Cesarstwo Rzymskie

Cesarstwo Rzymskie
Upadek Republiki
Zabójstwo Cezara wstrząsnęło całym światem rzymskim. Rosnące wśród ludu oburzenie sprawiło, że 60 senatorów, którzy zawiązali spisek, musieło uciekać z miasta. Ważnymi postaciami w państwie stali się Marek Antoniusz (przyjaciel Cezara) oraz młody Oktawian (wnuk siostry Cezara), który został przez niego adoptowany i uwzględniony w testamencie.
Działania Oktawiana zbliżały Rzym do wojny domowej, jednak spotkały się one z protestem wojska. Dawni żołnierze podlegający Cezarowi byli teraz częścią armii Marka Antoniusza oraz Oktawiana. Dlatego też w 43 r. p.n.e., w wyniku spotkania Marka Antoniusza, Oktawiana i Lepidusa (współpracownika Cezara), mężczyźni zawarli II triumwirat. Na mocy tego porozumienia podzielili się władzą, ogłosili się triumwirami oraz zadeklarowali przywrócenie ładu w republice. Swoją współpracę zaczęli od ogłoszenia proskrypcji, na których znalazło się ok. 300 senatorów i 2000 ekwitów, pozbawiając ich tym samym praw. Władcy chcieli jak najszybciej rozprawić się z wrogami wewnątrz państwa, więc za przyprowadzenie lub śmierć spisanych osób obiecywali wysokie nagrody. Po zaprowadzeniu porządku w Italii – ruszyli podbić Macedonię. W 42 r. p.n.e. starli się w walce z wojskami morderców Cezara w bitwie pod Filippi, którą ostatecznie wygrali.
Między triumwirami doszło do podziału terenów: Markowi Antoniuszowi przydzielono prowincje wschodnie, Oktawianowi – zachodnie, a Lepidusowi – Afrykę.
Niedługo później porozumienie się rozpadło, a znaczącymi postaciami okazali się jedynie Marek Antoniusz i Oktawian. Antoniusz, chociaż był znanym i cenionym człowiekiem, postanowił związać się z Kleopatrą w Egipcie, tym samym tracąc wpływy w Rzymie. Jego młodszy rywal próbował umacniać swoją pozycję. Po latach doszło między mężczyznami do otwartego konfliktu z powodu testamentu Marka Antoniusza, który zapisał własne ziemie dzieciom swoim i Kleopatry. Ostatecznie wygrał Oktawian w 31 r. p.n.e. w bitwie morskiej pod Akcjum, a dawny zastępca Cezara i jego żona popełnili samobójstwo.
Początki Cesarstwa
Jedynym triumwiratem, który został był Oktawian. Nikt z Rzymian nie mógł przeciwstawić się jego rządom, a młody władca wyciągnął wnioski z działań swoich poprzedników. Monarchia nie spotykała się z zadowoleniem ludności, a w szczególności arystokracji.
Umiejętnie odegrał więc tzw. komedię republiki, która miała na celu wprowadzenie monarchii poprzez pozorne przywrócenie Republiki. Plan ten spotkał się z przyzwoleniem, ponieważ Rzymianie cenili wtedy poczucie dumy z własnego imperium i nie dostrzegali ukrytych intencji władcy. Działania Oktawiana objawiały się akcją propagandową, a także korzystnymi reformami. 13 stycznia 27 r. p.n.e. Oktawian ogłosił w senacie przywrócenie Republiki, co wiązało się z odebraniem mu jego nadzwyczajnych praw. Plan Oktawiana powiódł się, a senatorowie uwierzyli w jego przedstawienie i poprosili, by nadal był głową państwa. Nadano mu wtedy przydomek „Augustus” (z łac. 'wywyższony przez bóstwo’, 'wspaniały’). Aż do nadania mu nowego nazwiska, Oktawian był znany jako syn Cezara. Teraz stał się również Augustem, co dodało jego osobie potęgi.
Ostatni człon nazwiska Cezara stał się tytułem rzymskiego imperatora. Odtąd władzę w państwie sprawowali wspólnie cesarz i senat. Nadal sprawowano urzędy konsulów oraz urzędników charakterystycznych dla okresu Republiki, lecz wypierano zgromadzenia ludowe. W pierwszych latach po objęciu władzy przez Oktawiana, oficjalnie sprawował urząd konsula, jednak według tradycji musiał dzielić go innym urzędnikiem, co go nie zadowalało. Odrzucił zatem ten tytuł, jednocześnie zatrzymując dla siebie władzę najwyższą, dzięki czemu miał kontrolę nad armią i wszystkimi prowincjami. Posiadał on również uprawnienia cenzora, chociaż również nie posiadał tego tytułu. Dzięki władzy cenzorskiej panował nad listą senatorów i obyczajami. Na początku listy zamieścił siebie. Dzięki temu został „pierwszy w senacie”. Od łacińskiej nazwy 'princeps senatus’ pochodzi pryncypat, czyli system rządów Oktawiana. August zapewnił sobie nietykalność osobistą, możliwość zwoływania posiedzeń Senatu, a także prawo weta poprzez przejęcie uprawnień trybuna ludowego. Formalnie nie był on urzędnikiem z wymienionymi tytułami, przez co nie podlegał ograniczeniom związanym z pełnieniem tych stanowisk. Stał się również najwyższym kapłanem, nadzorując rzymskie kulty.
Skład senatu, który pierwotnie miał być podstawą rządów Oktawiana Augusta, różnił się znacznie od tego z czasów Republiki. Ucząc się na błędach swego ojca, Oktawian traktował 600 senatorów z szacunkiem. Zachowali oni swoje przywileje oraz zyskali nowe ścieżki kariery. Przykładem zmian jest okres piastowania danych stanowisk przez jedną osobę. Dawniej konsul sprawował urząd przez rok, tymczasem za rządów Oktawiana urzędnik zmieniał się co 2 lub 3 miesiące. August zagwarantował sobie całkowitą kontrolę nad dochodami państwa. Część z nich była zarządzana przez niego osobiście, jednakże o reszcie decydował senat (jedynie formalnie). Wpływy senatu i cesarza odzwierciedlały monety: miedziane były dziełem senatorów, natomiast Augusta wykonano ze srebra i złota.
Gajusz Juliusz Cezar został zamordowany w wyniku zdrady senatorów i łączącego ich spisku. Jego następca nie chciał popełnić tego samego błędu, odnosząc się do senatorów z nieufnością. Nikt nie próbował podważyć jego władzy, jednak wielu z nich darzyło go niechęcią. Zakładał zatem na obrady zbroję, a samym urzędnikom zabronił opuszczać Italię bez wcześniejszej zgody. Otaczał się ekwitami, spośród których wybierano prefektów, wyższych urzędników oraz prokuratorów (namiestników prowincji). Członkowie arystokracji finansowej wchodzili w skład senatu i jedynie dla tej grupy społecznej zarezerwowano tytuł namiestnika Egiptu i dowódcy gwardii cesarskiej.
Większą nieufnością Oktawian darzył plebs. Aby nie doszło do buntu i napięć społecznych, organizował on igrzyska, a także rozdawał zboże i pieniądze najbiedniejszym.
Reformy
Reformy Oktawiana miały na celu usprawnienie funkcjonowania Rzymu. Podzielił on prowincje na te podległe senatowi, a druga część miała zostać we władzy cesarza. Senat zaczął panować nad terenami najbliższymi, mocno związanymi z Rzymem, na których panował spokój. Dlatego też na tych obszarach nie stacjonowało wojsko, nie licząc jednego legionu w Afryce. W tych prowincjach rządzili urzędnicy, którzy wcześniej piastowali stanowiska konsulów lub pretorów, zwani teraz prokonsulami i propretorami. Cesarz natomiast objął władzę na nowo zdobytych terenach, które stanowiły ważny punkt strategiczny. Na tych obszarach stale stacjonowała armia. Władzę w poszczególnych prowincjach sprawowali legaci i prokuratorzy, którzy bezpośrednio podlegali cesarzowi. August miał jednak także znaczny wpływ na wybór namiestników w prowincjach senatu.
Polityka Augusta dotycząca prowincji była kontynuacją tej Cezara. Władcy każdej z nich dostawali pensję oraz byli kontrolowani. Podatki zaczęto pobierać na podstawie liczby ludności oraz możliwości finansowych danego obszaru. Reforma ta doprowadziła do szybkiego rozwoju prowincji i wygodnego życia mieszkańców.
Oktawian August zadbał również o reformę w armii. Powołał on, wspomnianą wcześniej, gwardię cesarską. Pretorianie znajdowali się na terenie całej Italii, a ich dowódcy byli drugimi najważniejszymi osobami w państwie, zaraz po cesarzu. W przyszłości podejmowali oni decyzje o losie władcy i jego następcy. Powstały również kohorty miejskie, które sprawowały funkcję policji.
Obyczaje i religię też spotkały zmiany. August odbudował świątynie oraz wzniósł nowe, aby zapobiec wojnom domowym oraz klęskom. Skrupulatnie zwalczał nowe wiary, wróżbiarstwo i astrologię. Ostrożnie jednak podszedł do wprowadzenia kultu osoby cesarza. Pod koniec Republiki bardzo ucierpiał wizerunek arystokracji, dlatego też Oktawian próbował przywrócić jej dobre imię. To właśnie okres panowania Oktawiana Augusta został nazwany złotym wiekiem kultury rzymskiej. Wspierał on literaturę oraz dbał o rozbudowę Rzymu i innych miast.
Epoka wojen zbliżała się ku końcowi. Nastał początek pokoju, a w tym dobrobytu, bogactwa i szczęśliwości. Akcentem kończącym ten okres zostały, zarządzone przez Oktawiana, „święta nowego wieku”.
Dynastia
W Rzymie nie było zasady dziedziczenia tronu, a sam Oktawian nigdy oficjalnie nie próbował jej wprowadzić. Marzył on jednak o dziedziczności. Nie miał syna, a dwoje chłopców, którzy byli synami jego córki, zmarło przedwcześnie. Kandydatami na jego następcę stali się wodzowie legionów, Druzus i Tyberiusz, jego pasierbowie. Druzus zmarł w 9 roku p.n.e., a jedynym spadkobiercą został jego brat. Po Tyberiuszu, władza przechodziła z rąk do rąk w dynastii julijsko-klaudyjskiej. Przedstawiciele rodu utrwalali działania Augusta, tytułując się imperatorami i cezarami oraz zapewniając państwu dobrobyt.
Podboje
Rządy Augusta cechowały się pokojem w świecie Rzymian, zwanym również „pax Romana” (z łac. 'pokój rzymski’) lub „pax Augusta”. Dotyczył on braku wojen domowych w Italii i najwcześniej zdobytych prowincjach. Kontynuował jednak ekspansję na dalszych terenach. Podbił Hiszpanię oraz Dunaj, gdzie utworzył nowe prowincje. Podjął też próbę zdobycia terytoriów zamieszkanych przez Germanów, jednakże wybuchło tam powstanie przeciwko jego władzy. W 9 roku naszej ery doszło do bitwy w Lesie Teutoburskim, gdzie barbarzyńskie plemiona pokonały 3 rzymskie legiony. Cesarskie wojska wycofały się zatem za Ren.
Podczas sprawowania władzy przez Tyberiusza, ponownie zorganizowano wyprawę na tamte tereny. Rzymianie odnieśli zwycięstwo, ale Ren stał się ostatecznie trwałą granicą imperium. Rozszerzono swoje wpływy w Azji Mniejszej, ustanawiając Galację i Kapadocję nowymi prowincjami. Klaudiusz ruszył na podbój Brytanii w 43 roku naszej ery, zagarnął też część Afryki i całe państwo Traków.
Dynastia Flawiuszów i Antoninów
Poprzednia dynastia obejmowała rządy pięciu cesarzy. Po śmierci Nerona rozpoczęła się walka o władzę. Czterej wodzowie, popierani przez podzielone wojsko, byli głównymi rywalami o tron. Dlatego też rok 69 naszej ery nazywamy „rokiem czterech cesarzy”. Ostatecznie władzę objął dowódca ze Wschodu – Tytus Flawiusz Wespazjan. Cesarz ten wprowadził reformy oraz umocnił granice cesarstwa. Po jego śmierci władza przeszła na jego syna Tytusa, a potem na Domicjana. Był to okres panowania dynastii flawijskiej (69-96 r.n.e.).
Następnym cesarzem został Marek Kokcejusz Nerwa. Wojsko nie popierało nowego władcy, który osiągnął wtedy wiek 66 lat. Po śmierci przekazał więc władzę swojemu adoptowanemu synowi, ale i również dowódcy wojsk w Germanii – Markowi Ulpiuszowi Trajanowi. Wywiązała się z tego tradycja, gdyż większość następnych cesarzów była adoptowanymi synami poprzedników. Dynastia, którą rozpoczął Nerwa, została nazwana Antoninami (panowali w 96-192 naszej ery), od imienia Antonina Piusa. Rządzili oni w czasach złotego wieku cesarstwa.
Pierwszy i drugi wiek naszej ery był okresem szeregu reform w Imperium Rzymskim, które miały na celu usprawnienie zarządzania. Urzędnicy republikańscy zostali zastępowani administracją podporządkowaną imperatorowi. Tworzono kancelarie cesarskie, a zatrudnieni w nich pracownicy należeli do wyzwoleńców. To tam składano pisma do cesarza oraz odpowiednio redagowano jego odpowiedzi. Kierownicy tych kancelarii byli wybierani spośród bliskiego grona cesarza. Mianowani przez imperatora, senatorowie i ekwici tworzyli radę cesarską. Tak jak wcześniej, otrzymywali oni pensję oraz byli nieustannie kontrolowani. Na dodatek arystokracja finansowa stanowiła większość cesarskich urzędników. Najwyższe stanowiska zaczęła piastować prowincjonalna arystokracja. Także cesarze nie zawsze pochodzili z Rzymu, na przykład Trajan i Hadrian, którzy wywodzili się z Hiszpanii. Najważniejszą osobą w państwie był cesarz, „pierwszy obywatel”. Czuwał zatem nie tylko nad senatem, ale nad całym imperium.
Romanizacja i urbanizacja prowincji
Powstanie cesarstwa oznaczało epokę rozwoju prowincji. Nadal obowiązywały podatki, jednakże położono kres bezprawiu. Wschodnie prowincje, na które znaczny wpływ miała Grecja, cechowały się wyższym rozwojem cywilizacyjnym. I chociaż rzymska armia posługiwała się wyłącznie łaciną, to językiem urzędowym wschodu była greka. Przyjmowanie przez ludność zachodnich prowincji ku