Dwudziestolecie międzywojenne

Dwudziestoleciem międzywojennym nazywa się okres trwający pomiędzy największymi konfliktami zbrojnymi – pierwszą i drugą wojną światową. Była to epoka obfitująca w dynamiczne zmiany, zwłaszcza w Europie oraz w Polsce, które dotyczyły polityki, społeczeństwa, kultury, a nawet literatury. Inne nazwy dla dwudziestolecia międzywojennego to „międzywojnie” lub „okres przedwojenny”. Jak sama nazwa wskazuje, okres ten obejmuje dwadzieścia (a dokładnie dwadzieścia jeden) lat – od roku 1918 do 1939. Był to okres przejściowy i krótki, jednak do dnia dzisiejszego pozostaje tematem licznych dyskusji i analiz.

Dwudziestolecie międzywojenne ma ustalone konkretne daty. Za jego początek uznaje się dzień 11 listopada 1918 roku (Rozejm w Compiègne), co jest datą zakończenia pierwszej wojny światowej, natomiast koniec to dzień 1 września 1939, który jest początkiem drugiej wojny światowej (Niemcy pod rządami Adolfa Hitlera napadły na Rzeczpospolitą, rozpoczynając największy konflikt zbrojny w dziejach). Dwudziestolecie międzywojenne było okresem pokoju i odbudowy po kataklizmie pierwszej wojny światowej. Powstawały nowe państwa, polityka dynamicznie się zmieniała, w Polska odzyskała niepodległość po stu dwudziestu trzech latach, i wróciła na mapę Europy. Potężne mocarstwa, które niegdyś wiodły prym na arenie międzynarodowej, przechodziły kryzys i utraciły swą dominującą pozycję. Demokracja ulegała wykruszeniu i przekształcała się w rządy totalitarne lub autorytarne. Na przykład w Niemczech rozwinęła się ideologia nazistowska, a w ZSRR komunistyczna. Totalitaryzm zagościł również we Włoszech, a autorytaryzm w Turcji, Albanii, Portugalii, na Węgrzech, w Jugosławii, Hiszpanii, Austrii, Bułgarii, na Litwie, w Łotwie, w Estonii oraz w Polsce, o czym szerzej zostanie napisane poniżej. Światowym liderem zostały Stany Zjednoczone, które po zakończeniu pierwszej wojny światowej znaczenie umocniły swoją pozycję. Dynamiczne zmiany zachodziły głównie w Europie Środkowej – granice państw zmieniały się i kształtowały na nowo. Przywódcy państw doskonale zdawali sobie sprawę, że panujący pokój jest kruchy i starali się zapobiec wybuchowi kolejnej niszczycielskiej wojny. Powołano więc Ligę Narodów, której głównym zdaniem było stanie na straży pokoju na świecie i utrzymanie współpracy pomiędzy krajami. Istniejąca w latach 1920-1946 (a więc znacznie dłużej niż trwał okres dwudziestolecia międzywojennego) organizacja została powołana z inicjatywy ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych – Woodrowa Wilsona. Jednym z krajów założycielskich Ligi Narodów (siedziba w Genewie) była Polska. Jak wiadomo jednak, organizacji tej nie udało się powstrzymać wybuchu kolejnej wojny. W roku 1933 Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec, a władzę w państwie przejęła partia NSDAP. Był to zalążek początku wojny i ideologii nazizmu. W roku 1938 Adolf Hitler dokonał aneksji Austrii oraz rozbioru Czechosłowacji. W Hiszpanii z kolei wybuchła wojna domowa (1936 rok), która zarówno dla Niemców, jak i dla ZSRR była bardzo korzystna. 23 sierpnia 1939 roku Adolf Hitler (III Rzesza) i Józef Stalin (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich) podpisali pakt Ribbentrop-Mołotow, w którym między innymi postanowiono zaatakować równocześnie Rzeczpospolitą. Jak już wspomniano, atak na Polskę nastąpił 1 września 1939 roku – był to początek drugiej wojny światowej i koniec dwudziestolecia międzywojennego.

Oprócz zmian natury politycznej, w okresie dwudziestolecia międzywojennego występowały też liczne zmiany gospodarcze. Na przestrzeni lat 1929-1933 nastąpił wielki kryzys gospodarki światowej. „Great Depression” (z angielskiego) jest uważany za największy kryzys w historii kapitalizmu, gdyż dotknął niemal wszystkie kraje na całym świecie i wszelkie gałęzie gospodarki. Umowny początek miał miejsce w Stanach Zjednoczonych 24 października 1929 roku, podczas tak zwanego „czarnego czwartku”, kiedy nastąpił krach na giełdzie. Ceny niemal wszystkich akcji na Wall Street gwałtownie spadły, co doprowadziło do licznych bankructw i zadłużeń. Jedynym państwem, które uchroniło się przed skutkami owego kryzysu, było ZSRR. Na całym świecie zapanowało ogromne bezrobocie, spadła produkcja przemysłowa (według szacunków nawet do 50%), nastąpił też kryzys w rolnictwie. Poprawa sytuacji nastąpiła dopiero w roku 1933. Stany Zjednoczone wprowadziły politykę gospodarczą nazywaną „Nowym Ładem”, z kolei Europa postawiła na politykę interwencjonizmu. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej Stany Zjednoczone przeżywały okres wzrostu techniki, elektryfikacji i motoryzacji, dlatego wielki kryzys gospodarczy najmocniej odbił się właśnie na tym państwie. Ów postęp techniczny często był też uważany jako jedna z przyczyn załamania gospodarki.

Okres międzywojenny to także rozkwit kultury masowej. Był to charakterystyczny typ kultury, nazywany powszechnie „popkulturą”. Związana była z działalnością intelektualną, artystyczną, rozrywkową i rekreacyjną. Gwałtowne przemiany polityczne czy gospodarcze miały wpływ na kształtowanie się społeczeństwa, które również przechodziło zmiany. Dawne więzi społeczne uległy rozkładowi. Środki masowego przekazu zyskały na znaczeniu, a w parze z komercjalizacją kultury doprowadziły do powstania „kultury masowej”. Odbiorcami były wielomilionowe „masy”, które często nie były przygotowane na taki typ podawania informacji czy przedstawiania rozrywki. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów kultury masowej okresu dwudziestolecia międzywojennego był komiks, czyli sekwencyjna historia obrazkowa, z dodanym tekstem. Początkowo publikowano je w prasie, później w formie zeszytów. Komiks często miał zabarwienie satyryczne, bądź fabularne. Inną formą rozrywki, którą preferowali ludzie z omawianego okresu, była muzyka oraz kino. Przełom dźwiękowy w kinematografii miał miejsce na przestrzeni lat 1926-1933, kiedy kino nieme zostało zastąpione tym z dźwiękiem i mową, z kolei w latach trzydziestych produkcje czarno-białe zyskały kolor. Był to wielki przełom całej filmografii. Zaczęły pojawiać się pierwsze gatunki filmowe, na przykład horror, western, sławne stawały się gwiazdy kinowe, na przykład Charlie Chaplin oraz Rudolf Valentino. Walt Disney (The Walt Disney Company), twórca znanej na całym świecie Myszki Miki założył studio i rozpoczął swoją produkcję. Z kolei Hollywood zaczęło produkować przeróżne filmy, które miały trafiać do odbiorcy masowego. Okres ten obfitował w liczne talenty aktorskie, radiowe, kabaretowe i muzyczne (głównie jazzowe). Wraz z zakończeniem okresu dwudziestolecia tendencje te utrzymały się, stając się najbardziej znanymi formami rozrywki do dnia dzisiejszego. Na przestrzeni lat dwudziestych i trzydziestych powstało również wiele przełomowych odkryć z dziedziny fizyki i mechaniki kwantowej. Oczywiście rozwój ten był napędzany przez widmo drugiej wojny, która zrodziła chęć wynalezienia „broni idealnej” – skutecznej i masowej. Intensywne badania prowadzono w takich dziecinach jak medycyna, energetyka, łączność radiowa, astronomia oraz fizyka i chemia. Jednym z najważniejszych odkryć ówczesnego okresu było „wynalezienie” penicyliny. Dokonał tego Aleksander Fleming, szkocki bakteriolog i lekarz. Po latach badań nad przypadkowo odkrytą substancją przypominającą pleśń, naukowiec odkrył penicylinę G, która wykazywała silne działanie bakteriobójcze, ale będące łagodne dla człowieka. Słynny lekarz zwykł mawiać „To natura wyprodukowała penicylinę, ja ją tylko odkryłem”. James Chadwick, angielski fizyk, odkrył neutron (jest to cząstka subatomowa występująca w jądrach atomowych) oraz zjawis