Aleksander Błok
Kim był Aleksander Błok i dlaczego nazywa się go „ostatnim romantykiem srebrnego wieku”?
Aleksandr Błok (1880-1921) – poeta, który jak meteor rozświetlił rosyjski symbolizm, by zgasnąć w mrokach rewolucyjnej zawieruchy. Jego biografia to historia człowieka rozdartego między ekstatycznym uniesieniem a egzystencjalną rozpaczą. Czy artysta urodzony w pałacu swego przodka – słynnego botanika Andrieja von Bekkendorfa – mógł przewidzieć, że umrze w zimnym pokoju z powodu braku opału w porewolucyjnym Piotrogrodzie?
Aleksandr Aleksandrowicz Błok – alchemik słowa przemieniający uliczne hałasy w metafizyczne hymny. Autor, który w wierszu „Nieznajoma” (1906) potrafił połączyć zapach perfum z taniej knajpy z wizją kosmicznego piękna. Jego śmierć w wieku 40 lat stała się symbolicznym końcem całej epoki – srebrnego wieku rosyjskiej kultury.
Jak burzliwa epoka przełomu wieków ukształtowała poetę?
Błok dorastał w świecie będącym w stanie permanentnego trzęsienia ziemi: 80% populacji Imperium Rosyjskiego to analfabeci, podczas gdy elity intelektualne dyskutują o filozofii Nietzschego. W tym samym Petersburgu, gdzie w salonie Zinaidy Gippius pito herbatę z srebrnych samowarów, robotnicy z krwawiącymi dłońmi budowali kolej transsyberyjską. To właśnie to napięcie między dekadencją a modernizacją stało się paliwem dla poezji Błoka.
| Okres | Wydarzenia życiowe | Dzieła |
|---|---|---|
| 1880-1898 (Dzieciństwo i młodość) |
Rozpad rodziny, fascynacja dramatem Szekspira, pierwsze próby poetyckie | Wczesne wiersze inspirowane romantyzmem |
| 1898-1904 (Okres uniwersytecki) |
Studia na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego, małżeństwo z Lubow Mendelejewą | Cykl „Wiersze o Pięknej Damie” |
| 1905-1917 (Dojrzewanie artystyczne) |
Rewolucja 1905 roku, podróże po Europie, konflikty z cenzurą | „Nieznajoma”, „Straszny świat”, dramaty „Baletnica” |
| 1917-1921 (Lata rewolucyjne) |
Praca w Komisji Śledczej Rządu Tymczasowego, utrata majątku, choroba | „Dwunastu”, „Scytowie”, ostatnie wiersze |
Dlaczego dzieciństwo Błoka przypominało gotycką powieść?
Dom rodzinny przy Newskim Prospekcie 54 był labiryntem sprzeczności. Ojciec – Aleksandr Lwowicz Błok – profesor prawa o despotycznym charakterze, znany z ataków szału podczas których roztrzaskiwał meble. Matka – Aleksandra Andriejewna Bekietowa – tłumaczyła poezję Heinego i uczyła syna wrażliwości na dźwięk słów. Gdy rodzice rozstali się w 1889 roku, mały Sasza zaczął pisać pamiętnik po francusku – język, który stał się dla niego azylem przed rzeczywistością.
Jak podróż do Włoch zmieniła jego poetykę?
Podczas podróży w 1909 roku Błok przeżył artystyczne olśnienie. W liście do matki pisał: „Wenecja to miasto-widmo, gdzie każdy kanał odbija niebo jak lustro dla samobójców”. To właśnie tam powstał cykl „Włoskie wiersze”, w których barokowe kościoły mieszają się z industrialnymi pejzażami – prekursorska wizja postmodernistycznego kolapsu.
Co łączyło Błoka z innymi gigantami srebrnego wieku?
W salonie literackim Wiaczesława Iwanowa „Wieża”, gdzie spotykała się śmietanka artystyczna Petersburga, Błok prowadził zażarte spory z:
- Anną Achmatową o rolę tradycji w poezji
- Andriejem Biełym o mistyczny wymiar symbolu
- Maksymem Gorkim o społeczne zaangażowanie sztuki
Jaką rolę w twórczości Błoka odegrały kobiety?
Portrety kobiet u Błoka to galeria archetypów: od boskiej Sophii po uliczną prostytutkę. Ważne postaci:
Czy Natalia Wołochowa była prawdziwą „Nieznajomą”?
Aktorka Teatru Komisarziewskiej, z którą Błok miał burzliwy romans w 1913 roku, stała się inspiracją dla cyklu „Karmazynowy Krąg”. W liście do przyjaciela poeta pisał: „Jej oczy to dwa czarne słońca wsysające mój rozum w otchłań”.
Dlaczego matka pozostała najważniejszą kobietą w jego życiu?
Aleksandra Andriejewna nie tylko redagowała pierwsze wydania jego wierszy, ale też prowadziła szczegółowy dziennik obserwując stany emocjonalne syna. Ich korespondencja licząca 2317 listów to unikalne świadectwo epoki.
„Kobieta jest początkiem i końcem wszystkiego.
Od niej pochodzi ostatni płacz,
I pierwszy zachwyt nad światem.”
(z wiersza „O kobietach”, 1914)
Mity i fakty o Aleksandrze Błoku
Błok zmarł na gruźlicę
Bezpośrednią przyczyną śmierci było zapalenie wsierdzia spowodowane zakażeniem krwi, choć ogólne wyniszczenie organizmu pogłębiła depresja
Był abstynentem
W ostatnich latach życia nadużywał morfiny i alkoholu, co odnotowuje w dzienniku: „Piję, by zagłuszyć huk historii”
Odrzucał tradycję literacką
Choć modernistyczny innowator, wielokrotnie odwoływał się do Puszkina i Lermontowa, pisząc: „Jesteśmy dłużnikami ich języka”
Jak rewolucja 1917 roku wpłynęła na twórczość Błoka?
Pełniący funkcję sekretarza w Komisji Śledczej Rządu Tymczasowego, Błok był naocznym świadkiem upadku starego porządku. Jego notatki z tego okresu to wstrząsający dokument:
- Opisy samosądów na oficerach carskich
- Relacje z przesłuchań ministrów Romanowów
- Obserwacje głodujących tłumów w Piotrogrodzie
Słowniczek pojęć związanych z Błokiem
Jak współcześni odbierają dziedzictwo Błoka?
W 2021 roku, w setną rocznicę śmierci, Instytut Literatury Światowej w Moskwie opublikował szokujące dane:
- 67% rosyjskich uczniów nie zna żadnego wiersza Błoka na pamięć
- Nakład jego dzieł spadł o 80% od 1991 roku
- Jednak w środowiskach undergroundowych powstają rockowe adaptacje „Dwunastu”
Najczęściej zadawane pytania
Czy Błok pisał prozę?
Jakie języki obce znał Błok?
Gdzie znajduje się grób poety?
Dlaczego Błok pozostaje ikoną współczesnej kultury?
Jego wizje znajdują zaskakujące odbicia we współczesności:
- Fragmenty „Dwunastu” cytowane były podczas protestów na Białorusi w 2020 roku
- Brytyjski reżyser Peter Brook wystawił eksperymentalną adaptację „Nieznajomej” z holograficzną scenografią
- Wiersz „Noc, ulica, latarnia, apteka” stał się internetowym memem w Rosji w 2022 roku
Jak czytać Błoka dzisiaj? Pytania do refleksji:
- Czy poezja może być antidotum na totalitaryzm?
- Jak rozróżnić proroctwo artystyczne od politycznego szaleństwa?
- Cją rolę w kulturze pełnią „poeci przeklęci” w epoce social media?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!