François Villon

Kim był François Villon i dlaczego jego poezja wciąż porusza?

W świecie średniowiecznej literatury francuskiej jedna postać wyróżnia się szczególną charyzmą – François Villon, poeta-łotr, którego biografia przypomina awanturniczą powieść. Czy wiedzieliście, że ten absolwent Sorbony stał się jednocześnie najbardziej poszukiwanym przestępcą w XV-wiecznym Paryżu? Jego życie pełne skandali i geniuszu poetyckiego do dziś stanowi zagadkę dla badaczy, a wiersze przepełnione gorzką refleksją nad przemijaniem wciąż znajdują współczesnych interpretatorów.

W jakich czasach kształtowała się osobowość Villona?

Francja XV wieku: między wojną a renesansem

Villon przyszedł na świat w 1431 roku – symbolicznym momencie europejskiej historii. Podczas gdy Joanna d’Arc płonęła na stosie w Rouen, a Wojna Stuletnia wyniszczała kraj, w Paryżu kiełkowały już idee humanizmu. Miasto było wówczas tyglem sprzeczności: z jednej strony kwitły uniwersytety, z drugiej – gangi kontrolowały dzielnicę Łacińską. Epidemie dżumy (ostatnia w 1466) i głód kształtowały zbiorową psychikę, co znajduje odbicie w motywach danse macabre w poezji Villona.

Jak edukacja wpłynęła na poetę-zbrodniarza?

Studia na Sorbonie (ukończone w 1452 roku tytułem magistra) wyposażyły Villona w narzędzia intelektualne, które wykorzystywał w przewrotny sposób. Znajomość retoryki i prawa przeplata się w jego wierszach z więziennym żargonem, tworząc unikalny styl „uczonego błazna”. Jego profesor Guillaume de Villon (któremu zawdzięcza nazwisko) był kanonikiem przy kościele Saint-Benoît – ironia losu, że właśnie tam poeta uczestniczył później w zabójstwie księdza.

Burzliwe życie Villona: geniusz czy przestępca?

Dlaczego student stał się banitą?

Przełomowym momentem okazała się noc 5 czerwca 1455 roku, gdy podczas sprzeczki z księdzem Philippe’em Sermoise Villon zadał śmiertelny cios sztyletem. Śledztwo ujawniło, że spór dotyczył… kobiety o imieniu Catherine de Vausselles. Choć uzyskał królewskie ułaskawienie w styczniu 1456, to wydarzenie uruchomiło lawinę. W grudniu 1456 roku, po udziale w spektakularnej kradzieży 500 złotych écu z College de Navarre, musiał uciekać z Paryża. Jego „Mały Testament” (Le Lais), napisany w przeddzień ucieczki, to ironiczne pożegnanie z przyjaciółmi i wierzycielami, w którym „zapisał” im symboliczną szczątkową spuściznę.

Czy więzienie inspirowało jego twórczość?

W 1461 roku, uwięziony w lochu biskupa Thibault d’Aussigny w Meung-sur-Loire, Villon stworzył swoje najdojrzalsze dzieło – „Wielki Testament”. Warunki były tak ciężkie, że wspominał później: „Przez cztery miesiące piłem tylko wodę/ I jadłem suchy chleb jak pies na łańcuchu”. To w tym okresie powstały słynne ballady o przemijaniu, w tym poruszająca „Ballada wisielców”, napisana w cieniu wyroku śmierci. Doświadczenie celi stało się katalizatorem dla najgłębszych refleksji egzystencjalnych.

Co czyni dzieła Villona wyjątkowymi?

Jak Villon rewolucjonizował poetykę?

Jego innowacje formalne obejmują:

• Polifonię językową: W „Testamencie” łacińskie cytaty mieszają się z żargonem złodziei (np. „jobelin”)
• Autobiograficzną szczerość: Jako pierwszy poeta średniowieczny otwarcie pisał o własnych porażkach
• Groteskę i realizm: Opisy uczt przeplatają się z wizerunkami rozkładających się zwłok

„Je suis pauvre, je suis chétif,/ Je suis plus noir que meure”
(„Jestem biedny, jestem marny,/ Czarniejszy niż dojrzała morwa”)
– fragment „Wielkiego Testamentu”

Jak Villon wpłynął na kulturę światową?

Od XIX-wiecznych symbolistów po współczesny rap – dziedzictwo Villona okazało się zaskakująco trwałe. W kulturze francuskiej stał się ikoną bohemy artystycznej – jego wiersze śpiewali Léo Ferré i Georges Brassens. W kinie postać Villona pojawia się w 25 filmach, w tym w „If I Were King” (1938) z Ronaldem Colmanem. W Polsce przekłady Villona tworzyli m.in. Tadeusz Boy-Żeleński i Jarosław Marek Rymkiewicz, a jego motywy odnajdujemy u Gombrowicza („Trans-Atlantyk”).

Dlaczego Villon pozostaje aktualny?

W dobie kryzysów egzystencjalnych i społecznych nierówności jego poezja brzmi zaskakująco współcześnie. Amerykański raper Tupac Shakur cytował Villona w swoich tekstach, a w 2022 roku brytyjski zespół The Libertines wydał utwór „The Ballad of François Villon”. W nauce jego twórczość stała się przedmiotem badań z zakresu kryminologii literackiej i socjologii sztuki.

Pytania do refleksji:

• Czy Villon był prekursorem współczesnego nonkonformizmu artystycznego?
• Jak odróżnić autobiograficzną prawdę od literackiej kreacji w jego utworach?
• Dlaczego postać poety-łotra wciąż fascynuje kolejne pokolenia?
• Cją współczesna kultura gloryfikuje artystów-rewolucjonistów kosztem ich etycznych wyborów?