itd. Z niewiadomych przyczyn drastycznie zaczęła spadać liczba ludności, aż w końcu miasta centralne zostały całkowicie opuszczone. Majowie pozostali na tamtych obszarach żyli w niewielkich wioskach. Po upadku państw-miast z okresu klasycznego, centrum przeniosło się na północ półwyspu Jukatan. Rozwijającymi się miastami były między innymi: Sayil, Uxmal, Oxkintok oraz Chichén Itzá. W tych ośrodkach rozkwitał nowy styl architektoniczny, zwany ‘Puuc’. Charakterystyczną rzeczą dla niego były bogato zdobione elewacje budowli. Niestety w owych miastach nie zachowały się praktycznie żadne zapiski i inskrypcje, przez co wiele aspektów życia w nich oraz ich historii nadal pozostaje tajemnicą.

Dokładne przyczyny upadku nie są znane. Obecnie najbardziej prawdopodobną teorią jest katastrofa ekologiczna, która miała wyniknąć ze zbyt dużej eksploatacji zasobów naturalnych, co przyczyniło się do powstawania wieloletnich susz. Innym powodem mogło być zniszczenie ważnych sieci handlowych, związane z upadkiem Teotihuacanu, przez co znacznie zmalał majątek poszczególnych miast-państw oraz samych obywateli. Według niektórych badaczy część z przyczyn mogła mieć swoje miejsce w samym społeczeństwie i jego destabilizacji, spowodowanej między innymi zbyt dużym wzrostem liczby ludności oraz narastającymi przepaściami między klasami społecznymi.

W latach 900-1542 trwał tak zwany okres postklasyczny. Miasta na północy półwyspu rozwijały się stosunkowo słabo, gdyż gleby na tych terenach nie były zbyt żyzne, a mieszkańcy korzystali jedynie z zasobów lokalnych – handel zagraniczny praktycznie nie istniał. Co ciekawe, poziom rozwinięcia kultury i nauki był znacznie niższy niż we wcześniejszych latach – w okresie świetności cywilizacji Majów. Całkowicie zaprzestano sporządzać jakichkolwiek zapisków i inskrypcji.

Pod koniec X wieku na półwysep przybyli Toltekowie, którzy rzekomo prowadzeni byli przez Kukulkana – jednego z najważniejszych bóstw, będącego według mitologii stworzycielem świata. Wyobrażano go sobie jako pierzastego węża. Toltekowie na miasto do osiedlenia się wybrali Chichén Itzá, które po jakimś czasie uzyskało hegemoni