Poetyka – Arystoteles – Streszczenie szczegółowe

Przedmiotem rozważań ma być poezja i jej rodzaje. Chodzi o ich znaczenie, o sposób skonstruowania fabuły, ilość i tematykę poszczególnych części. Według Arystotelesa epopeja, utwór tragiczny, komedia i dytyramby, a także gry na flecie i cytrze są utworami naśladowczymi. Jednak różnią się od siebie. Naśladują innymi środkami lub naśladują co innego. Naśladowanie może odbywać się za pomocą barw i układu postaci, za pomocą głosu – dar naturalny lub wyćwiczony. Ogólnie jest więc to naśladowanie przez rytm, słowo i harmonię. Czasem przez połączenie powyższych. Harmonii i rytmu używa się podczas gry na flecie i cytrze lub piszczałce pasterskiej. Rytmem posługują się tancerze, którzy naśladują uczucia, czynności, charaktery. Epopeja naśladuje mową potoczną lub wierszem metrycznym. Czasem łączy obydwa sposoby. Pojęcie epopei obejmuje zróżnicowane utwory – dialogi Sofrona i Ksernacha, rozmowy sokratyczne, wiersze satyryczne i elegijne. Arystoteles nie zgadza się z nazywaniem wszystkich poetami tylko dlatego, że piszą wierszem. Homera kwalifikuje jako poetę, ale już Empedoklesa jako filozofa. O Chajremonie, autorze „Centaura”, mówi jako o poecie, który użył wielu różnych miar metrycznych. Są – według Arystotelesa – sztuki, które wykorzystują różne środki służące naśladowaniu – czasem wszystkie, czasem tylko niektóre. Ma na myśli poezję dytyrambiczną, nomiczną, komedię i tragedię.Naśladujący korzystają z charakterów ludzkich. Ludzie są szlachetni lub źli. Twórcy przedstawią więc bohaterów lepszych od ludzi, gorszych od nich lub podobnych. Czynią tak też malarze – Polignot odtwarza szlachetniejsze typy ludzkie, Pauzon odwzorowuje te gorsze, a Dionizjos pospolite, przeciętne. Wspomniane sztuki naśladowcze, w zależności od tego, co naśladują, będą inne. Według Arystotelesa Homer naśladuje charaktery szlachetniejsze, Kleofon pospolite, a Hegemon, Tazyjczyk i Nikochares przedstawiają charaktery niższe, dokonując parodii. Tragedia ukazuje ludzi lepszymi, niż są w rzeczywistości, komedia zaś gorszymi.Kolejną różnicą w naśladowaniu jest to, w jaki sposób dokonuje się owego naśladowania. Można to robić poprzez opowiadanie. Tu zaś są dwie opcje – wprowadzenie kogoś innego, jak u Homera, lub wypowiadanie się samemu, bez zastępowania siebie innym opowiadającym. Można też naśladować przez przedstawienie działających osób. Podsumowując, trzeba powiedzieć, że naśladowanie realizowane jest dzięki odpowiednim środkom, rzeczom i sposobom. Z tego wynika, że Sofokles podobny jest do Homera pod tym względem, że obaj naśladują ludzi szlachetniejszych niż w rzeczywistości. Z drugiej strony Sofokles będzie przypominał Arystofanesa, ponieważ naśladują ludzi działających i czynnych. Dzieła Sofoklesa i Arystofanesa są więc dramatami, czyli utworami opierającymi się na naśladowaniu ludzi działających. Za twórców tragedii i komedii uznają siebie Dorowie. Megarejczycy są przekonani, że komedia powstała u nich w czasie rządów demokratycznych (twórca komedii Susarion) lub też na Sycylii (twórca komedii Epicharmos – starszy od Chionidesa i Magnesa). Peloponezyjczycy przypisują sobie wynalezienie tragedii, na co dowodem mają być używane w mowie codziennej słowa.Przyczyny tworzenia poezji są dwie. Mają one charakter naturalny. Naśladowanie jest talentem wrodzonym. To odróżnia ludzi od zwierząt, że potrafią właśnie naśladować. Oprócz tego dzięki naśladownictwu uczą się. Naśladowanie jest też źródłem przyjemności. Dowodem jest fakt, że oglądanie trupów, potworów i rzeczy brzydkich napawa ludzi odrazą, ale oglądanie tego samego w dziełach naśladowczych daje zadowolenie, bo odbiorca docenia dokładność sztuki naśladowczej. Zdobywanie wiedzy jest ważne i miłe dla filozofów. Ale jest też takie dla innych ludzi, którzy przez oglądanie dzieł naśladowczych odgadują, co jest czym, dowiadują się też tego, czego nie wiedzieli, a wówczas przyjemność sprawia im wygląd dzieła, jego szczegóły. Poezja ma swoje źródła w naśladowaniu, które wynika z naturalnego odwzorowywania harmonii i rytmu (miary wierszowe są odmianą rytmu). Rodzi się też ona z osobistych upodobań – twórcy o podniosłych umysłach naśladują szlachetnych ludzi i ich działanie, twórcy o umysłach pospolitych naśladują ludzi przeciętnych, płaskich. Pierwsi tworzą hymny i pochwały. Drudzy – wiersze ganiące. Arystoteles podpiera się przykładem Homera. Jego „Iliadę” i „Odyseję” porównuje pod względem wartości i sposobu naśladowania do tragedii. Przypisuje mu też utwór „Margites” (uszczypliwy, żartobliwy, naśladujący niskich bohaterów), który zestawia z komedią. Według Arystotelesa jambicy zostają komediopisarzami, a epicy – tragediopisarzami. Tragedia ma swój początek w wypowiedziach przodowników chórów dytyrambicznych, komedia w wypowiedziach chórów pieśni fallicznych. Tragedia rozwijała się – udoskonalano poszczególne jej elementy. Ajschylos do jednego aktora dodał drugiego. Ograniczył rolę chóru, a podkreślił wagę dialogów i akcji. Sofokles dodał trzeciego aktora i dekoracje sceniczne. Rozwinięta została fabuła. Zrezygnowano z żartobliwego tonu na rzecz poważnego, stosownego. W miarach rytmicznych tetrametr zastąpiono jambem – był on odpowiedniejszy do rozmowy (jamby używane są na co dzień, heksametr rzadziej). Uzupełniono liczbę scen.Komedia naśladuje gorsze charaktery, ale nie zupełnie złe. To, co śmieszne, jest częścią tego, co brzydkie, szpetne. Jednak śmieszność nie sprawia bólu, nie wywołuje nieszczęść. Maska komiczna jest wykrzywiona, ale to nie wyraz cierpienia. Rozwój komedii jest mniej znany, bo nie zwracano na nią takiej uwagi jak na tragedię. Wcześniej chór w komedii tworzyli ochotnicy, z czasem został dodany przez archona (urzędnika). Nie wiadomo, kto wprowadził maski, prologi, liczbę aktorów. Nazwisk pierwszych twórców komedii Arystoteles nie zna, ale wskazuje na tych, którzy pojawili się, gdy komedia uzyskała znaną formułę. Mówi o Epicharmosie, Formisie i Kratesie. Zestawienie cech epopei i tragedii wygląda następująco: epopeja i tragedia naśladują postacie szlachetniejsze, epopeja ma jednostajny rytm i jest opowiadaniem, nie ma w niej ograniczenia czasu, który jest w tragedii (akcja zamyka się w jednej dobie).Tragedia naśladuje poważną akcję, która jest skończona i obejmuje określony czas. Używa języka ozdobnego (mowa mająca rytm i harmonię w połączeniu ze śpiewem) i różnego w różnych częściach dzieła (wiersz miarowy i śpiew). Wprowadza osoby działające – nie stosuje opowiadania. Ma budzić litość i trwogę, a przez to ukoić i doprowadzić widza do równowagi (katharsis – oczyszczenie). Tragedia jest naśladowaniem akcji, a w związku z tym musi zwracać uwagę na osoby działające. Te zaś muszą mieć określony charakter (jest nim kształtujące ich piętno) i sposób myślenia (to dowodzenie, ujawnianie swojego zdania). To, czym się kierują bohaterowie, wpływa na ich los – szczęśliwy lub nieszczęśliwy. Naśladowaniem akcji jest fabuła – układ zdarzeń. Skupia się ona na działaniach, życiu, doli. Bohaterowie tragedii mają swoje piętno, ale to od ich działań zależy ich los. Bez akcji nie ma tragedii. Żeby tragedia poruszała, musi mieć dobrze zaznaczone części fabuły – sceny przełomu i rozpoznania. Najważniejsze w tragedii są więc zdarzenia, potem charaktery, następnie sposób rozwijania myśli, wysłowienie i kompozycja muzyczna.Fabuła powinna mieć początek, środek i koniec. Początek jest tym, po czym następuje ciąg dalszy, koniec zaś tym, co następuje po innych zdarzeniach. Środek jest pomiędzy początkiem i końcem. Tych reguł należy przestrzegać. Trzeba też pamiętać o właściwych proporcjach i odpowiedniej długości fabuły. Musi ona być stosowna, by pokazać odpowiednio wypadki i następstwa zdarzeń, drogę od szczęścia do nieszczęścia. Dłuższa jasna fabuła jest dobra i piękna. Powinna być rozbudowana, ale łatwa do objęcia myślą.Jedność fabuły nie jest związana z obecnością jednej osoby i wydarzeń wokół niej skupionych. Zbyt wiele wtedy spada na jednostkę. Arystoteles błędem nazywa utwory takie jak „Herakleida” czy „Tezeida”. Przykładami pozytywnymi są według niego „Odyseja” i „Iliada” Homera. Ułożył on zdarzenia konieczne i wynikające jedne z drugich, pominął zaś zbędne, które dla akcji nie miały znaczenia. Jedność fabuły rozumiana jest jako taki układ zdarzeń, w którym odjęcie któregoś działania zakłóci akcję.Historyk opowiada o tym, co się zdarzyło. Zadaniem poety jest opowiedzieć zdarzenia, jakie mogłyby zajść. Poezja jest więc głębsza i bardziej filozoficzna. Ujmuje bardziej to, co ogólne. Wskazuje ludziom pewne reguły i prawidła. Historia skupia się na szczegółach i mówi o działaniach konkretnych osób. Komediopisarze układają najpierw fabułę, a potem dodają bohaterów i wymyślają dla nich imiona. W tragedii bohaterowie są znanymi postaciami, ale bywa i tak, że pośród imion znanych pojawiają się wymyślone, a niekiedy wszyscy bohaterowie są zmyśleni (np. w „Anteosie” Agatona). Choć większość tragedii opiera się na znanych legendach, nie trzeba się do tego stosować. Poetą jest ten, kto o zdarzeniach znanych i takich, które tylko mogłyby zajść, pisze jak o możliwych i prawdopodobnych. Najgorsza jest fabuła epizodyczna, czyli taka, w której zdarzenia nie następ