Władysław IV

„Rośnij, rośnij, Władysławie!
Głos twój ludy w krąg szanują –
i dla sławy twojej prawie
sto ci koron wszędy kłują”
[Ivan Gundulić, Osman]

Władysław IV Waza był królem Polski, tytularnym królem Szwecji oraz carem Rosji. Mimo iż panował zaledwie piętnaście lat, cieszył się sporą popularnością i uwielbieniem ludu, zwłaszcza wśród szlachty. Wywodził się z dynastii Wazów, w jego żyłach płynęła krew Jagiellonów i Habsburgów. Miłośnik opery, malarstwa i włoskiego teatru. Człowiek ceniący swobodę i niezależność, obdarzony talentami wojskowymi i politycznymi. Postać ta często jest niejednoznacznie oceniania przez historyków. Wśród licznych opinii nie brakuje zarówno ostrej krytyki, jak i płomiennych pochwał. Z pewnością był wizjonerem, choć większości planów politycznych nie udało się królowi osiągnąć. Jakim był królem i jakim człowiekiem Władysław IV Waza? Przyjrzyjmy się biografii tego niezwykłego monarchy.

Władysław IV urodził się 9 czerwca 1595 roku, w Łobzowie (jest to obszar należący do Krakowa). Jego ojcem był Zygmunt III Waza – król Polski, wielki książę litewski oraz król Szwecji. Matka to Anna Habsburżanka, która pochodziła z niemieckiej dynastii Habsburgów. „Wazowie” to nazwa dynastii szwedzkiej, z której wywodził się Zygmunt. Panowali między innymi w Królestwie Szwecji (1523-1654) i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1587-1668). Nazwa prawdopodobnie pochodzi od godła „vase”, co oznacza „snopek”, „wiązka”, który to widnieje w herbie tego rodu. Władysław był pierwszym męskim potomkiem, a więc przyszłym dziedzicem tronu. Matką chrzestną młodego królewicza została Anna Jagiellonka (córka Zygmunta I Starego i Bony Sforzy). Władysław miał czwórkę rodzeństwa: Annę Marię (1593-1600), Katarzynę (1594-1594), Katarzynę (1569-1597) oraz Krzysztofa (1598-1598). Jak widać po datach śmierci, tylko Władysław osiągnął pełnoletność, gdyż jego rodzeństwo zmarło jeszcze w okresie dziecięcym. Od najmłodszych lata przygotowywano więc Władysława na następcę tronu. Miał jednak liczne rodzeństwo przyrodnie, na przykład Jana II Kazimierza, który został jego następcą. W młodości nękały przyszłego władcę liczne choroby, które niekiedy zatrzymywały księcia w łóżku na pół dnia. Władysław już w młodości cenił sobie niezależność i swobodę we wszelkim działaniu. Był niezwykle charyzmatyczny. Jego wielką pasją była opera, na dwór sprowadzał największej sławy śpiewaków, miał też słabość do sztuk pięknych, cenił sobie dzieła między innymi Rubensa (słynny flamandzki malarz). Był wszechstronnie wykształcony – lubił fizykę i astronomię. Utrzymywał nawet korespondencję z Galileuszem (włoski uczony). Ulubionym sposobem spędzania wolnego czasu było dla Władysława polowanie i łowienie ryb. Przyszły król lubił spędzać czas na łonie natury, często sypiając pod gwiazdami. Po osiągnięciu piętnastego roku życia, pozwolono mu brać udział na posiedzeniach sejmowych. W roku 1598 zmarła matka Władysława (Anna), dlatego oddano chłopca pod opiekę niejakiej Urszuli Meierin, ochmistrzyni dworu. Była dość surowa dla małego Władysława, ale stawiała na gruntowne wykształcenie. Książę posługiwał się językiem niemieckim, włoskim, a nawet łaciną. Jednym z jego nauczycieli był ksiądz Piotr Skarga. Młodzieniec budził zachwyt – był postawny, inteligentny, wykształcony, przyswajał dobrze nauki humanistyczne i ścisłe, był też świetnym jeźdźcem i dobrym żołnierzem. Władysław był uwielbieniem dla ludu. Droga do tronu nie była jednak łatwa, jak mogłoby się wydawać.

W roku 1609 wybuchła wojna Rzeczypospolitej z Rosją. Bojarowie, którzy byli niezadowoleni z rządów swego cara, pragnęli ofiarować koronę Władysławowi. Miało to też przypieczętować unię pomiędzy zwaśnionymi państwami. Warunkiem objęcia tronu było jednak przyjęcie prawosławia, co bardzo nie podobało się ojcu Władysława, który zablokował koronację. Dnia 4 kwietnia 1617 młody książę, jako car rosyjski, podpisał poufny akt, w którym zobowiązał się do zawarcia wieczystego przymierza z Polską, do walki z Turcją i Tatarami. Ostatecznie Władysław IV był carem Rosji od 27 sierpnia 1610 do 5 października 1613 roku. W okresie wojny polsko-tureckiej (1620-1621) Władysław dowodził w bitwie pod Chocimiem (trwająca od 2 września do 9 października 1621 roku), jednak nie brał czynnego udziału w walkach z powodu choroby. W roku 1619 ojciec (Zygmunt III Waza) powierzył w ręce syna funkcję zarządzania ziemiami włączonymi do Rzeczypospolitej. Kiedy Władysław ukończył trzydziesty rok życia, udał się w podróż za zachód Europy, pod przybranymi nazwiskami (Snopek, Snopkowski, Snopczyński). Jego towarzyszem był Albrycht Stanisław Radziwiłł. Celem podróży religijnych mężczyzn były Włochy, a konkretnie Loreto, gdzie książę pragnął złożyć dziękczynne modły za zwycięstwo w bitwie i pomoc w problemach zdrowotnych. Po drodze Władysław odwiedził między innymi krainę historyczną o nazwie Brabancja, Niderlandy Hiszpańskie oraz Rzym. Udał się też na audiencję do papieża Urbana VIII, został przez niego uhonorowany za działanie w obronie wiary. Po powrocie z długiej podróży Władysław nadal miał niejasny status wobec państwa, dlatego wycofał się z życia politycznego. Był jednak jedynym pretendentem do korony i rządzenia Rzeczypospolitą, miał poparcie samego papieża, sejmików szlacheckich, toteż nadciągająca koronacja była oczywistością. 8 listopada 1632 roku wybrano Władysława Zygmunta Wazę na króla ówczesnej Polski. Koronacja nastąpiła 6 lutego 1633 roku, w Krakowie (na Wawelu), przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Wężyka. Pełen tytuł (tłumaczenie z łacińskiego) brzmiał: Władysław IV, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflancki, smoleński, siewierski i czernihowski, a także dziedziczny król Szwecji, Gotów i Wandalów, wybrany wielki książę Moskiewski. Niedługo po koronacji Władysław zmagał się z jednej strony z problemami dotyczącymi wojny polsko-rosyjskiej (1632-1634), a z drugiej z kolejny raz szwankującym zdrowiem. Schorowany król wyznaczył do przewodzenia w obronie zaatakowanego przez Rosjan Smoleńska hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła. Jednak podczas unieruchomienia spowodowanego chorobą król nie pozostawał bierny – snuł liczne strategie i plany ataku. Ponadto zakupił też broń z podatków i szkolił żołnierzy.
Tę wojnę król prowadził w sposób zaplanowany, precyzyjny i konsekwentny, co okazało się skuteczne. Rosjanie musieli się wycofać ze swych pozycji, a 27 maja 1634 roku zawarto z Michałem Romanowem (ówczesnym carem Rosji) tak zwany „pokój wieczysty”. Car Rosji zrzekł się prawa do ziem: smoleńskiej, siewierskiej i czernihowskiej. Władysław z kolei wycofał się z prawa do tronu rosyjskiego. Po wojnie w końcu zapanował pokój. Nie był to jednak okres spokoju dla monarchy, gdyż w latach 1633–1634 trwała też wojna polsko-turecka. Władysław nie próżnując, zebrał fundusze na doposażenie armii oraz zwerbował liczniejsze siły, które zdołały odeprzeć ataki (walczyła między innymi kozaczyzna). Do decydującej bitwy jednak nie doszło, gdyż Turcy się wycofali i zgodzili się na zawarcie porozumienia. Rozczarowało to ambitnego monarchę, któremu marzył się splendor roli obrońcy i wyzwoliciela. Podobnie jak zmarły już ojciec, Władysław pragnął objąć tron szwedzki, a nawet zrzec się sprawowania władzy w Polsce. Rządzenie Szwecją było największym celem króla, do którego uparcie dążył. Nie miał jednak żadnego poparcia wśród szwedzkich obywateli, pozostało więc rozwiązanie siłowe. W roku 1635 sejm, który zebrał się w Warszawie, zadecydował o podjęciu wojny ze Szwecją. Europejscy mediatorzy dążyli jednak usilnie do zawarcia pokoju. Ostatecznie zawarto rozejm (w Szt