Kodeks Napoleona

"; Francji hipoteka nie była popularna, stąd też w kodeksie Napoleona prawo hipoteczne zawiera bardzo wiele wad, porównując np. z hipoteką pruską czy polską. Wyróżniono trzy rodzaje hipotek: prawne, umowne i sądowe. Hipoteka napoleońska miała trzy wady: wpisy pozbawione były wieczystości, wymagały odnawiania co dziesięć lat, dopuszczalne były tylko hipoteki ogólne na całym majątku, brak zasady jawności – nie było obowiązku wpisu do ksiąg.
W zakresie prawa spadkowego, uregulowano spadkobranie. Zawarto je w III księdze Kodeksu Napoleona jako pierwszy ze sposobów nabycia własności. Przewidziano dwie drogi dziedziczenia: testamentowe (objęte przepisami i księgi III o Spadkach) oraz beztestamentowe (uregulowane przepisami zawartymi w księdze II o darowiznach między żyjącymi i testamentach.
Otwarcie spadku, rozpoczynało się z chwilą naturalnej śmierci bądź ogłoszenia śmierci cywilnej spadkodawcy (art. 718). Według artykułu 25 spadek po osobie, która została skazana na śmierć cywilną przechodził na jego prawnych spadkobierców tak jak w wypadku śmierci naturalnej, czy bez testamentu. Zdolność do dziedziczenia kodeks przyznawał tym spadkobiercom, którzy pozostawali przy życiu, z uwzględnieniem dzieci poczętych za życia spadkodawcy, pod warunkiem, że przyszły na świat w drodze legalnej – czyli w związku małżeńskim. Niezdolni do dziedziczenia byli skazani na śmierć cywilną. Kodeks Napoleona znosił wydziedziczenie jako odrębny akt. Uwzględniał jednak instytucję niegodności dziedziczenia w artykule 727.
Dziedziczenie ustawowe (beztestamentowe) miało miejsce, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, było ujmowane jako wyraz woli spadkobiorcy. System dziedziczenia beztestamentowego opierał się na podziale osób powołanych do odbioru spadku na spadkobierców właściwych (krewni) oraz nie porządkowych.
Spadkobiercami porządkowymi byli (wg kolejności dziedziczenia): dzieci zmarłego, rodzeństwo zmarłego, wstępni w linii ojca lub linii matki. Spadkobiercy nieporządkowi (wg kolejności dziedziczenia): uznane dzieci naturalne, współmałżonek, Skarb Państwa.
Spadkobiercy nieporządkowi mogli dochodzić spadku dopiero jeśli nie było spadkobierców właściwych (braku krewnych do 12 stopnia). Regulacja była uznawana za wadę Kodeksu Napoleona, jako że ograniczała dostęp do spadku dzieci pozamałżeńskie oraz współmałżonka. Prawnie uznane dzieci mogły dziedziczyć jedynie po rodzicach. Z dziedziczenia wykluczono dzieci pochodzące z nieprawego łoża i ze związków kazirodczych.
Kodeks Napoleona przejął również instytucję sezyny – czyli wywiązania. Polegała ona na nabyciu spadku przez spadkobierców, które następowało bezpośrednio z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy samego prawa, czyli jakby automatycznie. Spadkobiercy nie musieli się pojawiać w sądzie i przed nim dochodzić swoich praw.
Jeśli chodzi o dziedziczenie testamentowe to artykuł 895 określa testament jako akt. W przeciwieństwie do darowizny, testament można było odwołać. Nie uwzględniało rzymskiej zasady – nikt nie może dziedziczyć po części z testamentu, a po części używając prawa beztestamentowego.
W zakresie prawa zobowiązań, zawarto je w III księdze kodeksu. Wyróżniono pięć różnych źródeł zobowiązań: z umowy, z jakby umowy, z deliktu, z jakby-deliktu z mocy ustawy. Odróżniono kontrakty jako umowy, które są źródłem zobowiązań od umów cywilno-prawnych o innym zastosowaniu jak np. zwolnienie z długu. Swoboda zawierania umów jako sztandarowe hasło liberalizmu, zagwarantowano w artykule 1134. Strony umowy mogły dowolnie kształtować treść i formę, jednak z zachowaniem zastrzeżenia, że nie naruszają porządku publicznego i dobrych obyczajów.
Były oczywiście warunki, które należało spełnić, aby umowa była ważna:
– obopólna zgoda stron
– zdolność stron do zawierania umowy
– określenie przedmiotu zobowiązania
– przyczyna zobowiązania – ważność zobowiązania, prawidłowość przyczyny prawnej.
Podstawą cywilnej odpowiedzialności była wina za szkodę, która zaistniała. Teoretycznie rozróżniano delikty i jakby-delikty – chociaż miały one inną postać niż w prawie rzymskim. Za delikt uznawano czyn, z bezpośrednim zamiarem wyrządzenia szkody, za jakby-delikt uznano wszelką winę z przypadku, nieumyślną. W praktyce było to trudne do rozróżnienia, gdyż każdy mógł twierdzić, że wyrządził krzywdę nieumyślnie. Odpowiedzialność za czyny innych osób np. rodzice za dzieci, to właśnie rodzice byli odpowiedzialni za szkody wyrządzone przez dzieci, nauczyciele za szkody wyrządzone przez uczniów, panów za szkody, które wyrządzili służący.
Kodeks Napoleona gwarantował męskim obywatelom (Liberte, Egalite i Fraternite – czyli Wolność, Równość i Braterstwo). Gwarantowało równość przed prawem, wolność dla każdego obywatela, ochronę prywatnej własności, rozdzielenie kościoła od państwa, obalenie cechowego przymusu, wolność zatrudnienia, wolność wyboru zawodu, stworzenie podstaw dla wolnego rynku, spis narodzin i śmierci tak zwany spis ludności.
Podsumowując, Kodeks Napoleona stał się obowiązującym prawem jako Kodeks Cywilny Francuzów (aktualnie znany pod tą nazwą). Był to kodeks liberalny, zakładał naprawdę minimalną wręcz marginalną ingerencję państwa w sprawy obywateli – w stosunki cywilno – prawne. Należało jednak zachować naczelną zasadę prawa cywilnego, świętej i nienaruszalnej gwarantowanej prawem zasady – własności prywatnej. Kodeks wprowadzał formalną równość wobec prawa bez względu na pochodzenie, przynależność klasową, choć z wyjątkiem płci. Kobiety były dyskryminowane, przez wzgląd na uznanie przez Napoleona wyższości patriarchatu i uznawanie, że mężczyzna jest panem swojej kobiety. Kodeks Napoleona utrzymywał stosunki patriarchalne w rodzinie – gdzie mężczyzna był głową rodziny, panem domu i to on podejmował wszystkie wiążące decyzje, nie musiał nawet kobiety pytać o zdanie. Zgodnie z prawem, to kobieta musiała być posłuszna mężczyźnie nawet wówczas, gdy się z nim nie zgadzała. Kodeks składa się z trzech głównych ksiąg – ukłon w stronę trójpodziału władzy i zawiera ponad dwa tysiące artykułów. Kodeks Napoleona czerpał z doświadczeń innych twórców kodyfikacji prawa. Prawo zobowiązań było silnie wzorowane na rzymskim prawie, prawo małżeńskie odwoływało się do praw kanonicznych. Uwzględniano, przy tworzeniu kodeksu, również prawo zwyczajowe. Jeśli przyjrzymy się względom technicznym, to kodeks był naprawdę na wysokim poziomie. Został napisany językiem prostym, przystępnym, który był zrozumiały dla odbiorcy, był przejrzysty i zwięzły. Kodeks Napoleona obowiązywał przez jakiś czas nie tylko we Francji, ale również w znacznej części Europy (w Belgii, Luksemburgu, Gdańsku, Księstwie Warszawskim, niemieckich państwach). Wzorowały się na tym Kodeksie rumuńskie, hiszpańskie, włoskie, portugalskie ustawodawstwa. Kodeks Napoleona miał również znaczący wpływ na cywilne ustawodawstwo w większości państw należących do Ameryki Łacińskiej. Kodeks Napoleona obowiązywał w Polsce, był oficjalnym prawem w księstwie Warszawskim. Jeżeli chodzi o zasięg Kodeksu Napoleona to był on znaczący, miały na to wpływ prowadzone przez Napoleona wojny. Napoleon narzucił Kodeks w każdym pobitym przez siebie kraju jako symbol nowego politycznego porządku prawnego. Stał się wzorem dla kodeksu rumuńskiego z lat 1864-65, kodeksu włoskiego z 1865 roku, następnie portugalskiego z 1867 roku i wreszcie hiszpańskiego z roku 1889. Sam kodeks nie podlegał zasadniczym zmianom aż do lat sześćdziesiątych XX wieku. Sytuacja zmieniła się diametralnie na przełomie XIX i XX wieku, kiedy dokonano nowelizacji prawa rodzinnego, osobowego. Od 1945 roku we Francji komisja reformy kodeksu prawa cywilnego opracowała jednolity kodeks prawa prywatnego które obejmowało prawo cywilne oraz prawo handlowe. Jednak mimo tych zmian, trwałość Kodeksu Napoleona pokazuje jak ponadczasową wartość ma ten kodeks.