Phrasal verbs
Phrasal verbs to połączenia czasownika z cząstką (przyimkiem lub przysłówkiem), które nadają nowe, często idiomatyczne znaczenie; kluczowe są typy (rozdzielne, nierozdzielne, przechodnie), zasady szyku z dopełnieniem i zaimkami, a skuteczną naukę wspierają wzorce cząstek, grupowanie rodzin znaczeń oraz kontekstowe zdania.
- Rozpoznać czasownik i cząstkę
- Sprawdzić typ: rozdzielny czy nierozdzielny oraz przechodniość
- Umieścić dopełnienie zgodnie z zasadą (szczególnie zaimek osobowy)
- Utworzyć 3 własne zdania w realnym kontekście
- Powiązać zwrot z rodziną cząstki i formalnym synonimem
Phrasal verbs opanujesz szybciej, gdy poznasz 7 schematów cząstek: up, out, off, down, over, through, away; 65% najczęstszych zwrotów na poziomie B2 należy do tych rodzin, a bryt./am. warianty różnią m.in. call round vs call around.
Angielski, który „klika”: jak działają czasowniki frazowe
Co dokładnie tworzy znaczenie w czasowniku frazowym?
Rdzeń znaczenia niesie czasownik (np. take, get, put), ale to cząstka (particle) przechyla sens: kierunek, rezultat, intensywność, zakończenie lub relację. Przykładowo up sygnalizuje dopełnienie/koniec lub wzrost (finish up, speed up), out – wydobycie/eksponowanie (find out), off – odcięcie/odłączenie (turn off), over – powtórkę lub przerzucenie na drugą stronę (do over, hand over). Połączenie często bywa idiomatyczne, dlatego nie tłumaczy się go dosłownie, lecz rozpoznaje wzorzec użycia.
Jak odróżnić rozdzielne i nierozdzielne formy i gdzie postawić dopełnienie?
W rozdzielnych czasownikach frazowych dopełnienie rzeczownikowe może stać między czasownikiem a cząstką (turn the light off) lub po cząstce (turn off the light). Jeśli dopełnieniem jest zaimek (it, them, him), musi wejść do środka: turn it off, pick them up. Nierozdzielne formy nie rozdzielają się: look after the baby (nie: look the baby after). Trójskładnikowe (verb + particle + preposition) są nierozdzielne i wymagają dopełnienia: put up with noise.
Czym są czasowniki przechodnie i nieprzechodnie w praktyce?
Przechodnie wymagają dopełnienia (carry out a task, bring up a topic), a nieprzechodnie go nie potrzebują (wake up, show up). To wpływa na szyk, budowę strony biernej oraz możliwość tworzenia pytań z what/whom.
| Typ | Zasada szyku | Przykład |
|---|---|---|
| Rozdzielny przechodni | Dopełnienie rzeczownikowe: środek lub koniec; zaimek: środek | Turn the radio off / Turn it off |
| Nierozdzielny przechodni | Dopełnienie po cząstce; brak rozdzielenia | Look after the patient |
| Nieprzechodni | Brak dopełnienia | Give in, come back |
| Trójskładnikowy | Nierozdzielny, wymaga dopełnienia | Put up with delays |
Dlaczego cząstki „up”, „out”, „off”, „down”, „over”, „through”, „away” tak często się powtarzają?
Te cząstki tworzą produktywne rodziny znaczeń. Uczenie się ich jako schematów obrazu (image schemas) pozwala zgadywać sens nowych połączeń i szybciej zapamiętywać. Up domyka proces (clean up), out ujawnia (point out), off odcina (cut off), down redukuje (slow down), over przenosi/powtarza (think over), through sygnalizuje przejście wymagań/etapów (get through), away sugeruje oddalenie/usunięcie (throw away).
- Up: finish up the report, bring prices up
- Out: sort out a problem, figure out the answer
- Off: take off (start), cut off supply
- Down: write down notes, calm down the crowd
- Over: go over the plan, hand over control
- Through: push through a bill, read through a draft
- Away: give away secrets, fade away
Jak budować pytania, negacje i czasowniki modalne z frazowymi?
Operator (do/does/did, have/has/had, will, modal) stoi przed czasownikiem leksykalnym, cząstka zostaje przy nim: Do you get on with her? She didn’t turn it off. You should look after him. W pytaniach z what/which/whom w pozycję dopełnienia wchodzi zaimek pytajny: What are you looking for?
Czy czasowniki frazowe tworzą stronę bierną?
Tak, jeśli są przechodnie: They called off the meeting → The meeting was called off. W trójskładnikowych: They put forward a proposal → A proposal was put forward. W rozdzielnych bierna zachowuje cząstkę przy imiesłowie: was turned down, was brought up.
Jak dobrać rejestr: kiedy brzmieć naturalnie, a kiedy formalnie?
W mowie i nieformalnym piśmie dominują frazowe (find out), natomiast w stylu akademickim lub urzędowym częściej wybierze się synektyczne ekwiwalenty pochodzenia łacińskiego (discover, investigate). Znajomość par ułatwia dostosowanie tonu wypowiedzi i jest ceniona na maturze rozszerzonej, egzaminach B2–C1 oraz w raportach biznesowych.
| Zwrot frazowy (neutralny/mówiony) | Ekwiwalent formalny | Przykładowe użycie |
|---|---|---|
| Find out | Discover/Determine | We need to find out the cause → We must determine the cause |
| Carry out | Conduct/Execute | Carry out a study → Conduct a study |
| Put off | Postpone/Defer | Put off the meeting → Postpone the meeting |
| Come up with | Devise/Propose | Come up with a solution → Devise a solution |
| Look into | Investigate/Examine | Look into a case → Investigate a case |
Jakie błędy najczęściej popełniają polscy uczniowie i jak ich uniknąć?
Po pierwsze, błędny szyk z zaimkiem: × turn off it → ✓ turn it off. Po drugie, mieszanie czasowników z przyimkami argumentowymi (depend on) z frazowymi rozdzielnymi – depend on jest nierozdzielne i semantycznie inne niż rely on. Po trzecie, dosłowna kalką tłumaczeniową: × enter to the bus → ✓ get on the bus. Po czwarte, nadużywanie jednego odpowiednika: say „finish” zamiast „finish up” przy zamknięciu procesu. Rozwiązaniem są fiszki z kontekstem, selekcja rodzin cząstek oraz świadome parowanie rejestru.
Jak „czytać” cząstki: szybkie mapy znaczeń, które działają
Myśl obrazami: up kończy lub wzmacnia, out wynosi „na zewnątrz”, off odcina, down zapisuje/redukuje, over przegląda/powtarza, through przebija się „na wylot”, away oddala. Dzięki temu guessujesz nowe połączenia: try to map out a plan, phase out a product, narrow down options.
Czy istnieją różnice brytyjsko-amerykańskie, które warto znać?
Tak, różnią się wyborem cząstki lub preferencją rekcji: brit. to phone someone up częściej niż w AmE, AmE favoruje meet up over meet w znaczeniu towarzyskim, a różnice leksykalne pojawiają się też w idiomach (brit. show someone round vs AmE show someone around). W konstrukcji i szyku zasady pozostają te same.
Jak uczyć się efektywnie, żeby pamięć nie płatała figli?
Skuteczna ścieżka to: (1) wybierz 2–3 rodziny cząstek na tydzień, (2) zbuduj osobistą minilistę 10–12 zwrotów z kontekstem, (3) dopisz pary formalnych ekwiwalentów, (4) nagraj siebie w krótkiej historii używającej nowych zwrotów, (5) powtórz w interwałach: 1–3–7–30 dni. W nauce do matury lub certyfikatów Cambridge dodaj transformacje zdań (Key Word Transformations) z frazowymi.
- They had to call off the trip due to the storm → odwołać wyjazd z powodu burzy
- We finally figured out the cause → w końcu ustaliliśmy przyczynę
- She came up with a brilliant idea → wpadła na świetny pomysł
- He can’t put up with the noise → nie może znieść hałasu
- Let’s go over the results once more → przejrzyjmy wyniki raz jeszcze
Które zwroty dają największy „zwrot z inwestycji” na poziomach B1–C1?
Uniwersalne i częste, o szerokiej łączliwości: get up/over/along (z radzeniem sobie i relacjami), take off/over/away (start, przejęcie, usuwanie), put off/on/up (odroczenie, założenie, tolerowanie), set up/out (zakładanie, wyruszenie), look after/for/into (opieka, poszukiwanie, badanie), break down/into/out (awaria, włamanie, wybuch). Z nich zbudujesz większość codziennej komunikacji.
| Obszar użycia | Zwroty | Polski sens |
|---|---|---|
| Praca/projekty | carry out, set up, follow up | przeprowadzić, założyć/ustawić, dopytać/kontynuować |
| Relacje | get along, look after, make up | dogadywać się, opiekować się, pogodzić się |
| Problemy/rozwiązania | figure out, sort out, deal with | rozkminić, uporządkować, poradzić sobie |
| Zmiana stanu | turn into, die down, pick up | zamienić się, przycichnąć, nabrać tempa |
| Ruch/przestrzeń | drop by, get in, run into | wpaść z wizytą, wsiąść, wpaść na kogoś |
Na czym polega różnica między phrasal a prepositional verbs?
Phrasal verbs z cząstką przysłówkową (up, out, off) mogą być rozdzielne, prepositional verbs mają przyimek wymagany przez czasownik i są nierozdzielne (look at, rely on). Niektóre łączą oba: look forward to (trójskładnikowe), gdzie to jest przyimkiem rządzącym gerundium: look forward to meeting you.
Mity i fakty o czasownikach frazowych
To potoczny slang, którego lepiej unikać.
Powszechne w standardowym angielskim, również w mediach, biznesie i nauce; dobór zależy od rejestru, ale znajomość zwrotów jest niezbędna dla naturalności.
Wszystkie można rozdzielać.
Tylko część jest rozdzielna; trójskładnikowe i wiele prepositional verbs pozostaje nierozdzielnych niezależnie od dopełnienia.
Każdy ma prosty, dosłowny odpowiednik.
Wiele jest idiomatycznych; sens wynika z wzorca cząstki i kontekstu, dlatego tłumaczenie słowo w słowo często myli.
Słowniczek pojęć
Najczęściej zadawane pytania
Czy mogę powiedzieć „turn off it” zamiast „turn it off”?
Kiedy użyć „look for”, a kiedy „look into”?
Czy „look forward to” wymaga -ing?
Czy można tworzyć nowe, „niesłownikowe” połączenia?
Mapa do płynności: plan tygodniowy i kontrola postępów
Zacznij od 15 zwrotów z dwóch rodzin cząstek, użyj ich w krótkim opowiadaniu, nagraj 90-sekundową relację, a następnie wymień frazowe na ekwiwalenty formalne i odwrotnie. Na koniec tygodnia zrób test transformacji (aktywna/bierna, rozdzielny/nierozdzielny, pytania/negacje). Jeśli 80% odpowiedzi jest poprawnych, dodaj kolejną rodzinę cząstek.
Ważna uwaga: Nie ucz się listy bez kontekstu. Minimalna jednostka pamięci to „fraza + zdanie + sytuacja”. Bez zdania rośnie ryzyko błędnego szyku i nadinterpretacji znaczenia.
Na skróty do swobody mówienia
- Rozpoznawaj typ: rozdzielny/nierozdzielny oraz przechodniość, bo to dyktuje szyk i stronę bierną
- Ucz się rodzin cząstek: up, out, off, down, over, through, away – to tworzy mentalne mapy znaczeń
- Pracuj w kontekście: trzy własne zdania na zwrot i mini-historia tygodniowa
- Paruj rejestry: frazowy zwrot z formalnym synonimem dla elastyczności stylu
- Pilnuj zaimków w środku przy formach rozdzielnych i unikaj dosłownych kalek
- Ćwicz transformacje: pytania, negacje, strona bierna, trójskładnikowe konstrukcje
Pytania do przemyślenia:
- Które dwie rodziny cząstek najbardziej przyspieszą Twój aktualny cel (mowa potoczna, e-mail formalny, egzamin)?
- Jakie trzy formalne odpowiedniki potrafisz podać dla swoich pięciu ulubionych zwrotów frazowych?
- W jakich sytuacjach po polsku używasz czasowników wielowyrazowych i jak możesz przełożyć te schematy na angielski?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!