Tutanchamon

Czasy rządów faraonów, które trwały ponad trzy tysiące lat, interesują wielu ludzi. To w ich czasie powstały niezwykłe zabytki, wybudowano imponujące piramidy, a odnajdowane z tamtego okresu zdobienia i przedmioty zapierają dech w piersiach. Cywilizacja, która rozwinęła się dzięki życiodajnej rzece Nil i sekrety, jakie skrywała, to temat, obok którego niewielu przechodzi obojętnie. W historii starożytnego Egiptu wielu faraonów zdążyło mieć swoje pięć minut, lecz zostali później zapomnieni. Są jednak postacie, o których mówi się teraz znacznie częściej, a pamięć o nich nie gaśnie. Jednym z takich faraonów jest Tutanchamon. Mimo że jego panowanie było dość krótkie (lata od 1336 do 1327 roku p.n.e.) i ta informacja nie wzbudziłaby takiej fascynacji osobą Tutanchamona, kiedy odkryto jego bogaty grobowiec w latach 20. XX wieku, a następnie zaczęto spekulować o klątwie, jaka miała spadać na każdego, kto znalazł się w grobowcu, postać starożytnego władcy zyskała rozgłos. Ta jego sława trwa do dziś.

Faraon Tutanchamon był dwunastym władcą pochodzącym z XVIII dynastii, żył w XIII wieku p.n.e. (lata ok. 1342 – 1339 p.n.e.). Jego imię oznacza „żywy obraz Amona”. Przez lata pojawiało się wiele spekulacji na temat rodziny tego faraona. Odtworzenie drzewa genealogicznego okazało się wyjątkowo czasochłonnym zadaniem. Początkowo sądzono, że Tutanchamon to syn Amenhotepa III, później udało się jednak potwierdzić inną hipotezę i aktualnie historycy przychylają się do wersji, że jego ojcem był Echnaton – Amenhotep IV. Echnaton znany jest w historii jako ten, który próbował w Egipcie wprowadzić religię monoteistyczną – kult Atona. Nadal pojawiają się jednak hipotezy, że Tutanchamon mógł być dzieckiem młodszego brata Echnatona. Dokładne ustalenie powiązań rodzinnych, odnalezienie matki faraona oraz ukazanie niezbitych dowodów jak dotąd nie było możliwe.

Gdy Tutanchamon przejął władzę po śmierci królowej Nefertiti, która rządziła Egiptem po śmierci Echnatona, głównie koncentrował się na wprowadzeniu porządku i przywróceniu tego, co było przed panowaniem ojca. W Egipcie nie przyjęła się bowiem religia monoteistyczna i rozsądniejszym posunięciem było przywrócenie tradycyjnego politeizmu. Opowiadali się także za tym kapłani, którzy mieli wysoką pozycję w egipskim społeczeństwie. Podkreślić warto, że rządy nowego władcy przypadły na trudny okres w jego życiu – gdy objął tron, miał bowiem dopiero dziesięć lat i był dorastającym chłopcem, zupełnie nieprzygotowanym do pełnienia funkcji głowy państwa.

Z racji młodego wieku oczywistym było, że nowy władca potrzebuje wsparcia. W jego imieniu władali zatem regenci – było ich dwóch – Horemheb i Eje. To oni mieli przeważający wpływ odnośnie sprawowania rządów, doradzili także Tutanchamonowi wprowadzenie programu restauracji państwa. Stolicę przeniesiono z miasta Achetaton (powiązanego już z samej nazwy z kultem Atona, od którego nowy władca odchodził) do Memfis. Wkrótce potem Achetaton zupełnie opustoszało. Miasto Memfis było strategicznym punktem, z którego można było kontrolować to, co dzieje się za granicą (głównie chodziło tutaj o Azję). W Karnaku z inicjatywy faraona powstała natomiast tzw. stela restauracyjna, która głosiła powrót do dawnego porządku. Napis na niej wskazywał na to, że gdy Tutanchamon doszedł do władzy, ujrzał, że bogowie i boginie odwrócili się od ludu, gdyż przez okres panowania Echnatona starano się pominąć ich istnienie i nie oddawano im należnej czci, a ich miejsca kultu zostały zapomniane i straciły swój dawny wygląd. Przyszedł czas na przywrócenie tamtym miejscom świetności i powrót do tradycji, która przez ostatnie lata podupadła. Potrzeba było sporo pracy i finansów, by na nowo dać świetność dawnym miejscom kultu, jednak udało się to zorganizować i szybko zapominano o incydencie z wprowadzeniem na terenie państwa jedynobóstwa.

W czasie swych rządów zarówno faraon, jak i jego żona, zmienili swoje imiona – początkowo Tutanchamon nosił imię Tutanchaton, a jego małżonka Anchesenamon, co było konsekwencją wprowadzenia religii monoteistycznej i kultu jednego boga Atona. Imię Tutanchamon nawiązywało z kolei do boga Amona, który był jednym z najistotniejszych bogów egipskich. Zmiana imienia również wskazywała na odcinanie się od tego, co było głównym motywem panowania ojca. Był to symbol całkowitego odrzucenia kultu Atona i zapomnienie o jego postaci.

Tutanchamon nie doczekał się potomstwa. Był żonaty z Anchesenamon, swoją młodszą przyrodnią siostrą. Mumie ich dwóch córek zabalsamowano i złożono w skrzyni w grobowcu – dziewczynki urodziły się martwe, jedna w piątym, druga w siódmym lub ósmym miesiącu ciąży. W chwili swej nagłej śmierci w młodym wieku władca nie pozostawił zatem żadnego potomstwa, co powodowało chaos. Późniejsze badania genetyczne pokazały, że faraon miał liczne wady i schorzenia, co mogło tłumaczyć jego młodą śmierć. Po odtworzeniu, z pomocą najnowocześniejszych technologii, wyglądu władcy na podstawie jego mumii, widać także, że był to człowiek bardzo zdeformowany.

Ostatnią przedstawicielką dynastii po niespodziewanej śmierci władcy została jego żona. Wdowa, która nie chciała poślubić poddanego (najprawdopodobniej wezyra Eje) zwróciła się z prośbą do króla Hetytów, wysyłając list, w którym zgadzała się ofiarować swą rękę jednemu z jego synów. Sam władca Hetytów nie mógł z początku uwierzyć, że jest to rzeczywisty plan królowej, a nie podstęp. Królewicz został w końcu wysłany do Egiptu, jednak zmarł w drodze, na granicy państwa. Po jego śmierci Eje bez przeszkód doszedł do władzy, natomiast los królowej-wdowy Anchesenamon jest nieznany. Historia Egiptu toczyła się dalej, a kilka lat panowania młodego władcy Tutanchamona szybko popadło w zapomnienie w obliczu kolejnych rządzących, wojen i problemów, z jakimi zmaga się państwo i jego poddani.

Kiedy po wielu wiekach archeolodzy na czele z Howardem Carterem odkryli grób Tutanchamona, był to wielki przełom. Cały grobowiec okazał się niezwykle okazały, a schowane tam bogactwa przetrwały przez cały ten czas. W innych odkrywanych kryptach zazwyczaj znajdowano mumie i pojedyncze przedmioty, ponieważ już w czasach starożytnych były one często plądrowane przez miejscowych złodziei. Znalezienie starożytnego grobowca pełnego złota, które przez tak długi okres nie zostało skradzione i zachowało się w takim stanie, w jakim złożono je podczas pochówku, było wiadomością, która rozemocjonowała cały świat.

Carter nie dysponował nowoczesnymi narzędziami, które pozwoliłyby na odkrycie ukrytych grobowców. Miał inny system – przeszukiwał Dolinę Królów sukcesywnie, metr po metrze. Z początku nie przynosiło to żadnych efektów, a po pięciu latach wykopalisk wydawało się, że do przełomu nigdy nie dojdzie. Mężczyzna miał nawet problem z uzyskaniem wsparcia i dofinansowania, by uczestniczyć w kolejnych sezonach badawczych. Zwyczajnie nikt nie wierzył, że może udać mu się dotrzeć do czegoś wielkiego i zwrócić koszt wieloletnich poszukiwań, które generowały same koszty i długi, a nie dawały nic w zamian. Gdy w pewnym momencie robotnicy natrafili na schody prowadzące do krypty, był to znak więcej niż dobry. Kiedy Carter został powiadomiony o zdarzeniu i miał zmierzać, by otworzyć grobowiec, otrzymał informację, że lepiej tego nie robić. Jego kupiony jakiś czas wcześniej kanarek miał zostać tego dnia podobno pożarty przez kobrę, co miało zwiastować coś złego. Tak przynajmniej pisano o tym później w europejskiej prasie, gdy wiązano odkrycie i wykopaliska ze straszną klątwą, na którą narazil