Sejm Walny

#Sejm Walny
W pigułce. Najważniejsze informacje
Sejm Walny bywa także zwany zjazdem generalnym.
Sejm Walny to nazwa parlamentu Korony Królestwa Polskiego. Natomiast od 1569 roku jest to nazwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Jest to zgromadzenie reprezentantów dwóch stanów: szlachty, jak i możnowładztwa wywodzącego się z różnych dzielnic, które decydowały o najważniejszych sprawach polityki państwowej.
Sejm walny zbudowany był z dwóch współistniejących izb:
Senatu (który złożony był z byłych członków rady królewskiej).

Izby Poselskiej (którzy reprezentowali stan rycerski).

Oraz trzech stanów sejmujących
Król

Posłowie

Senatorzy

Sejm walny obradował przez sześć tygodni, zbierając się co dwa lata. Na każdym posiedzeniu senatu przewodniczył król, a na posiedzeniu izby poselskiej przewodniczył marszałek.
Sejm walny wywodził się z dawnych wieców organizowanych w okresie rozbicia dzielnicowego. W pierwszych latach po zjednoczeniu kraju odbywały się one sporadycznie, jednak z biegiem czasu, w szczególności za czasów Ludwika Węgierskiego, jak i w czasie po jego śmierci, odbywały się one coraz częściej. Posiedzenia sejmu na stałe weszły do życia w czasach jagiellońskich.
Po raz pierwszy Sejm (w uboższym składzie) został zwołany w 1468 roku w Piotrkowie przez Kazimierza Jagiellończyka. Natomiast ten zwołany w 1493 roku przez Jana Olbrachta był już złożony ze szlachty, panów rady i króla. Wykształciła się także wtedy zasada reprezentacji.
Cały proces tworzenia się sejmu zakończony został konstytucją nihil novi, która stała się siłą sprawczą, punktem kulminacyjnym dla rozwoju dwuizbowego sejmu.
Dwuizbowy sejm w kolejnych latach, a nawet dekadach, był centralnym organem ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej.
Organy Sejmu walnego
Senat – była to wyższa izba, która wykształciła się z dawnej Rady Królewskiej. W jej skład wchodzili urzędnicy ziemscy o wysokim statusie, jak np. wojewodowie, arcybiskupi czy urzędnicy nominowani przez samego króla, jak kanclerz czy marszałkowie. Poczynając od XIX wieku, rada ta zbierała się praktycznie co roku. Od XV wieku możnowładztwo uzyskało dominujący głos. Król mianował członków senatu podczas obrad. Sami senatorzy natomiast w trakcie zebrać prezentowali swoje stanowisko wobec wysuniętych przez króla propozycji. Człowiek raz mianowany na senatora stawał się nim dożywotnio. Wśród członków senatu występowała hierarchia. Pierwszym, najważniejszym członkiem był prymas, natomiast pierwszym świeckim był senator. Senat od 1569 roku liczył w przybliżeniu około 140 członków.
Izba poselska – była to niższa izba, która składała się z wybieranych na sejmikach ziemskich, posłów. Z reguły na sejmikach wybierano od 2 do 6 posłów. Izba niższa od 1569 roku liczyła 170 posłów. W przeciwieństwie do senatorów, posłów ograniczały instrukcje sejmikowe. Były to instrukcje, słowne bądź pisemne, które wskazywały, jak dany poseł ma reprezentować sprawy. Posłowie mogli głosować na dwa sposoby: zgodnie ze swoim sumieniem bądź zgodnie z otrzymanymi instrukcjami od własnego sejmiku.
Rodzaje zwoływanych sejmów
Sejm walny – występowały dwa typy sejmu walnego:
zwyczajny – zwoływany co dwa lata na sześć tygodni,
nadzwyczajny – zwoływany na dwa tygodnie.
Sejm konwokacyjny – to organ, który ustalał czas i miejsce elekcji. Występował tylko w okresie bezkrólewia.
Sejm koronacyjny – to organ, który zakończył okres bezkrólewia. Zwołany został w Krakowie, w czasie którego przyjęte zostały artykuły henrykowskie, a następnie odbyła się koronacja króla.
Sejm obozowy – to organ, którego spotkanie odbywało się w okresie pospolitego ruszenia.
Sejm rokoszowy – to organ, który wypowiadał posłuszeństwo wobec króla.
Geneza sejmu walnego
Po raz pierwszy Sejm Walny Królestwa Polskiego pojawił się w latach 1382 – 1386. Związane było to ze zjazdami urzędniczymi, na których zaczęła pojawiać się szlachta, jak i przedstawiciele miast. Wiek XIV, jak i XV był kluczowym okresem wzrostu aktywności szlachty, która powolnie umacniała swoją pozycję w ustroju politycznym państwa. Związane to było z uzyskaniem przywilejów politycznych, jak i ekonomicznych. Szlachta za pomocą sejmików miała realny wpływ na władzę w państwie polskim.
Pierwotnie początkowo w zebraniach sejmu mógł uczestniczyć każdy szlachcic.
Równocześnie wraz ze wzrostem znaczenia szlachty, wykształciły się także przedstawicielstwa stanowe.
Na jednym z pierwszych sejmów walnych – 2 lutego 1386 roku – w Lublinie, na króla wybrany został Władysław II Jagiełło.
Dopiero w 1493 roku w życie weszła zasada reprezentacji. Jednak liczba przedstawicieli nadal nie była regulowana. Wybieranych było po kilku na tzw. Sejmikach ziemskich.
W zależności od miejsca, gdzie odbywał się sejm, reprezentanci wybierali się tam, by reprezentować interesy szlachty danej ziemi. Po zakończeniu obrad i powrocie, na organizowanych zgromadzeniach byli oni rozliczani ze sposobu swojej reprezentacji.
Każdy z członków posłów wybieranych na sejm był zaopatrywany w instrukcje poselskie, które stanowiły dyrektywy sformułowane przez wyborców, które miały zostać poruszane na sejmie.
Do 1569 roku, a więc do czasu zawarcia Unii Lubelskiej, posiedzenia sejmu odbywały się w Piotrkowie, Krakowie, Toruniu, Bydgoszczy, Radomiu, Sandomierzu, Lublinie, Parczewie, jak i w Warszawie.
Od 1573 roku sejm zwoływany był raz na dwa lata. Związane było to z wymogiem postawionym w Artykułach Henrykowskich, mianowicie z wymogiem ustanowionym w punkcie dziewiątym.
Po 1570 roku większość posiedzeń odbywała się w Warszawie, jedynie co trzecie miało miejsce w Grodnie. Czasami na miejsce obrad wyznaczano Toruń, Brześć Litewski czy Lublin.
Konstytucja z 1505 roku (przyjęta nazwa to Nihil novi) wskazywała, że sejm był organem ustawodawczym.
Król, bez zgody sejmu, nie miał prawa nakładania nowych podatków. Oprócz sejmu walnego, król mógł zwoływać także sejmy prowincjonalne, jak i sejmiki ziemskie. Taka opcja utrzymała się aż do końca XV w.
Jedynymi wyjątkami stanowiącymi, że sejm może odbyć się bez obecności króla, były sejmy konwokacyjne i elekcyjne.
Sejm z 1468 roku w Piotrkowie – sejm piotrkowski – uznawany za najstarszy sejm walny koronny, jak i pierwszy dwuizbowy sejm walny.
Motywem zwołania przez króla Kazimierza Jagiellończyka sejmu do Piotrkowa, były potrzeby opłacenia zaległego żołdu żołnierzom, którzy aż do 1466 roku (data zakończenia wojny) brali udział w wojnie z Zakonem krzyżackim, która trwała trzynaście lat. Obrady sejmu rozpoczęły się 9 października 1468 roku. Jego uczestnikami byli: król, posłowie wybrani na sejmikach, jak i członkowie rady. Mimo rozważań sejm nie podjął decyzji w postawionej przez króla sprawie. Problem został skierowany przez sejm do sejmików generalnych, które miały przejąć ową sprawę. Udzielenia pomocy podjęto dopiero 8 grudnia 1468 roku na sejmiku w Nowym Mieście Korczynie z udziałem posłów ziem wielkopolskich.
Sejm z 1468 roku uznany został za pierwszy polski sejm walny dwuizbowy.
####### Sejmy walne zwoływane w latach 1588 – 1598
W latach 1588 – 1598 zwołanych zostało osiem sejmów, które finalnie zakończone były podjęciem uchwał. Pierwszy z nich, nazwany sejmem koronacyjnym, odbył się w Krakowie.
Tematem przewodnim sejmu inkwizycyjnego, zwołanego w 1592 roku, było zbadanie polityki dworu królewskiego. Kolejne pomyślnie doprowadzone do końca zebrania, zakończone ustanowieniem uchwał, miały miejsce w latach 1595, 1596, jak i 1598.
W omawianym okresie Zygmunt III, jako że miał wpływ na członków senatu, obsadzał ich zgodnie z przyjętym kryterium. Na stanowiska senatorskie