Powstanie styczniowe

SYTUACJA SPRZED WYBUCHU POWSTANIAWojna krymska pomiędzy dążącą do ekspansji Rosją a imperium osmańskim zakończyła się w 1855 roku klęską wojsk rosyjskich. Wydarzenie to znacznie osłabiło Cesarstwo Rosyjskie, uwidaczniając jego zacofanie. W konsekwencji weszło ono w okres tak zwanej odwilży posewastopolskiej (jej nazwa pochodzi od Sewastopola – twierdzy, której zdobycie przez koalicję antyrosyjską zadecydowało przegranej Cesarstwa Rosyjskiego). Spowodowała ona wprowadzenie licznych reform oraz liberalizację wewnętrznej polityki państwa. Nowy car, Aleksander II, który rządził od 1855 roku, zatwierdził między innymi reformę sądownictwa, zniesienie poddaństwa chłopów, a także skrócenie służby wojskowej. Mieszkańcy Królestwa Polskiego również mogli odczuć korzyści związane z odwilżą posewastopolską. Co prawda wprowadzone zmiany nie były tutaj tak duże jak w przypadku Rosji, jednakże obejmowały one między innymi zniesienie stanu wojennego, złagodzenie dotychczasowej cenzury oraz amnestię dla zesłańców. Dzięki temu wśród jego mieszkańców obudziła się nadzieja na zmiany polityczne i społeczne.W roku 1858 w Królestwie Polskim zostało założone Towarzystwo Rolnicze z hrabią Andrzejem Zamoyskim na czele. Była to organizacja legalna, która zrzeszała działaczy politycznych i społecznych. Nieformalnie stała się również reprezentacją interesów polskich. Ponadto dążyła do rozwoju gospodarczego oraz naukowego państwa. Jego członkowie żywili nadzieję na stopniowe wdrożenie uwłaszczenia chłopów (które wcześniej miało miejsce w Rosji) na ziemiach Królestwa Polskiego. Według ich zamysłów, w zamian za zwolnienie chłopów z opłacania pańszczyzny, mieliby oni początkowo płacić czynsz właścicielom wykorzystywanych przez nich majątków ziemskich, a po pewnym czasie zacząć wykupywać od nich gospodarstwa.Sytuacja międzynarodowa, a dokładniej klęska poniesiona przez Austrię podczas wojny z Francją i Piemontem, a także zjednoczenie Włoch, miała duży wpływ na wzrost nastrojów patriotycznych oraz rewolucyjnych na przełomie lat 50. i 60. XIX wieku pośród młodzieży inteligenckiej. Polska młodzież, która nie zaznała represji po powstaniu listopadowym, została wychowana w duchu patriotyzmu oraz idei romantycznych. Snuła marzenia o odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Ukształtowały się wśród niej dwa stronnictwa: „białych” (dążących do zawarcia kompromisu z zaborcami przez legalnie prowadzoną działalność) oraz „czerwonych” (uważających, że konieczne jest natychmiastowe wprowadzenie uwłaszczenia ludu chłopskiego, przy zachowaniu odszkodowań dla właścicieli ziemskich wypłacanych przez państwo oraz propagujących ideę powstania zbrojnego).Ożywienie nastrojów patriotycznych w latach 60. XIX wieku wyrażano między innymi poprzez uczestnictwo w manifestacjach początkowo organizowanych na obszarze Warszawy, a następnie również innych miast polskich. Wpierw miały postać wyłącznie nabożeństw kościelnych, lecz wraz z upływem czasu zaczęły przekształcać się w demonstracje patriotyczne na dużą skalę.W dniu pogrzebu Katarzyny Sowińskiej (żony zmarłego Józefa Sowińskiego, który brał udział w powstaniu listopadowym) w czerwcu 1860 roku miała miejsce pierwsza z nich. Następne odbywały się w rocznice, które miały duże znaczenie dla Polaków (szczególnie te związane z powstaniem listopadowym). Pierwotnie rozgrywały się w sposób pacyfistyczny. Jednakże podczas jednej z nich (w lutym 1861 roku) na skutek interwencji przeprowadzonej przez rosyjskie oddziały poległo aż pięciuset demonstrujących.Michaił Gorczakow, ówczesny namiestnik cara stacjonujący w Warszawie, w celu zahamowania dalszego rozwoju tej sytuacji, wycofał oddziały rosyjskie, a także zezwolił na wysłanie do Aleksandra II pisma z prośbą ludu polskiego o uznanie wolności Rzeczypospolitej i powtórne przyłączenie do niej ziem zabranych. Władca Rosji odrzucił jednak propozycję, realizując jednocześnie część przedstawionych w piśmie postulatów. Należało do nich między innymi odwołanie rosyjskich urzędników zajmujących najważniejsze stanowiska w administracji i zastąpienie ich Polakami. W marcu 1861 roku hrabia Aleksander Wielkopolski został mianowany dyrektorem Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego. Prowadzona przez niego polityka była jednak podporządkowana całkowicie carowi. Nie popierał podejmowania działalności konspiracyjnej. Z tego powodu nie budził sympatii większości Polaków. Ponadto miesiąc po objęciu stanowiska zlikwidował Towarzystwo Rolnicze. Wywołało to sprzeciw Polaków w postaci ogromnej manifestacji zorganizowanej na Placu Zamkowym w Warszawie. W wyniku ataku wojska carskiego zginęło ponad sto osób biorących udział w wystąpieniu. Efektem tego wydarzenia była fala protestów patriotycznych rozproszona po całym obszarze Królestwa Polskiego.W październiku 1861 roku został wprowadzony stan wojenny. Najbardziej aktywni działacze (w tym wielu księży) na rozkaz władz rosyjskich zostali aresztowani. W obawie przed dalszymi krokami Rosjan wszystkie świątynie w stolicy, niezależnie od wyznań i religii, zostały zamknięte. Hrabia Wielkopolski zrezygnował ze swojego stanowiska.Stronnictwa „białych” i „czerwonych” uaktywniły swoją działalność. W październiku 1861 roku środowisko „czerwonych” założyło Komitet Miejski, który miał przygotować plan powstania zbrojnego. W grudniu tego samego roku „biali” powołali Dyrekcję Krajową, która miała sprawować władzę w sposób samodzielny (niezależny od caratu i władz Kongresówki).W tym czasie panująca moda propagowała ubiór w stylu tradycyjnego szlacheckiego stroju, jednakże w ciemnej kolorystyce. Miało to na celu podkreślenie dumy z narodowej tradycji i obyczajów. Wiele osób nosiło również biżuterię patriotyczną wykonaną z drewna, szkła czy żelaza. Była ona znakiem oddania ojczyźnie oraz Bogu. Wszystkie cenne materiały, z których normalnie wykonywane były dodatki, zostały przekazane na zbiórkę na rzecz powstania.ALEKSANDER WIELOPOLSKI I JEGO DZIAŁALNOŚĆDotychczas napięta sytuacja panująca na ziemiach Królestwa Polskiego uległa minimalnej poprawie na początku roku 1862, kiedy to urząd warszawskiego arcybiskupa objął Zygmunt Feliński, a na stanowisko namiestnika carskiego został mianowany Konstanty Romanow, który wyznawał idee liberalne. W lutym tegoż roku warszawskie świątynie zostały na nowo otwarte, a w czerwcu, w wyniku przeprowadzonych z Polakami pertraktacji, powołano Rząd Cywilny z Aleksandrem Wielkopolskim na czele. Nowy premier chciał przywrócić Królestwu prawa, jakie posiadało przed wybuchem powstania listopadowego. Dążył do tego jednak w sposób stopniowy, przy jednoczesnym zachowaniu porozumienia z Rosją. Dzięki jego rządom doszło do powszechnego zaakceptowania równouprawnienia Żydów, a oprócz tego do oczynszowania chłopów (na mniej korzystnych warunkach niż oferowało zlikwidowane przez niego Towarzystwo Rolnicze). Dodatkowo przeprowadził reformę oświaty: w stolicy utworzono Szkołę Główną, gdzie językiem wykładowym był polski, a na pozostałych ziemiach rozwinęła się sieć szkół elementarnych oraz zawodowych. Ponadto wprowadził samorząd miejski oraz powiatowy. Powołał Radę Stanu, która miała przygotowywać ustawy oraz budżet. Mimo wszystkich wprowadzonych przez niego korzystnych zmian był uważany przez środowiska niepodległościowe za zdrajcę. „Czerwoni” dokonali próby zamachu na jego życie w sierpniu 1862 roku. Działacze należący do tego stronnictwa wciąż planowali wybuch powstania zbrojnego. Konspiracyjna działalność zaczęła się poszerzać. Nawiązano również współpracę z rosyjskimi rewolucjonistami. Dotychczasowy Komitet Miejski został przeobrażony w Komitet Centralny Narodowy, gdzie istotną rolę odgrywał Jarosław Dąbrowski. Został on jednak aresztowany w sierpniu 1862 roku, a następnie uwięziony w warszawskiej Cytadeli.OGŁOSZNIE BRANKI I WYBUCH POWSTANIAPremier Aleksander Wielkopolski w celu p