Mezopotamia

Warunki naturalne
Mezopotamia leży na wschodzie Żyznego Półksiężyca, między rzekami – Eufratem i Tygrysem. Stąd też pochodzi jej nazwa, gdyż mieszkańcy Grecji używali terminu Międzyrzecze (gr. „Mesopotamios”).
Na południu tej krainy, przy ujściach obu rzek do Zatoki Perskiej, panowały idealne warunki do rolnictwa. Ten obszar był początkowo nazywany Sumerem, a później przekształcił się w Babilonię. Uprawie roli sprzyjała odpowiednia ilość wody z rzek oraz ich nieregularne wylewy. Ze względu na nierówne odstępy czasu pomiędzy wylewami, stworzono systemy irygacyjne, które odegrały ogromną rolę w rozwoju uprawy ziemi. Rzeki przysłużyły się również w inny sposób: ludzie pobierali z nich materiały budowlane (np. glinę lub trzcinę) oraz ryby. Natomiast północ Mezopotamii, w późniejszych czasach zwana Asyrią, charakteryzowała się wyżynami oraz chłodniejszym klimatem. Rolnictwo rozwijało się dzięki obfitym opadom deszczu, jednak i tam używano systemów irygacyjnych.
Na całym obszarze uprawiano najczęściej jęczmień, daktyle, oliwki, pszenicę i proso. Na dużą skalę hodowano między innymi owce, kozy i osły, a drób albo trzoda chlewna zdarzały się nieczęsto. Dzięki materiałowi, jakim jest glina, budowano pałace oraz domy z suszonych na słońcu lub wypalonych cegieł. Wyrabiano z niej także naczynia, tabliczki do pisania, przedmioty codziennego użytku.
Tereny Mezopotamii nie obfitowały w surowce naturalne, dlatego w dużej mierze rozwinął się handel. Z innych dalekich krain sprowadzano metale, kamień i drewno, które były potrzebne do konstruowania narzędzi oraz broni. W zamian oddawano tekstylia lub żywność. Często również zdobywano potrzebne surowce podczas wojen albo najazdów (w celu zgarnięcie łupów).
Przed Sumerami
Sumerowie do dziś uważani są za twórców cywilizacji. Wiemy natomiast, że to nie oni byli pierwszym ludem, który zamieszkiwał tereny Mezopotamii i charakteryzował się wysoką kulturą. Tę kulturę określamy we współczesności mianem Al-Ubaid, a dowodami na jej istnienie są zabytki z okresu 6200-3500 r. p.n.e. Wtedy również zaczęto budować pierwsze systemy irygacyjne oraz świątynie, będące potem wzorem dla zikkuratów. Do dziś przetrwały charakterystyczne dla tej ludności naczynia ceramiczne zdobione czarnymi ornamentami geometrycznymi. Jednak nie mamy wątpliwości, że to właśnie działania Sumerów były przełomowe dla całej ludzkości.
Sumerowie
W IV i III tysiącleciu przed naszą erą Sumerowie stworzyli pierwszą cywilizację. Do dziś nie wiadomo zbyt wiele o ich pochodzeniu lub chociaż dokładnym czasie przybycia w rejony Mezopotamii. Wiemy natomiast, że ten tajemniczy lud pochodzi ze Wschodu i, przed założeniem cywilizacji, byli koczownikami. Jednakże po dotarciu na te tereny zaczęli prowadzić osiadły tryb życia, budując coraz większe osady oraz rozległe systemy irygacyjne. Dzięki temu mogli osuszać bagna, uprawiać więcej ziem położonych dalej od rzek oraz zapobiec zalewaniu domostw.
Tak samo, jak i później Grecja – nie stworzyli oni jednego państwa. Na południu ukształtowały się natomiast tzw. miasta-państwa. Każde charakteryzowało się ośrodkami miejskimi, do których należały między innymi: Kisz, Nippur, Lagasz, Umma, Larsa, Ur, Uruk i Eridu. W skład miast-państw wchodziły również mniejsze osady, pola uprawne oraz sieć irygacyjna.
W centrum każdego miasta znajdował się zikkurat, czyli świątynia. Po jej ogromnych platformach prowadzono procesje z ofiarami dla bóstw, którzy – według mieszkańców – mieszkali w najwyżej położonym sanktuarium. Wzniesienie takiej świątyni miało zapewnić ludziom przychylność bogów. W spichlerzu, znajdującym się w pobliżu zikkuratu, gromadzono zboża oraz żywność, aby później kapłani mogli podarować je wraz z modłami.
Sargon Wielki
Sumerowie, którzy dotąd zachowywali niezależność, zostali podbici przez Akadów w II połowie XXIV wieku przed naszą erą. Plemię te zamieszkiwało wcześniej obszar między Eufratem a Tygrysem, wraz z Sumerami. Wódz Sargon Wielki stworzył potężne państwo Akadów. Zaczął od przejęcia władzy w mieście Kisz w około 2340 roku przed naszą erą, aby następnie podbić całą Mezopotamię. Zjednoczył on ten obszar, a na skutek wojen – stworzył pierwsze w historii imperium. Władzę sprawował w nim król, któremu doradzali urzędnicy. Nie doszło jednak do upadku bogatej kultury sumeryjskiej, gdyż Akadowie przyjęli ją jak swoją, dołączając do niej własne osiągnięcia. Dzięki panowaniu Sargona Wielkiego, dawny Sumer został nazwany Sumero-Akadem. W nowym państwie społeczeństwo stało się dwujęzyczne oraz dwunarodowe.
Upadek imperium nastał jednak z powodu najazdów plemion koczowniczych oraz ludów, zamieszkujących dotąd góry Zagros. Ostateczny kres państwa nastąpił w około 2100 r. p.n.e., a w społeczeństwie Mezopotamii zapanował nieład.
Osiągnięcia cywilizacyjne
Niezwykle istotnym wydarzeniem było wynalezienie pisma. To odkrycie przypisuje się Sumerom, którzy też jako pierwsi zaczęli pisać dzieła literackie, filozoficzne oraz dydaktyczne. Piśmiennictwo ulepszyło również sprawowanie władzy, gdyż powstały kodeksy praw, a rachunki oraz umowy zostały spisane. Wiemy również, że mieszkańcy Mezopotamii wykazywali się wysokim poziomem wiedzy i nauki, ponieważ to stamtąd pochodzą najstarsze wypracowania naukowe z dziedziny matematyki, medycyny lub biologii.
Połączenie miedzi i cyny doprowadziło do wynalezienia brązu przez Sumerów. Dzięki temu mogli wyrabiać narzędzia i broń, a powszechne używanie nowego materiału doprowadziło do końca epoki kamienia. Wynaleźli także koło, usprawniając transport. Jednakże to odkrycie przysłużyło się również do produkcji ceramiki (koło garncarskie). Zaczęto stosować także pieczęcie cylindryczne, które były używane między IV, a I tysiącleciem przed naszą erą. Dzięki temu możliwe było zabezpieczanie własności. Zawdzięczamy im również podstawy astronomii. Dzięki znajomości matematyki opracowali oni systemy dziesiętne oraz miary i wagi. Ta wiedza pomogła im stworzyć kalendarz księżycowy, w którym rok liczył 354 dni i był podzielony na 12 miesięcy. Mogli też podzielić godzinę, na do dzisiaj stosowane, 60 minut oraz koło na 360°.
Niestety olbrzymie zikkuraty nie przetrwały do naszych czasów, ponieważ wzniesione z glinianych cegieł, zostały zniszczone jeszcze w starożytności. Możemy jednak stwierdzić, że wierzyli oni w wielu bogów, czyli ich religia miała charakter politeistyczny.
Pismo
Pod koniec IV tysiąclecia przed naszą erą, w Mezopotamii pojawiło się pismo obrazkowe, zwane inaczej piktograficznym. Słowa były w nim zastępowane przez rysunki lub znaki. Wkrótce dzięki znakom można było również zastąpić pojęcia abstrakcyjne, np. rysując nogi, ludność Międzyrzecza miała na myśli czasowniki, takie jak „stać”, „iść” albo „biec”. Z tej formy wykształciło się pismo sylabowo-wyrazowe, gdzie znaki oddawały dźwięki z mowy, choć niewiele z nich było również całymi wyrazami (sylabogramami). Początek III tysiąclecia przed naszą erą oznaczał zastąpienie obrazków znakami, które składały się z kresek. W około 2200 r. p.n.e. powstało klasyczne pismo klinowe, zachowane dzięki odciskaniu tekstów na glinianych tabliczkach. Odkrycie Sumerów szybko rozprzestrzeniło się na cały Bliski Wschód. Dzięki piśmiennictwu, język akadyjski został pierwszym językiem „międzynarodowym”, a w II tysiącleciu używano go między innymi w dyplomacji.
Babilonia
Tajemniczy lud Sumerów został prawie całkowicie wyparty przez plemiona koczownicze na przełomie III i II tysiąclecia przed naszą erą. Liczniejsi przybysze przejmowali kulturę sumeryjską. W Mezopotamii kończył się okres chaosu po upadku imperium, a ważną rolę zaczęło odgrywać miasto Babilon, znajdujące się nad Eufratem.
W XVIII wieku przed