Zofia Holszańska

Zofia Holszańska herbu Hippocentaurus była księżniczką litewską, koronowaną królową Polski i czwartą żoną Władysława II Jagiełły. Zasłynęła z tego, że była inicjatorką pierwszego tłumaczenia Biblii (konkretnie „Starego Testamentu”) na język polski. Owo dzieło nazywane jest „Biblią królowej Zofii”. Zanim kobieta przeszła z prawosławia na katolicyzm, posługiwała się imieniem Sonka. Była matką Władysława III Warneńczyka (król Polski od 1434 i Węgier od 1440 roku) i Kazimierza IV Jagiellończyka (wielki książę litewski od 1440, król Polski od 1447 roku), dlatego często nazywano ją „matką królów”. Przyjrzyjmy się biografii Zofii Holszańskiej i jej dokonaniom.

Dokładna data i miejsce urodzenia Sonki Holszańskiej nie są znane, przyjmuje się jednak, iż był to rok około 1405. Ojcem był Andrzej Holszański herbu Hippocentaurus, o którym można znaleźć bardzo skąpe informacje. Matka to Aleksandra Drucka, księżniczka litewsko-ruska. Dynastia o nazwie Holszańscy była rodem kniaziowskim (książęcym) pochodzenia litewskiego z Holszan (obecnie to wieś na Białorusi). Ród ten był spokrewniiony z Jagiellonami. Królewska para miała trzy córki: najstarsza to Wasylisa Holszańska zwana Biełuchą, środkowa była Zofia (Sonka), z kolei najmłodsza to Maria. Data śmierci rodziców dziewczynek nie jest znana, ale wiadomo, że po śmieci ojca, kobiety zamieszkały na dworze Semena, który był księciem druckim i wujem Sonki. Warto podkreślić, że wówczas cała rodzina wyznawała prawosławie i była zruszczona, dlatego przyszłą królową Polski nazywano czasami „księżniczką ruską”.

Władysław II Jagiełło miał cztery żony. Pierwsza była Jadwiga Andegaweńska, która zmarła młodo wraz z córką (Elżbietą Bonifacją). Druga była Anna Cylejska, zwana też Anną z Celje, wnuczka Kazimierza Wielkiego. Małżeństwo tej pary nie należało do udanych, ale jego owocem była córka, Jadwiga Jagiellonka. Trzecia żona Jagiełły to Elżbieta Granowska, która była uważana za największą miłość monarchy. Kobieta jednak zmarła, prawdopodobnie na gruźlicę. Czwarta – i ostatnia – żona to właśnie Zofia Holszańska, która urodziła królowi upragnionych męskich potomków. Jak Sonka poślubiła Władysława Jagiełłę i trafiła na polski tron? Monarcha zimą na przestrzeni roku 1420-1421 odwiedził wieś o nazwie Druck, gdzie poznał córki Andrzeja Holszańskiego. Początkowo jego uwagę przykuła Wasylisa, najstarsza z sióstr, wkrótce jednak atencja króla spoczęła na Sonce, która miała wówczas około piętnastu lat. W ówczesnej Polsce panował przesąd mówiący o tym, że jeśli starszy mężczyzna poślubi bardzo młodą kobietę, będą mieli liczne i zdrowe potomstwo. Właśnie na męskim dziedzicu tronu Władysławowi zależało najbardziej. Pomimo trzech poprzednich małżeństw, nadal nie miał syna. Małżeństwo młodej Sonki i Jagiełły popierał Semen Drucki, bratanek króla i wuj dziewczyny, a także Witold – brat stryjeczny Władysława. Panujące zwyczaje nie pozwalały, aby młodsza z sióstr wyszła za mąż przed starszą, dlatego Wasylia szybko wzięła ślub z Iwanem, księciem na Bielsku, który był bratankiem też Władysława Jagiełły. Kolejną przeszkodą było wyznanie Sonki, która musiała przyjąć chrzest i przejść na katolicyzm. Na początku roku 1422 została więc ochrzczona i przyjęła imię Zofia. Nie zwlekano ze ślubem i jeszcze tego samego roku odbyła się uroczystość w kościele w Nowogródku. Związek pobłogosławił Maciej z Trok, biskup żmudzki. Dokładny dzień zawarcia małżeństwa Zofii Holszańskiej i Władysława Jagiełły jest sporny. Uważa się, że był to 7 lub 24 lutego. Warto zwrócić uwagę na ogromną różnicę wieku, jaka dzieliła nowożeńców. W dniu ślubu Zofia miała siedemnaście lat, a Jagiełło sześćdziesiąt lub siedemdziesiąt (dokładna data urodzin monarchy nie jest znana, stąd taka różnica). Jak wyglądał związek Władysława i Zofii? Już w marcu 1422 młoda kobieta znalazła się na Wawelu. Musiała zmierzyć się z niechęcią córki Jagiełły z poprzedniego małżeństwa (Jadwigi), która w momencie urodzenia przez macochę syna, zostanie pozbawiona dziedzictwa. Stronnictwo proluksemburskie (przedstawiciele rodu Tęczyńskich i Tarnowskich oraz Zbigniew Oleśnicki) również nie pałało uwielbieniem dla Zofii. Sytuacja w kraju była napięta, Polsce groziła wojna z Krzyżakami, toteż Władysław udał się w podróż na Litwę, a następnie na Słowację. Zofia przebywała na krakowskim dworze samotna i nadal nie została koronowana. W roku 1423 podjęto próby koronacyjne, jednak planowany termin (25 grudnia) został odroczony. Dopiero 5 marca 1424 roku Zofia Holszańska została koronowana na królową Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, Wojciecha Jastrzębieca. Władysław Jagiełło zadbał też o majętność żony, zapisał jej dwie wsie oraz podarował wiano (jest to zabezpieczenie posagu od męża). 31 października 1424 roku nadszedł upragniony dzień dla Władysława – w końcu urodził mu się pierwszy syn, przyszły następca tronu. Chłopcu nadano imię po ojcu Władysław, a w przyszłości był nazywany Władysławem III Wareńczykiem. Zaistniały problemy związane z dziedziczeniem. Uznano, iż Władysław zostanie królem, tylko jeżeli w przyszłości potwierdzi wolności szlacheckie, ale jego matka nie będzie regentką, czyli osobą sprawującą rządy w okresie małoletności syna. Jagiełło odmówił jednak i nie zgodz