Procesy Norymberskie

Procesy norymberskie
Mianem procesów norymberskich nazywamy skierowane przeciwko zbrodniarzom III Rzeszy sądowe postępowanie karne, prowadzone w latach 1945-1949. Pierwotnie toczyło się ono przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym (MTW) w Norymberdze, a następnie przed amerykańskimi sądami wojskowymi.
Pierwszym i zarazem głównym procesem norymberskim był ten, w którym w stan oskarżenia postawiono głównych zbrodniarzy wojennych. Trwał on od 20 listopada 1945 roku do 1 października 1946 roku.
GENEZA.

Alianci już w trakcie trwania wojny prowadzili rozmowy na temat rozliczenia zbrodniarzy niemieckich. Pomiędzy 5 lipca a 23 sierpnia 1943 roku na froncie wschodnim rozegrała się bitwa kurska. Walki toczyły się pomiędzy wojskami radzieckimi i niemieckimi, których to ofensywa, zwana „Cytadelą”, doprowadziła do największej bitwy pancernej w dziejach światowych. Miała ona miejsce 12 lipca, toczyła się pod Prochorowką. Gdy wojska radzieckie powstrzymały niemiecką ofensywę, przeprowadziły dwie kontrofensywne operacje strategiczne, czyli orłowską oraz biełgorodzko-charkowską, czyniąc z niej ostatnią na froncie wschodnim oraz przesądzając losy wojny na tym terenie. Kilka miesięcy po tych wydarzeniach, 1 listopada 1943 roku, trzy światowe mocarstwa alianckie, czyli ZSRR, Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania wydały wspólne oświadczenie dotyczące zbrodniarzy niemieckich. Ogłosiły w nim, że Niemcy mają być natychmiastowo osądzani w miejscach, w których dopuszczali się zbrodniczych aktów. Wyjątek stanowili najistotniejsi z członków NSDAP. Na kolejnych konferencjach tak zwanej Wielkiej Trójki decydowano o działaniach wojennych, wyglądzie Europy po zakończeniu wojny oraz o czekających zbrodniarzy hitlerowskich, procesach. Pierwsza z nich trwała od 28 listopada do 1 grudnia 1943 roku w Teheranie, druga od 3 do 11 lutego 1945 roku w Jałcie. Trzecia, podczas której przywódcy koalicji antyhitlerowskiej wszystkie z postanowień sprecyzowali i ogłosili miała miejsce w okresie od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 w Poczdamie. Oprócz Józefa Stalina udział w niej wzięli również, zastępujący na stanowisku prezydenta USA zmarłego Franklina Delano Roosevelta, Harry Truman, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill oraz od 28 lipca zastępujący go Clement Attlee. Głównymi postanowieniami tej konferencji były między innymi:
obarczenie Niemiec odpowiedzialnością za II Wojnę Światową;

demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja, decentralizacja oraz dekartelizacja Niemiec;

przyznanie państwom poszkodowanym odszkodowania, które wypłacać miały Niemcy;

ustalenie procesu ukarania zbrodniarzy hitlerowskich.

Jednak nadal przedstawiciele mocarstw nie potrafili w pełni zgodzić się co do charakteru procesu, który zamierzali przeprowadzić. Mieli również inne opinie dotyczące jego celowości. Jeszcze w 1944 roku Roosevelt i Churchill opowiadali się za tym, żeby egzekucję na takich „arcyzbrodniarzach jak Hitler, Himmler, Göring i Göbbels” wykonać bez procesu. Gdy wygrana aliantów była już przesądzona, to przykładowo Związek Radziecki nalegał na proces, w którym to zamierzał surowo ukarać sprawców, a zarówno Wielka Brytania, jak i Francja opowiadały się bardziej na wykonaniu tak zwanego „Planu Napoleona” i uniknięciu rozprawy. Kraje te chciały, by na wzór Napoleona, zbrodniarzy wygnać na samotną wyspę. Jeżeli chodzi o Stany Zjednoczone, to te, tak jak i Sowieci, opowiadały się za prowadzeniem procesu. By osiągnąć kompromis i obrać wspólne stanowisko, sędzia amerykańskiego Sądu Najwyższego, Robert Houghwout Jackson, na prośbę prezydenta Stanów Zjednoczonych Harry’ego Trumana, pomógł im go wypracować. Dzięki temu 8 sierpnia 1945 roku przedstawiciele Związku Sowieckiego, Francji, USA oraz Wielkiej Brytani podpisali w Londynie kartę zwaną London Charter lub Nuremberg Charter, na mocy której powołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy. Ustalenia spisano nie w jednym, ale w kilku językach autentycznych, co oznaczało, że traktat ma jednakową moc w każdym z nich. W tym przypadku zarówno język angielski, jak i rosyjski oraz francuski były wiążące. Depozytariuszem, czyli organem mającym przechowywać oryginał dokumentów, został rząd brytyjski. Powołany Trybunał miał za zadanie osądzić zbrodniarzy wojennych europejskich państw Osi oraz ich czyny skierowane przeciwko pokojowi i ludzkości.
MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ WOJSKOWY W NORYMBERDZE.

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy był organem wymiaru sprawiedliwości, który miał za zadanie osądzenie wiodących zbrodniarzy hitlerowskich. Jako że nie można było im przypisać tylko jednej lokalizacji, w której popełniali zbrodnie, a tym samym wydać ich do konkretnych państw i tam oskarżyć, zdecydowano zrobić to wspólną decyzją państw alianckich.
Trybunał procesował od 20 listopada 1945 roku do 1 października roku 1946, kiedy to ogłoszono wyrok. Do Londyńskiej Karty Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dołączony był statut, w którym zawarte były regulacje dotyczące ustroju oraz procedur organu, jak i struktury prokuratury. Zawarto w nim również przepisy prawa formalnego oraz materialnego. Gdyby zaszła potrzeba utworzenia kolejnych trybunałów, to statut określał, że można je ustanowić w oparciu o niego oraz wzorując je na MTW. Karta ta określała również prawa i tryb prowadzenia procesów, oraz wyszczególniła trzy kategorie zbrodni:
przeciwko pokojowi;

wojenne;

przeciwko ludzkości, przedstawione pierwszy raz, a w tym zabójstwo, zniewolenie, deportacja ludności cywilnej oraz prześladowanie ze względu na rasę bądź przekonania polityczne czy religijne. Do umowy MTW oprócz czterech państw założycielskich, przystąpiło 19 państw, w tym Polska 25 września 1945 roku. Na miejsce rozprawy wybrano Norymbergę, która znajdowała się na terenach amerykańskiej strefy okupacyjnej. Był to wybór symboliczny, samo to miejsce było poniekąd ostoją nazistowskiej partii. To właśnie tam w latach 20. I 30. XX wieku NSDAP organizowało wiece o tematyce propagandowej na masową skalę. To właśnie tam w 1933 roku Hitler świętował dojście do władzy. To właśnie tam dwa lata później uchwalono ustawy norymberskie, które pozbawiały Żydów obywatelstwa niemieckiego oraz odbierały im prawo do własności oraz ochrony prawnej. Mimo że znaczna część miasta została podczas wojny zniszczona, to Pałac Sprawiedliwości, który wyznaczono na miejsce rozpraw ostał się prawie nienaruszony. Więźniowie którzy mieli zostać w nim oskarżeni pracowali przy powiększeniu sali sądowej, poza tym budynek był wystarczająco duży, by pomieścić ich wszystkich.

Na konferencji w Poczdamie ustalono, że w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym zasiądą przedstawiciele „Czterech Mocarstw”, których delegują Sądy Najwyższe ich krajów. Podstawą prawną, na mocy której można było tego dokonać, było przeniesienie suwerennych praw Niemiec na państwa będące stroną aktu bezwarunkowej kapitulacji, do której doszło z 8 na 9 maja 1945. Wymusiło to zgodę na wspólne ustalenie warunków pokoju przez te właśnie państwa. Sądy Najwyższe wydelegowały następujących sędziów do Norymbergii:
z Wielkiej Brytanii Geoffrey’a Lawrence’a, który został mianowany na przewodniczącego składu, oraz William’a Birkett’a, który był sędzią zapasowym;

ze Stanów Zjednoczonych Francisa Biddle’a jako sędziego głównego, oraz jako pomocniczego Johna Parker’a;

z Francji odpowiednio Henri’ego Donnedieu de Vabres’a i Robert’a Falco;

ze ZSRR Iona Nikitczenke oraz Aleksandra Wołczkowa. Oskarżycielami w procesie byli także reprezentanci Wielkiej Brytanii, Francji, ZSRR oraz USA. Zespół Stanów Zjednoczonych reprezentował jako główny oskarżyciel Robert Houghwout Jackson, kierownikiem zespołu był Thomas Dodd, a w jego skład wchodzili między innymi Sidney Alderman, Telford Taylor, John Harlan Amen, Ralph Albrecht. Składowi francuskiemu przewodził August Champetier de Ribes, jego zastępcami byli Charles Dubost oraz Edgar Faure, w zespole znajdowali się również Pierre Mounier, Charles Gerthoffer, Jean Leyris i Alfred Costle-Floret. Głównym oskarżycielem z Wielkiej Brytanii był sir Hartley Shawcross, zespół zasilali także między innymi sir David Maxwell-Fyfe oraz G.D.Roberts. Główny człon składu radzieckiego stanowili główny oskarżyciel Roman Rudenko oraz jego zastępca J.W. Pokrowski. Wszystkie te składy tworzyły razem komitet oskarżycielski.

Podczas gdy proces zbliżał się wielkimi krokami, część środowiska prawniczego podważała legalność Trybunału. Twierdzono, że nie jest on zgodny z ówczesnym prawem międzynarodowym, że jest pogwałceniem jego zasad. Wątpliwości budziła również kwestia ustalenia prawa, wedle którego podsądni mieli być oskarżani. Jednak rozstrzygnięto ją szybko i sprytnie, decydując się zapożyczyć modele sądownictwa z zachodu. Utworzono również nowe przepisy, które mówiły o tym, że zasada lex retro non agit nie będzie miała podczas procesów zastosowania. Dzięki temu zabiegowi odebrano oskarżonym możliwość podważenia aktu oskarżenia. Żeby uniknąć tłumaczenia się wojskowych bezpośrednim podleganiem przełożonym i tym, że musieli wykonywać polecenia dowódców, zastrzeżono dodatkowo kwestie „działania na rozkaz”. Zabroniono również poruszania spraw, które nie były bezpośrednio związane z aktem oskarżenia, dzięki czemu uspokojono stronę radziecką, która obawiała się oskarżeń w związku z dokonywanymi przez nią ludobójstwami i działaniem przeciw pokojowi. Problemy, z jakimi musiał mierzyć się Międzynarodowy Trybunał Wojskowy, zostały rozwiązane.
Mimo że proces nadal budził wiele wątpliwości, to stwierdzono, że sądząc tak niewyobrażalne zbrodnie, trzeba odwołać się do koncepcji prawa naturalnego. Jest ono zbiorem norm, które wynikają z samego istnienia człowieka, z jego natury. Według niej życie ludzkie jest niezależne od wszelkich instytucji państwowych. Istotą tego prawa jest stwierdzenie, że każdy człowiek posiadający rozum i wolę z natury jest dobry i dobro powinien czynić. Jeżeli przeciwstawia się temu prawu i łamie je, należy go postawić w stan oskarżenia i uznać za winnego.
18 października 1945 roku złożono w MTW akt oskarżenia głównego procesu Trybunału, który dotyczył czołowych nazistów. Obejmował on 24 osoby, byli to:
Robert Ley, który był przywódca Niemieckiego frontu pracy. Nie został osądzony, ponieważ podczas oczekiwania na proces, 25 października 1945 roku popełnił samobójstwo;

Gustav Krupp von Bohlen und Halbach, przemysłowiec, którego koncern finansował partię NSDAP oraz czerpał wymierne korzyści poprzez uczestniczenie w programie zbrojeniowym III Rzeszy. W jego przypadku zrezygnowano z oskarżenia przez wzgląd na ciężki stan zdrowia. W tym czasie był w stanie wegetatywnym;

Alfred Jodl, który był dowódcą wojskowym na stanowisku generała pułkownika, oraz aktywnym członkiem Oberkommando der Wehrmacht;

Alfred Rosenberg, uznawany za jednego z najba