Starożytny Rzym

"; n jednak spowodował, że Rzymianie rozpoczęli podbój terenów. Rozpoczęli oni od swoich sąsiadów, atakując Etrusków. Podbili oni wkrótce ich tereny, włączając ich armie do swojej armii. Wkrótce opanowali cały Półwysep Apeniński. Nie wystarczyło to Rzymianom. Zaczęli prowadzić ekspansję poza Półwyspem Apenińskim.
Rzym prowadził wojny z Kartaginą – innym wschodzącym mocarstwem. Ostatecznie jednak w 146 r. p.n.e. doszło do zniszczenia Kartaginy. Jej tereny przyłączono do Rzymu. Oprócz tego Rzymianie podbili także Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Egipt, Galię, Hiszpanię i Brytanię. Granice nowego Rzymu zostały oparte o rzeki Dunaj i Ren. Udało się im to przez dobrze zorganizowaną armię. Była ona podzielona na legiony, liczące około 4 tysiące żołnierzy każdy. Legioniści byli bardzo dobrze wyszkoleni i zdyscyplinowani.
Dla większości prowincji Imperium Rzymskiego trwał okres nazywany „pax romana”, czyli „nieustający pokój”. Rzym rozwijał się gospodarczo i kulturalnie. Wznoszono piękne budowle. Budowano drogi, a ludność z podbitych terenów poddawano romanizacji, czyli narzucano wzorce rzymskie jak język, czy wiara.
Wraz z rozwojem imperium, systemy w Rzymie zaczęły przestawać działać tak dobrze, jak kiedyś. Senat, czy zgromadzenia ludowe, zaczęły pracować wadliwie. Patrycjusze zaczęli wykorzystywać wojny toczone na granicach imperium i zagarniali ziemie, przez co biedniejsi Rzymianie tracili majątki i ich warstwa społeczna upadała. Próbowano wprowadzić nawet reformy, które zapobiegłyby wewnętrznemu rozpadowi Rzymu, jednak pomysły nie uzyskiwały poparcia, lecz same sprzeciwy, przez co nic się nie zmieniało w wielkim imperium. Ostatecznie Senat wprowadził reformy Gajusza Mariusza, tworząc armie zawodowe, składające się biedoty i innych niskich warstw społecznych. Doprowadziło to do osłabienia pozycji Senatu. W pierwszym wieku p.n.e. wodzowie rzymscy o wysokich ambicjach zaczęli umacniać swoje pozycje. To właśnie rywalizacja między Gajuszem Mariuszem a Lucjuszem Korneliuszem Sullem doprowadziła do wybuchu wojny domowej, która pogrążyła kraj. Mieli prywatne armie, które nie walczyły dla Rzymu, lecz dla nich samych. To wydarzenie zapoczątkowało okres zwany rewolucją rzymską, która spowodowała upadek republiki na rzecz monarchii. Pierwszym władcą został Lucjusz Korneliusz Sulla, ogłaszając się dyktatorem na czas nieograniczony w 82 r. p.n.e. Był zwolennikiem Senatu. Zaczął wprowadzać zmiany w ustroju Rzymu, aby usprawnić działanie imperium, zwiększając liczbę senatorów do 600 osób, kwestorów do 20, pretorów do 8, czy sprawiając, że tytuł senatora stawał się dożywotni.
Po śmierci Lucjusza Korneliusza Sulla jego reformy zostały cofnięte i nastała walka o władzę między: Gajuszem Juliuszem Cezarem, Pompejuszem Wielkim i Markiem Krassusem. Zwycięsko z rywalizacji wyszedł Juliusz Cezar, który objął władzę. Uważał on, że Senat to przeżytek i należy wprowadzić władzę jednej osoby z pełnymi uprawnieniami. Rozkazał wybrać siebie na konsula na 5 lat oraz zdobył uprawnienia na samodzielne ustalanie listy Senatu oraz powierzanie urzędu kwestora, pretora, czy konsula dowolnie wybranej przez siebie osobie. Wprowadził też w życie reformy jak podwojenie urzędów pretorów i kwestorów oraz zwiększenie liczby senatorów do 900. Otrzymał on w końcu tytuł „imperatora”, a następnie 14 lutego 44 r. p.n.e. „dyktatora wieczystego”. Jego działania wywoływały jednak niepokój wśród patrycjuszy, obawiających się o swoją pozycję. Spiskowali przeciwko Juliuszowi Cezarowi i doprowadzili do jego śmierci 15 marca 44 r. p.n.e., zabijając go.
Po śmierci Gajusza Juliusza Cezara nastała kolejna wojna domowa. Ostatecznie władzę przejął Gajusz Oktawian – adoptowany syn Juliusza Cezara, nazywany później Augustusem, czyli „boskim”. Jego kluczowym osiągnięciem było przyłączenie Egiptu do Rzymu, a 3 lata później otrzymał swój tytuł „augustusa”. To wydarzenie uznaje się za początek cesarstwa rzymskiego.
Cesarstwo rzymskie
Monarchia w Rzymie przyjmuje się, że rozpoczęła się w 27 r. p.n.e., kiedy to Gajusz Oktawiusz przyjął tytuł „augusta”. Formą rządów był pryncypat, cesarz miał najwyższą władzę i sprawował najważniejsze urzędy oraz kontrolował armię. W późniejszym okresie jednak nastał dominat ze znacznie mocniejszą pozycją cesarską. Tak wielkim imperium jednak ciężko było zarządzać, co doprowadziło do podziału państwa na dwie części w 395 r. n.e. – cesarstwo zachodniorzymskie ze stolicą w Rzymie i cesarstwo wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu. Podział ten miał znaczenie kulturalne, gdyż w części zachodniej dominowała kultura łacińska, a we wschodniej – grecka. Cesarstwo zachodniorzymskie zostało najechane w IV wieku przez barbarzyńców, a następnie upadło. Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 r. n.e. uważa się za koniec starożytności.
W I i II wieku nastąpił rozwój życia społecznego w Rzymie. Powstawały amfiteatry, świątynie, bazyliki, termy, wodociągi i kanalizacje. W 80 r. n.e. ukończono budowę słynnego Koloseum – największego amfiteatru, w którym odbywały się m.in. walki gladiatorów. Znajdowało się ono obok Forum Romanum, które było centrum miasta Rzym. Był to plac, wokół którego wznosiły się najważniejsze budynki, np. siedziba Senatu. Ludzie tam robili zakupy, rozmawiali, ale też ogłaszano tam zarządzenia władz. Podział społeczeństwa nadal istniał. Patrycjusze byli najbogatszymi Rzymianami. Budowali okazałe wille, w których mieszkali, a ich ulubioną formą rozrywki były uczty. Plebejusze, nazywani też plebsem, mieszkali w kamienicach i zajmowali się często handlem. Niewolnicy zaś usługiwali patrycjuszom w ich domostwach lub walczyli na arenach jako gladiatorzy. W całym państwie powstawały amfiteatry. Największy i najbardziej znany to Koloseum. Wystawiano tam walki gladiatorów, walki ze zwierzętami, czy naumachie – bitwy morskie. Były to bardzo popularne formy rozrywki.
Nie tylko rozrywka się rozwinęła. Rzymianie chętnie przejmowali niektóre zwyczaje i wzorce od innych kultur. Bogowie rzymscy zaczęli przybierać greckie wizerunki, a budowle wznoszono na podobieństwo greckich. Ważną rolę w rzymskiej religii pełniła jednak bogini Westa, opiekunka domowego ogniska. Jej kapłanki, Westalki, miały za zadanie podtrzymywać wieczny ogień, symbolizujący ją. Właśnie w tym okresie powstał Panteon, czyli świątynia poświęcona wszystkim bogom.
Od I wieku nastąpił też rozwój chrześcijaństwa na terenach rzymskich. W Palestynie w I poł. I wieku głosił swoje nauki Jezus z Nazaretu. Głosił, że najważniejsza jest miłość do jednego Boga i bliźnich, obiecując zbawienie pod warunkiem, że będą żyć zgodnie z jego naukami. Żydzi ostatecznie doprowadzili do ukrzyżowania go przez Rzymian. Jego nauka jednak nie umarła. Rozpowszechniali ją Apostołowie – najbliżsi uczniowie Jezusa. Nowa religia zaczęła się rozpowszechniać poza Palestyną. Nazywana została chrześcijaństwem. Rzymianie byli początkowo obojętni wobec niej, jednak z czasem coraz większej liczby jej wyznawców, zaczęli być wrogo nastawieni do niej. Represje jednak nie pomogły, gdyż wyznawców nadal przybywało. W 313 r. n.e. wydano edykt mediolański, który zezwalał na swobodne wyznawanie chrześcijaństwa, a w IV wieku zakazano wyznawania innych religii oprócz chrześcijaństwa.
Okres Cesarstwa Rzymskiego był dobrym okresem dla rozwoju kultury rzymskiej. Wynaleźli beton, budowali wodociągi, nazywane akweduktami, by zapewnić miastu wodę. Budowano drogi, które prowadziły z każdego zakątku cesarstwa do stolicy (stąd powiedzenie „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”). Drogi te były bardzo jakościowe i trwałe. Również literatura miała swój przełom. W tych czasach żył Wergiliusz, autor m.in. „Eneidy”, czy Horacy, poeta, którym inspirowano się w przyszłości, autor sentencji „carpe diem” („chwytaj dzień”). Innym osiągnięciem Rzymian, było prawo. Uściślono je, a jego treść zapisano na tablicach. Nazywane to było „prawem XII tablic”. Prawo rzymskie zapisał ostatecznie cesarz wschodniorzymski Justynian I Wielki w „Kodeksie Justyniana”.