Wojna Trzynastoletnia

Wojna trzynastoletnia rozpoczęła się w 1454 i trwała do 1466. Była prowadzona między Zakonem Krzyżackim i Koroną Królestwa Polskiego. Rozpoczęto wojnę w wyniku udzielenia poparcia przez Polskę dla powstania Związku Pruskiego przeciw Zakonowi Krzyżackiemu. Zakończyła się II pokojem toruńskim i zwycięstwem Królestwa Polskiego. Była to wojna wyniszczająca i przez to, że trwała całe 13 lat miała ogromny wpływ na obie strony – polską i zakonną.
4 lutego 1454 powstał Związek Pruski – była to organizacja zrzeszająca mieszczan i szlachtę. Kierowana przez patrycjat Torunia, Gdańska, Elbląga i Chełmna przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu kierowanemu przez Ludwiga von Erlichshausena. 21 kwietnia 1454 roku Królestwo Polskie – Kazimierz IV Jagiellończyk oficjalnie poparł powstanie Związku Pruskiego. Przedstawiciele Związku Pruskiego zdobyli wszystkie miasta i zamki krzyżackie, w posiadaniu Zakonu pozostały tylko zamki w Malborku i Chojnicach. 18 września 1454 roku miała miejsce bitwa pod Chojnicami, polskie pospolite ruszenie w starciu z armią Zakonu poniosła klęskę. To właśnie ta klęska rozpoczęła krzyżacką kontrofensywę. Zakon odbił większość zamków i miast, 14 lipca 1455 roku zdobył Królewiec. Zakonowi skończyły się jednak pieniądze i nie byli w stanie finansować wojsk najemnych, toteż postęp kontrofensywy się zatrzymał. 8 czerwca 1457 roku Zakon sprzedał królowi polskiemu twierdzę w Malborku. Kazimierz IV potrzebne środki finansowe na ten zakup zgromadził dzięki zwiększeniu przywilejów dla polskiej szlachty i uchylenie wysokich podatków. Miało na to również wpływ nadanie Gdańskowi – 15 maja 1457 roku tak zwanego Wielkiego Przywileju w zamian za sowitą pożyczkę. W 1457 roku Zakon przeniósł swoją stolicę z Malborka do Królewca. Ludność miała już dosyć wojny, była wyczerpana i zniechęcona wobec podniesienia podatków. Strona polska w październiku 1459 roku zorganizowała zbrojne konwoje na Wiśle. Flota kaperska zablokowała krzyżackie wybrzeża morskie. Zrezygnowano z wypraw pospolitego ruszenia, a wszystkie w ten sposób zaoszczędzone środki przekazano na wynajęcie najemników. Piotr Dunin – murgrabia krakowski przejął dowodzenie. To on na czele nielicznych, ale precyzyjnie wyszkolonych wojsk rozpoczął ofensywę. Jego celem było odcięcie zachodniego Pomorza od Prus. 17 września 1462 roku odniósł przełomowe zwycięstwo. W bitwie pod Świecinem pokonał wojska krzyżackie. 15 września 1463 roku krzyżacka flota została zniszczona przez floty Elbląga i Gdańska. W efekcie wielki mistrz nie mógł dostarczyć pomocy obleganym twierdzom nad Wisłą. Po kolei upadały: Gniew, Nowy i Starogard, aż 28 września 1466 skapitulowały Chojnice – ostatnia twierdza Krzyżaków na Pomorzu. Zakon krzyżacki był zrujnowany finansowo więc zgodził się przyjąć warunki pokoju. 31 grudnia 1466 roku w Toruniu podpisano II pokój toruński na mocy którego Zakon Krzyżacki był zmuszony do zrzeczenia się połowy ziem pruskich (w tym Pomorza Gdańskiego, ziemi michałowskiej i chełmińskiej oraz Warmii), a pozostałe ziemie miał złożyć w hołdzie lennym, oczywiście Królestwu Polskiemu.
To właśnie wojna trzynastoletnia jest wymienia jako czynnik przyspieszający upadek zakonu krzyżackiego. Polskiej szlachcie pozwoliła otrzymać przywileje i zostać decydującą siłą w Królestwie Polskim, tym samym mieszczaństwo zostało osłabione, Gdańsk zaczął się szybko rozwijać.
Na początku XIV wieku Królestwo Polskie i Zakon Krzyżacki miały ze sobą konflikt. Zakon zdobył prawy brzeg Wisły (dorzecza Nogatu, Pregoły i Łyny) tam zaczął rozbudowywać swoje twierdze, zamki i posiadłości. W XIII wieku zbudował szereg twierdz i założył wiele nowych miast w tym: Toruń (1231), Chełmno (1232), Elbląg (1237) oraz Królewiec (1286). W 1308 zdobył Gdańsk, w wyniku wojny domowej w Polsce. Wtedy też ustanowił Malbork jako swoją stolicę. Skutkiem odebrania Polsce Gdańska była wojna polsko – krzyżacka, którą zakończył pokój w Kaliszu z roku 1343. Na mocy pokoju kaliskiego Królestwo Polskie pozwoliło na rozdzielenie Pomorza, ale strona krzyżacka była zmuszona uznać Kazimierza III Wielkiego (i jego następców) na terenie ziemi chełmińskiej i Pomorza (aby utrzymać zasadę prawnego zwierzchnictwa). Kazimierz III Wielki mógł w związku z tym wystąpić (co też uczynił) w 1357 roku do papieża i argumentował przynależność tych ziem do archidiecezji gnieźnieńskiej. W 1364 roku poprosił o zwolnienie z umów zawartych pod groźbą wojny, a które były niesprawiedliwe dla strony polskiej. W kolejnych latach ani Zakon, ani Królestwo Polskie nie było zainteresowane, aby konflikt rozgorzał na nowo. Kazimierz III Wielki i wielki mistrz Zakonu – Winrych von Kniprode potwierdzili stosunki pokojowe na zjeździe w Malborku w roku 1366. Zakon Krzyżacki jako swój główny cel objął zajęcie południowo-wschodniego wybrzeża Bałtyku (w celu uzyskania połączenia lądowego między Prusami a Inflantami). Gdańsk w połowie XIV wieku był głównym ośrodkiem handlu i jednocześnie największym portem państwa krzyżackiego. Wielkie księstwo litewskie i Królestwo Polskie zawarły unię personalną w Krewie w 1385 roku. Unia skutkowała chrztem Litwy, a tron w Krakowie został objęty przez dynastię Jagiellonów. Litwa była ostatnim pogańskim państwem Europy Wschodniej i jej chrzest zachwiał ideologicznie rozwojem państwa zakonu krzyżackiego. Polska i Litwa wzmocnione sojuszem, zaczęły myśleć o rewindykacji ziem: Pomorza, ziemi chełmińskiej (Polska) i Żmudź (Litwa), które były zajęte przez Krzyżaków. Od 1397 roku Zakon Krzyżacki mierzył się z rewindykacją ze strony państw nordyckich (Dania i państwa nordyckie zawarły unię kalmarską przeciw Niemcom). Po 10-letnim konflikcie, Zakon musiał zwrócić Danii wyspę Gotlandię – gdyby tego nie zrobił mógłby ryzykować walką na dwa fronty (z Danią i państwami nordyckimi oraz z Królestwem Polskim i Litwą).
Państwo krzyżackie popadło w wielki wewnętrzny kryzys po wielkiej wojnie zakończonej pokojem toruńskim w 1411 roku. W bitwie pod Grunwaldem (15 VII 1410) krzyżacka armia poniosła spore straty, przed Władysławem II Jagiełłom skapitulował Gdańsk i Toruń. Zakon utracił Żmudź, terytorium państwa zakonu krzyżackiego zostało znowu podzielone na dwa osobne tereny (państwa pruskiego i inflanckiego). Pod koniec panowania Jagiełły Polska przeprowadziła wyprawę, którą wspierali husyci na Pomorze Gdańskie i Nową Marchię, w wyniku której te dwie dzielnice zostały zniszczone. Wojska inflancko-rusko-tatarskie poniosły klęskę z armią litewsko-polską w bitwie pod Wiłkomierzem (całe dowództwo polityczne państwa inflanckiego poniosło śmierć). Zawarty w Brześciu Kujawskim pokój dnia 31 grudnia 1435 roku postanawiał, że przywódcy zakonu krzyżackiego obiecują nie ingerować w wewnętrzne sprawy Litwy i Polski. Zobowiązali się również oddać Nieszawę – sporną twierdzę oraz oddać zagraniczną politykę zakonną pod pruską kontrolę. W praktyce oznaczało to, że jeśli Wielki Mistrz Zakonu nie będzie respektował postanowień z Brześcia Kujawskiego, to mieszczaństwo i średnia szlachta będzie miała prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo.
Wojna trzynastoletnia przebiegała w IV etapach:
I etap – 1454 – jesień 1455
– kampania wiosenno-letnia, oblężenie Sztumu, Malborka i Chojnic
21 kwietnia 1454 Zakon Krzyżacki otrzymał od Królestwa Polskiego akt wypowiedzenia wojny (z dnia 22 lutego 1454 roku). Następnie 28 maja Król Kazimierz Jagiellończyk przyjął hołd od stanów pruskich ziemi chełmińskiej w Toruniu, w ten sposób anektował ziemie zakonu krzyżackiego do Polski. W kolejnych dniach w różnych miastach hołdy złożyły stany pruskie: 10 i 11 czerwca w Elblągu, 16 czerwca w Gdańsku, 19 czerwca w Królewcu. Wojska najemne zmobilizowane przez Związek Pruski skierowały się do oblężenia