Mowa zależna i niezależna angielski

Mowa zależna i niezależna angielski to odpowiednio przytaczanie słów dosłownie („I’m tired,” he said) oraz relacjonowanie ich sensu (he said (that) he was tired), co pociąga zmiany czasu (backshift), zaimków, określeń czasu/miejsca i szyku pytań; kluczowe są dobór say/tell/ask i interpunkcja.

Ustalić czasownik wprowadzający (say/tell/ask) i jego czas
Wykonać backshift czasów, jeśli czasownik wprowadzający jest w przeszłości
Zmienić zaimki, by pasowały do perspektywy mówcy
Przekształcić określenia czasu i miejsca (now → then, here → there)
Zmienić szyk pytań i tryb rozkazujący (to-infinitive, if/whether, wh-)
Usunąć cudzysłów, dopasować interpunkcję i dodać that tam, gdzie naturalne

Mowa zależna i niezależna angielski tworzy się pewnie, gdy opanujesz 5 zmian: czasy, zaimki, czasowniki modalne, określenia czasu/miejsca, szyk pytań. He’ll call tonight → She said he would call that night. W brytyjskim częściej pojawia się that.

Po co nam te dwa sposoby mówienia o cudzych słowach?

W języku angielskim relacjonujemy wypowiedzi na dwa sposoby: dosłownie (mowa niezależna) albo pośrednio (mowa zależna). Pierwszy jest idealny dla cytatów, dialogów i stylizacji; drugi skraca, porządkuje i stapia cudzą wypowiedź z narracją. Umiejętność sprawnej zamiany między trybami to fundament egzaminów, pracy z tekstem i płynnej komunikacji.

Czym różni się mowa niezależna od zależnej w praktyce?

Mowa niezależna (direct speech): wiernie cytuje słowa, używa cudzysłowu i przecinków/średników przed cytatem; zachowuje oryginalny czas, szyk i zaimki mówiącego.

Mowa zależna (reported/indirect speech): oddaje sens bez cudzysłowu; często cofa czasy (backshift), zmienia zaimki, określenia czasu/miejsca i dostosowuje szyk pytań oraz rozkazów.

„I have finished,” Mary said. → Mary said (that) she had finished.

🧠 Zapamiętaj: W angielskim that po said/told bywa pomijane, ale w dłuższych zdaniach poprawia czytelność.

Jak działa następstwo czasów (backshift) i kiedy jest obowiązkowe?

Backshift uruchamia się zwykle, gdy czasownik wprowadzający jest w czasie przeszłym (said, told, asked). Cofamy wtedy czas oryginalnej wypowiedzi o jeden „krok” wstecz, aby odzwierciedlić przesunięcie czasowe i dystans mówienia.

Jakie są standardowe przesunięcia czasów?

Poniższa tabela porządkuje najczęstsze przekształcenia:

Forma w mowie niezależnej	Forma w mowie zależnej (po said w past)
Present Simple (I live)	Past Simple (she lived)
Present Continuous (I am working)	Past Continuous (she was working)
Present Perfect (I have done)	Past Perfect (she had done)
Past Simple (I saw)	Past Perfect (she had seen)
Will (I will go)	Would (she would go)
Can / May / Must	Could / Might / Had to (często) lub Must (gdy obowiązek nadal aktualny)
Could / Would / Should / Might	Bez zmiany

„We are moving next month.” → They said they were moving the following month.

Uwaga na sens: Czasem must pozostaje must (reguła/wniosek logiczny) zamiast had to, jeśli obowiązek jest bezczasowy lub wciąż aktualny.

Kiedy nie cofać czasu (brak backshiftu)?

Backshift nie jest obowiązkowy w tych sytuacjach:

Fakty niezmienne i prawdy ogólne: „Water boils at 100°C.” → The teacher said water boils at 100°C.
Treść nadal aktualna: „I live in Kraków.” → She said she lives in Kraków (jeśli to wciąż prawda).
Raportowanie „tu i teraz” z czasownikiem w Present: She says she is ready.

Jak dopasować zaimki, czas i miejsce, by brzmiało naturalnie?

Zmiany zaimków i określeń deiktycznych (czas/miejsce) są kluczowe, bo perspektywa mówcy w mowie zależnej rzadko pokrywa się z oryginałem.

Jakie słowa czasu i miejsca najczęściej się zmieniają?

Najbardziej przydatna ściąga poniżej:

Oryginał	W mowie zależnej
now / right now	then / at that moment
today / tonight	that day / that night
yesterday / tomorrow	the day before / the next day
last week / next week	the previous week / the following week
ago / here / this / these	before / there / that / those

„I met her here yesterday.” → He said he had met her there the day before.

🧠 Zapamiętaj: Zaimki zmieniaj według roli w nowym zdaniu: „I” → he/she, „my” → his/her itd., zawsze z myślą o tym, kto jest mówcą i o kim mowa.

Pytania, rozkazy, prośby — jak raportować bez cudzysłowu?

Wypowiedzi nieoznajmujące wymagają nie tylko backshiftu i zmian deiktycznych, ale także innego schematu gramatycznego.

Jak przekształcić pytania tak/nie i pytania szczegółowe?

W mowie zależnej pytania nie mają inwersji (szyk jak w zdaniu oznajmującym), a znak zapytania znika. Pytania tak/nie wprowadzamy if/whether, pytania szczegółowe zachowują słowo pytajne.

„Did you finish?” → She asked if I had finished.

„Where are they going?” → He asked where they were going.

Jak raportować rozkazy, prośby i sugestie?

Tryb rozkazujący zamieniamy na bezokolicznik z to, a przeczenie na not to. Czasowniki wprowadzające: tell, order, ask, advise, warn. Sugestie: suggest/propose + -ing lub that + should.

„Close the window.” → She told me to close the window.

„Don’t be late.” → He warned us not to be late.

„Let’s start.” → She suggested starting / She suggested that we should start.

Say, tell, ask — który wybrać i dlaczego?

Różnice są praktyczne i często sprawdzane na maturze oraz w testach certyfikacyjnych.

Kiedy użyć say, tell, a kiedy ask?

say + something (opcjonalnie to someone), tell + someone + something (zawsze z osobą), ask do pytań i próśb (ask someone if/whether/wh- / to do).

She said (to me) that she was busy. / She told me that she was busy. / She asked me if I was busy.

💡 Ciekawostka: W odmianie brytyjskiej that po say/tell pojawia się częściej; w amerykańskiej częściej się je opuszcza w zdaniach krótszych i jednoznacznych.

🧠 Zapamiętaj: Po tell potrzebujesz dopełnienia osobowego: He told me to wait. (Nie: He told to wait.)

Cudzysłów i interpunkcja — małe znaki, duży wpływ

W mowie niezależnej stosujemy cudzysłowy i interpunkcję przed nimi; w mowie zależnej — brak cudzysłowów, interpunkcja typowa dla zdań oznajmujących.

Jakie są różnice brytyjskie i amerykańskie?

W brytyjskim częściej spotkasz pojedynczy cudzysłów ‘ ’, w amerykańskim podwójny “ ”. Kropka i przecinek w amerykańskim zwykle pozostają wewnątrz cudzysłowu, w brytyjskim częściej zależą od sensu. Dwopek po czasowniku wprowadzającym jest możliwy w stylu reporterskim, ale w nauce szkolnej dominują przecinki.

He said, „I’m ready.” / He said: „I’m ready.” (styl prasowy) / He said (that) he was ready. (bez cudzysłowu)

Egzaminacyjny pewniak: jak punktuje to szkoła i certyfikaty?

Na maturze i w testach Cambridge często pojawia się transformacja zdań: zachowanie sensu przy zmianie szyku, czasu i zaimków. Liczą się: poprawny backshift, właściwe if/whether, poprawne przekształcenie rozkazów (to/not to) i dobór say/tell/ask. Jedno przeoczone słowo (np. there zamiast here) potrafi kosztować punkt.

6 krótkich ćwiczeń transformacyjnych (z podpowiedzią)

1) „We have lost the keys.” → They said they had lost the keys. [Present Perfect → Past Perfect]

2) „I can help you now.” → She said she could help me then. [can → could; now → then; I→she; you→me]

3) „Will you be here tomorrow?” → He asked if I would be there the next day. [pytanie tak/nie; will→would; here→there; tomorrow→the next day]

4) „Don’t touch this.” → She told me not to touch that. [imperative → not to; this→that]

5) „Why did they leave early?” → He asked why they had left early. [wh-question; Past → Past Perfect]

6) „You must submit the form.” → She said I had to submit the form. [must → had to (obowiązek przeszły)]

Słowniczek pojęć

Direct speech (mowa niezależna)

Dosłowny cytat cudzych słów z cudzysłowem i oryginalnym szykiem.

Reported/Indirect speech (mowa zależna)

Relacjonowanie treści wypowiedzi bez cudzysłowu i z dostosowaniem form gramatycznych.

Reporting verb

Czasownik wprowadzający wypowiedź (say, tell, ask, advise, suggest).

Backshift

Cofnięcie czasu w mowie zależnej przy czasowniku wprowadzającym w przeszłości.

Indirect question

Pytanie zależne bez inwersji, wprowadzane if/whether lub słowem pytajnym.

Najczęściej zadawane pytania

Czy that jest obowiązkowe po said/told?

Nie. Można je pominąć, gdy zdanie jest krótkie i jednoznaczne: She said she was tired. W stylu formalnym lub przy dłuższych zdaniach that poprawia klarowność: She said that the board had already decided.

Czy zawsze trzeba cofać czas?

Nie. Brak backshiftu jest poprawny przy prawdach ogólnych, informacjach nadal aktualnych lub gdy reporting verb jest w czasie teraźniejszym: He says he lives in Gdańsk.

Jak raportować pytania bez słowa pytajnego?

Użyj if lub whether i szyku oznajmującego: „Do you agree?” → He asked if I agreed. Whether bywa bardziej formalne i wygodne, gdy już użyłeś if w zdaniu.

Co z czasownikami modalnymi must/shall?

Must zwykle zmieniamy na had to (obowiązek w czasie przeszłym). Gdy must wyraża wniosek lub ponadczasową regułę, może pozostać. Shall raportujemy najczęściej jako would (obietnica/zobowiązanie) albo should (rada, sugestia, propozycja).

Checklista do plecaka językowego

Najważniejsze rzeczy do szybkiego powtórzenia przed sprawdzianem:

Rozpoznaj czasownik wprowadzający i jego czas — to on decyduje o backshifcie
Sprawdź zaimki i relacje osób (I/you → he/she/we/they oraz me/us/you → him/her/us/them)
Zmień deiksis: now/then, here/there, today/that day, tomorrow/the next day, ago/before
Pytania: brak inwersji, if/whether dla tak/nie, wh- pozostaje, bez znaku zapytania
Rozkazy i prośby: tell/ask/order/warn + someone + (not) to + bezokolicznik
Modale: will→would, can→could, may→might, must→had to (z wyjątkami), could/would/should/might bez zmiany
Interpunkcja: cudzysłów tylko w mowie niezależnej; w zależnej zwykła kropka

Pytania do przemyślenia na kolejną lekcję

– W jakich realnych sytuacjach w Twojej pracy lub na studiach częściej potrzebujesz mowy zależnej niż cytatu?

– Które z pięciu obszarów zmian (czas, zaimki, deiksis, szyk, modale) sprawia Ci najwięcej trudności i jak możesz to przećwiczyć na autentycznych materiałach?

– Czy potrafisz wyjaśnić koledze różnicę między say a tell tak, by podał własne przykłady?

Sprawdź również: