Gall Anonim

Gall Anonim był pierwszym polskim kronikarzem – anonimowym autorem Kroniki polskiej. Niektórzy historycy wysuwają tezę, że poprawniejszym określeniem jest „Anonim, tak zwany Gall”. Określenie Gall Anonim pochodzi z szesnastowiecznej tradycji literackiej.

Osoba Galla Anonima od wieków była obiektem spekulacji. Historycy starali się już od XVI wieku ustalić, jaka była tożsamość autora Kroniki polskiej. Jednak odpowiedzi na wszelkie nurtujące pytania dotyczące prawdziwego imienia, pochodzenia czy przebiegu życia Anonima mogą być jedynie opierane na różnych poszlakach i nie można mieć co do nich stuprocentowej pewności. Z poczynionych analiz jednak można dowiedzieć się wielu ciekawych informacji i dojść do licznych wniosków na temat potencjalnych faktów o tożsamości kronikarza.

Gall Anonim urodził się w XI wieku i umarł po roku 1116. Daty dotyczące życia kronikarza wnioskowano na podstawie jego dzieła. We wstępie bowiem znajduje się dedykacja biskupowi wrocławskiemu Żyrosławowi, który to objął tę pozycję dopiero w roku 1112. Oznacza to, że Anonim musiał dopiero po tym wydarzeniu rozpocząć prace nad kroniką, a po sposobie pisania widać, że był wtedy dobrze wykształcony i miał śluby zakonne. W związku z tym naturalnym był wniosek, że data jego narodzin musiała zostać umieszczona na osi czasu głęboko w wieku XI. Z kolei w trzeciej księdze kroniki, pod jej koniec, Anonim pisze o węgierskim władcy Kolomanie jako o osobie żyjącej. Władca ten zmarł na początku lutego roku 1116, a wiadomość o jego odejściu dotarła do Polski najprawdopodobniej najdłużej po upływie kilku tygodni od tego zdarzenia. W związku z tym szacuje się, że ostatnie spisywane przez kronikarza fragmenty powstały około pierwszej połowy roku 1116.
Po zakończeniu prac nad kroniką, między 1116 a 1118 rokiem najpewniej kronikarz opuścił tereny państwa polskiego, co związane było z zatargiem Bolesława Krzywoustego i rodu Awdańców. Kanclerz Michał z tego rodu protegował Galla Anonima, w związku z czym złe stosunki władcy z możnymi tego rodu rzutowało także na zakończenie pracy kronikarskiej Anonima.

Zachowanie przez mężczyznę anonimowości było jednym z typowych dla średniowiecza działań. Niewymienienie własnego imienia było całkowicie zamierzone. Autorowi nie zależało na zdobyciu rozgłosu, chciał jedynie spisać ważne wydarzenia i opisywać znaczące w historii postacie, samemu się nie ujawniając i nie sprowadzając na własną osobę większej ciekawości czytelnika.

Pochodzenie mężczyzny budziło wiele wątpliwości. Stawiano hipotezy dotyczące jego rzekomego pochodzenia z najróżniejszych stron Europy. Do najpopularniejszych poglądów w tej sprawie należą: pochodzenie Anonima z południowej Francji, między innymi z okolic Orleanu, pochodzenie z północy Francji, a dokładniej z pogranicza Flandrii i Walonii oraz pochodzenie z Dalmacji lub północnych Włoch, Wenecji. Badacze nie są aktualnie zgodni i kolejne analizy przynoszą jeszcze więcej pytań i hipotez.
Doszukiwano się między innymi użycia przez Galla słów, które wskazywałyby na to, że jest on pochodzenia włoskiego – między innymi określał on Niemców jako „Alemanów”. Analizując tekst Kroniki, zauważono także, że jej styl jest podobny do stylu literackiego wykorzystywanego we Włoszech. W 1965 roku ukazała się także rozprawa „Gallus Anonim czy Italus Anonim” autorstwa Danuty Borawskiej. Wskazała ona, że jeden z tekstów autorstwa anonimowego mnicha z wyspy Lido koło Wenecji wykazuje spore podobieństwo do tekstu Kroniki. Zaczęto doszukiwać się podobieństw i dokładna analiza obu dzieł wykazała, że istotnie pojawiają się tam takie same charakterystyczne zwroty oraz rytmika. Dość popularnym jest zatem obecnie twierdzenie, że mnich z Lido i Gall Anonim to jedna i ta sama osoba.
Wcześniej dość popularna była teza na temat pochodzenia francuskiego. Twierdzono, że Gall wywodził się z Francji, gdzie był zakonnikiem w klasztorze Saint-Gilles. Miał następnie dotrzeć do Wenecji, na Węgry i stamtąd udać się do Polski.

Oczywistym było zatem, że Gall Anonim to nie Polak, a wędrowiec pochodzący z odległych terenów, który przybył na polskie ziemie. Sam siebie w swoim dziele określił jako „pielgrzyma” i „wygnańca”. Niektórzy badacze interpretowali użyte przez niego określenia również w taki sposób, że był on banitą i ze względu na wygnanie musiał szukać na ziemiach polskich schronienia. W początkowych zdaniach własnej kroniki Gall opisywał także, że zamierzał po ukończeniu pracy wrócić do miejsca złożenia swoich ślubów zakonnych. Według różnych wyznawanych hipotez miał on być związany z opactwem św. Idziego w St. Gilles, opactwem św. Wawrzyńca w Liege albo klasztorem św. Mikołaja na wyspie Lido.

Z tekstu Kroniki można także wnioskować o wykształceniu Anonima. Znał doskonale klasyczną łacinę, jednak kiedy było to według niego lepsze, rezygnował z klasycznych reguł i odstępował od zasad gramatyki, by jego dzieło miało wtedy okazać się bardziej kunsztowne. Posługiwał się także Wulgatą i niekiedy wtrącał zaczerpnięte z niej zwroty, choć nie robił tego zbyt często.