Typy wybrzeży

Jednym z najpiękniejszych miejsc na świecie są plaże położone nad brzegiem morza albo oceanu. Jeśli kraj na swoim terytorium ma dostęp do morza, to jest w pewnym rozumieniu bardzo bogaty. Niegdyś toczono bitwy o dostęp do morza, a i dzisiaj nie brakuje głosów, że nadal państwa chcą walczyć o wybrzeża. To nie tylko kwestie gospodarcze, ale chociażby i turystyczne. Mieszkańcy i turyści chętnie odwiedzają tereny nadmorskie, które pełnią funkcje rekreacyjne. Ten wzmożony popyt na turystykę nadmorską to także dodatkowe wpływy do budżetu państwa. A dzięki temu kraj się rozwija.
Jednak wybrzeże wybrzeżu nierówne. Chociaż każde jest piękne, występuje szereg różnych typów terenów położonych nad wodą.
Zacznijmy może od dokładnego wyjaśnienia, co to jest tak w ogóle wybrzeże.
Można powiedzieć, że wybrzeże to teren, który oddziela od siebie powierzchnię lądową od powierzchni wodnej. Wybrzeże składa się z części, która znajduje się nad wodą i jest to tak zwana część nadwodna, oraz z części, która położona jest pod wodą – to tak zwana część podwodna. Obszar wybrzeża jest większy niż brzeg i strefa brzegowa. Pomimo tego granice wybrzeża nie są dokładnie określone i oznaczone.
Ze względu na to, że wybrzeże to teren, który leży bezpośrednio przy morzu lub oceanie, ten określony zbiornik wodny ma duży wpływ na niego. Znaczy to tyle, że wody morskie stanowią siłę rzeźbotwórczą dla wybrzeża poprzez fale morskie, pływy czy prądy przybrzeżne. Dlatego ze względu na ten fakt, wyróżnia się szereg typów wybrzeży. W niniejszym wypracowaniu postaram się przedstawić najważniejsze z nich wraz ze wskazaniem przykładów danego wybrzeża w Polsce (jeśli takowe występuje) oraz na świecie.
Wybrzeże fiordowe
Wybrzeże fiordowe to jeden z typów wybrzeża. Ma cechy wybrzeża wysokiego i powstaje poprzez zalanie fiordów. Fiordy to doliny, które powstały po wycofywaniu się lodowca. Powstały na terenach górskich. Dlatego wybrzeża fiordowe to długie, wąskie i głębokie doliny o kształcie litery U, zalane wodą, powstałe na powierzchniach górskich. Wybrzeże fiordowe może mieć nawet kilkaset kilometrów długości. Zazwyczaj wybrzeża fiordowe układają się w kształt zatoki. Ich cechą charakterystyczną jest również to, że posiadają strome ściany, które mogą być wysokie nawet na kilometr.
Najbardziej znanym miejscem na świecie, gdzie występują wybrzeża fiordowe, jest obszar Skandynawii, ale i nie tylko. Oprócz północno-zachodnich części Norwegii, wybrzeża fiordowe występują również w Nowej Zelandii, Szkocji, na Alasce, Antarktydzie, Grenlandii,
a nawet w Ameryce Południowej, w Chile. Ich występowanie jest zatem bardzo zróżnicowane geograficznie i można stwierdzić, że prawie każdy kontynent jakieś wybrzeże fiordowe posiada.
Najdłuższym wybrzeżem fiordowym na świecie jest położony na wschodnich krańcach Grenlandii fiord Scoresby Sund. Fiord Scoresby Sund liczy 350 kilometrów długości w głąb lądu. Z kolei jego głębokość wynosi ponad 1 500 metrów głębokości. Na fiordzie Scoresby Sund poluje się na foki, niedźwiedzie polarne oraz ptaki morskie. Ten teren Grenlandii, o którym dzisiaj mówimy Scoresby Sund, został odkryty przez Williama Scoresby’ego.
W 1822 roku William Scoresby po raz pierwszy naniósł na mapę ten region. Piękno krajobrazu, potężne mury i klify zbudowane ze skał bazaltu zahipnotyzowały odkrywcę. Dodatkowo bogata flora i fauna potęgowała te wrażenia. Tak się dzieje do dzisiaj, ponieważ każdy, kto tu przyjeżdża, nigdy nie zapomni tego widoku. Region Scoresby Sund jest bardzo ciekawym terenem. Przez dziewięć miesięcy dostęp do jedynej stałej osady o nazwie Ittoqqortoormiit jest blokowany przez lód morski. Miasto to jest zamieszkiwane przez blisko 490 mieszkańców – Eskimosów. Ich nazwa oznacza tyle, co „ci, którzy mieszkają w dużych domach”. Większość ludzi utrzymuje się z myślistwa, ponieważ świat zwierząt i ryb jest na tym obszarze bardzo bogaty. Głównie zamieszkują ten fiord foki, morsy atlantyckie, wieloryby grenlandzkie, a także ptactwo arktyczne. Dodatkowo, ze względu na sprzyjające warunki biologiczne, na przykład dostępność otwartej wody w ujściu fiordu, istnieje tu również bogactwo roślinne.
Z kolei najdłuższym w Europie, a jednocześnie drugim na świecie, jest fiord Sognefjorden. Położony jest w Norwegii. Jego szerokość wynosi od 1,5 kilometra do 6 kilometrów. Fiord rozciąga się na 203 kilometrów w głąb terenu Norwegii. Położony jest blisko 72 kilometrów w kierunku północnym od miejscowości Bergen, a kończy się we wsi Skjolden. Jego najniżej położony punkt pod powierzchnią wody to 1 308 metrów.
Wybrzeże szkierowe
Wybrzeże szkierowe to kolejny typ wybrzeży. Szkiery to nieduże wysepki, które mają podłoże skaliste. Geneza ich powstania związana jest z lodowcem, który powodował zniszczenie powierzchni, a potem ten obszar zalała woda. Wybrzeża szkierowe zbudowane są zatem z dużej liczby małych wysepek, które wynurzyły się z morza. Geograficznie rzecz biorąc, tymi wysepkami są mutony, które zostały zalane przez morze i wystają ponad poziom wody. Wybrzeża szkierowe są niskie. Ich budowa geologiczna to utwory ilaste oraz piaszczyste, które mają pochodzenie morskie oraz lodowcowe. Wybrzeża typu szkierowego charakterystyczne są dla wybrzeży Szwecji i Finlandii, które położone są nad Morzem Bałtyckim oraz części zachodniej Norwegii. Wybrzeża szkierowe w Szwecji znajdują się nieopodal Sztokholmu i Göteborga. Wybrzeże tego typu zajmuje prawie jedną trzecią całego wybrzeża Szwecji. Jeśli chodzi o Finlandię, to są to Wysypy Alandzkie, w części południowo – zachodniej w okolicach Honko – Turku, a w Stanach Zjednoczonych wybrzeża szkierowe występują głównie na terenie Alaski. Wybrzeża Finlandii typu szkierowego, to znaczy Zatoki Fińskiej, mają budowę o zróżnicowanym składzie litologicznym, sposobie powstania oraz wieku. Szacuje się, że powyżej 50 procent wybrzeży tego rodzaju w państwie fińskim, ma podłoże morenowe, a jedynie około 31 procent zbudowane jest na skałach.
Wybrzeże dalmatyńskie
Wybrzeże dalmatyńskie zwane jest inaczej pacyficznym lub dalmatem. To następny rodzaj wybrzeży, jaki występuje na świecie. Nazwa tego typu wybrzeża ma swoje pochodzenie od wschodniego rejonu wybrzeża Morza Adriatyckiego i znajdującej się na nim historycznej krainy Dalmacji, która współcześnie jest Chorwacją. Wybrzeże dalmatyńskie powstaje poprzez zalanie gór, które mają układ równoległy do lądu i jego linii brzegowej. W ten sposób wykształcił się pewnie układ wysp i półwyspów, które położone są równolegle do wybrzeża, a stanowią je szczytowe partie gór. Wybrzeże dalmatyńskie to rodzaj wybrzeża wysokiego. Pomiędzy tymi zatopionymi górami zlokalizowanych jest dużo głębokich cieśnin. Umożliwia to powstanie portów morskich na tym wybrzeżu. Cechą charakterystyczną tego typu wybrzeży jest występowanie zjawisk krasowych. Wybrzeża dalmatyńskie występują głównie nad Morzem Adriatyckim, w Chorwacji, a także w Stanach Zjednoczonych w Kalifornii.
Wybrzeże riasowe
Wybrzeże riasowe to następny rodzaj wybrzeży. Wybrzeże tego typu powstaje poprzez podnoszenie się wysokości wód morskich albo obniżenia terenu. Najczęściej tworzy się w miejscu, w którym morze sąsiaduje z terenem górskim. Można zatem powiedzieć, że wybrzeże riasowe to obszar znajdujący się na końcu terenu górskiego, lecz niezlodowaconego. Wybrzeże jest porozdzielane poprzez doliny rzeczne o dużej głębokości (zwanymi ria), które są współcześnie zatokami. Na wybrzeżu riasowym możemy spotkać długie i bardzo kręte wyspy, półwyspy i zatoki, położone w układzie prostopadłym do powierzchni lądowej. Wybrzeżami o formie riasowej może pochwalić się zwłaszcza Irlandia, a dokładni