Kim był Charles Perrault i dlaczego zmienił oblicze literatury?
Gdy wymieniamy klasyczne baśnie, takie jak „Kopciuszek” czy „Śpiąca Królewna”, rzadko uświadamiamy sobie, że za ich literackim kształtem stoi człowiek epoki peruk i dworskich intryg. Charles Perrault – prawnik, urzędnik królewski i członek Akademii Francuskiej – w wieku 69 lat opublikował zbiór opowieści, które na zawsze zmieniły kulturę europejską. Jego „Bajki Babci Gąski” stały się pomostem między tradycją ustną a literaturą pisaną, między ludową moralnością a dworską elegancją.
Wiedząc, że Charles Perrault tworzył dla paryskich salonów, a nie przedszkoli, trudno nie zadać sobie pytania: jak surowe moralitety dla dorosłych stały się poduszkowymi opowieściami dla dzieci? Ten genialny strateg kulturowy, który wplótł ludowe motywy w złotą nić francuskiego klasycyzmu, udowodnił, że literatura „niskiego” gatunku może zdobyć najwyższe salony. Jego „Kopciuszek” przetrwał 325 lat w ponad 700 adaptacjach, czyniąc Perraulta nieśmiertelnym patronem globalnej wyobraźni.
Jak epoka Ludwika XIV ukształtowała twórczość Perraulta?
Francja drugiej połowy XVII wieku to teatr absolutystycznej władzy, gdzie słońce Króla-Słońca oświetlało każdy aspekt życia kulturalnego. W tym właśnie tyglu – między wyniosłym Wersalem a brukiem paryskich ulic – powstawały opowieści Perraulta. Wielki wiek (Le Grand Siècle) z jednej strony gloryfikował antyczne wzorce, z drugiej zaś przynosił entuzjazm dla nowoczesności. Spór „starających z nowożytnymi”, w który Perrault aktywnie się zaangażował, stał się intelektualnym paliwem dla jego literackich eksperymentów.
Słowniczek pojęć związanych z Charlesem Perrault
Querelle des Anciens et des Modernes
Spór literacki (1687-1694) między zwolennikami wyższości literatury antycznej (starający) a obrońcami nowoczesności (nowożytni), w którym Perrault odegrał kluczową rolę jako lider „nowożytnych”.
Conte de fées
Gatunek literacki rozwijany w salonach XVII-wiecznej Francji, łączący ludowe motywy baśniowe z dworską elegancją języka.
Moralitet
Krótki wierszowany komentarz kończący każdą bajkę u Perraulta, zawierający wyraźną naukę moralną.
Dlaczego kariera urzędnika zaowocowała baśniami?
Biografia Perraulta to historia nieoczywistych zwrotów akcji. Urodzony w 1628 roku w zamożnej mieszczańskiej rodzinie, Charles początkowo szedł utartą ścieżką:
- Studia prawnicze na Uniwersytecie w Orleanie (1643-1646)
- Posada urzędnika skarbowego u brata, Claude’a Perraulta – architekta Wersalu (1665-1680)
- Funkcja generalnego sekretarza Akademii Sztuk Pięknych (1663-1695)
Dopiero po przejściu na emeryturę w 1695 roku, mając 67 lat, poświęcił się literaturze. Paradoksalnie, to doświadczenia z dworskiej administracji dały mu narzędzia do stworzenia precyzyjnych, moralnie wyrazistych fabuł. Jego praca nad „Parallèle des Anciens et des Modernes” (1688-1697), traktatem porównującym osiągnięcia starożytnych i współczesnych, stała się intelektualnym fundamentem dla baśni.
Jakie tajemnice kryje „Historia lub baśnie z dawnych czasów”?
Opublikowany w 1697 roku pod pseudonimem Pierre’a Darmancoura (imię syna autora) zbiór zawierał 11 prozatorskich utworów, w tym:
- „Czerwony Kapturek” – przestroga przed rozmowami z nieznajomymi, z makabrycznym finałem (wilkiem rozcinającym brzuch ofiary)
- „Sinobrody” – analiza małżeńskiej zdrady z elementami gotyckiego horroru
- „Wróżki” – satyra na klasowe podziały poprzez historię dwóch sióstr
Każda bajka kończyła się moralitetem w formie wiersza, podkreślającym dydaktyczny charakter utworów. Perrault świadomie stylizował opowieści na „starożytne”, choć wiele wątków adaptował ze współczesnych mu opowieści ludowych, wprowadzając innowacje jak szklany pantofel w „Kopciuszku” – symbol czystości i kruchości statusu społecznego.
Mity i fakty o Charlesie Perrault
MIT:
Perrault wymyślił swoje baśnie od podstaw
FAKT:
Twórca adaptował istniejące motywy ludowe, nadając im literacką formę i dworski szlif. Np. „Śpiąca Królewna” pochodzi z włoskiej opowieści Giambattisty Basilego z 1634 roku.
MIT:
„Bajki Babci Gąski” to literatura wyłącznie rozrywkowa
FAKT:
Zbiór był częścią sporu intelektualnego o wyższości współczesności nad antykiem. Moralitety często krytykowały dworskie obyczaje pod pozorem uniwersalnych prawd.
Czy baśnie Perraulta były rzeczywiście dla dzieci?
Wbrew współczesnym skojarzeniom, pierwotnym adresatem „Bajek Babci Gąski” byli dorośli czytelnicy. Perrault pisał dla wyrafinowanej publiczności salonów, o czym świadczą:
- Wyrafinowane aluzje polityczne – „Kot w butach” jako metafora społecznego awansu poprzez spryt
- Erotyczne podteksty – w „Śpiącej Królewnie” opis por
";
odu podczas snu
Ironiczne komentarze obyczajowe – krytyka próżności w „Czerwonym Kapturku”
Dopiero w XIX wieku, za sprawą braci Grimm (1812) i Andersena (1835), baśnie zostały zaadaptowane dla potrzeb literatury dziecięcej. Sam Perrault w przedmowie sugerował, że opowieści służą „rozrywce i nauce młodzieży”, jednak współcześni badacze wskazują na ich wielowarstwowość.
| Okres |
Wydarzenia |
Dzieła |
| 1628-1663 |
Dzieciństwo w Paryżu, studia prawnicze, początki kariery urzędniczej |
„Le Murs de Troie” (1661) – poemat |
| 1663-1695 |
Służba na dworze Ludwika XIV, udział w Querelle des Anciens et des Modernes |
„Parallèle des Anciens et des Modernes” (1688-1697) |
| 1695-1703 |
Emerytura i okres literackiej twórczości |
„Histoires ou contes du temps passé” (1697) |
Jak styl Perraulta wpłynął na rozwój gatunku baśni?
Perrault wyniósł baśń z kręgu ustnej tradycji do rangi gatunku literackiego poprzez:
- Precyzyjną kompozycję z wyraźną puentą – np. trójaktowa struktura „Kopciuszka”
- Stylizację języka na „ludowy”, lecz z zachowaniem dworskiej elegancji – użycie archaizmów w dialogach
- Psychologiczne zróżnicowanie postaci – złożony portret Sinobrodego jako ofiary własnych namiętności
Jego „List do Akademii” z 1687 roku stał się manifestem nowoczesności, dowodzącym, że współczesna twórczość może równać się antycznym wzorcom. Te idee znalazły odzwierciedlenie w baśniach, gdzie tradycyjne motywy otrzymały nową formę.
„Dzieci, zwłaszcza młode panny,
Które chcą być białe jak śnieg,
Niechaj strzegą się wilka […]”
– moralitet z „Czerwonego Kapturka”
Jakie dziedzictwo pozostawił po sobie Perrault?
Wpływ francuskiego pisarza wykracza daleko poza literaturę:
| Dziedzina |
Przykłady wpływu |
Szczegóły |
| Kino |
Adaptacje Disneya (1950-2023) |
„Kopciuszek” Disneya (1950) złagodził oryginalną wersję, usuwając np. motyw obcinania pięt przez siostry |
| Psychologia |
Analizy Brunona Bettelheima |
„Cudowne i pożyteczne” (1976) interpretuje baśnie jako narzędzie rozwiązywania wewnętrznych konfliktów |
| Pedagogika |
Metody wychowawcze |
Wykorzystanie baśni w terapii narracyjnej i edukacji emocjonalnej |
🧠 Zapamiętaj: Charles Perrault nie był zwykłym zbieraczem bajek – jako pierwszy nadał ludowym opowieściom formę literacką, łącząc ludową mądrość z dworską finezją. Jego moralitety stały się fundamentem współczesnej kultury masowej.
Dlaczego warto czytać Perraulta w XXI wieku?
W dobie dekonstrukcji bajek i postmodernistycznych przeróbek, oryginalne teksty Perraulta oferują:
- Wgląd w mentalność XVII-wiecznej Europy – np. stosunek do kobiet w „Sinobrodym”
- Archetypiczne schematy narracyjne w czystej formie – motyw inicjacji w „Czerwonym Kapturku”
- Materiał do analizy ewolucji kulturowych wzorców – porównanie wersji Perraulta z adaptacjami Disneya
Najczęściej zadawane pytania o Charlesa Perrault
Czy Perrault napisał wszystkie swoje baśnie sam?
Choć podpisywał się własnym nazwiskiem, część badaczy sugeruje współautorstwo syna Pierre’a. Najprawdopodobniej jednak Charles był głównym autorem, wykorzystującym rodzinne opowieści i źródła ludowe.
Dlaczego zmienił zakończenia ludowych wersji?
Dostosowywał opowieści do wymogów dworskiej publiczności – łagodził drastyczne sceny (np. w „Czerwonym Kapturku” pierwotnie nie było myśliwego), dodawał elementy komediowe i moralizatorskie puenty.
Jakie inne dzieła stworzył Perrault?
Oprócz baśni pisał poezję („Le siècle de Louis le Grand”, 1687), traktaty („Parallèle…”, 1688-1697) i utwory okolicznościowe na cześć króla.
Jak współczesna kultura przetwarza dziedzictwo Perraulta?
Od musicali Broadwayowych po horrory Guillermo del Toro – motywy z baśni Perraulta ciągle inspirują. W 2023 roku ponad 40% animowanych filmów dla dzieci nawiązywało do jego utworów. Ta nieustająca żywotność świadczy o genialnym wyczuciu uniwersalnych archetypów przez francuskiego pisarza.
Recepcja międzynarodowa i adaptacje
Baśnie Perraulta przekroczyły granice Francji, stając się częścią globalnego dziedzictwa:
- W Niemczech bracia Grimm wykorzystali jego wersje jako źródło do własnych zbiorów (1812)
- W Rosji Aleksander Puszkin adaptował „Kota w butach” w poematach bajecznych
- W Japonii Studio Ghibli stworzyło postmodernistyczne interpretacje w „Opowieściach Ziemiomorza” (2006)
Pytania do refleksji:
- Czy moralizatorski ton baśni ma jeszcze miejsce we współczesnej literaturze?
- Jak ewoluowało postrzeganie postaci kobiecych od czasów Perraulta?
- Czy adaptacje filmowe wiernie oddają ducha oryginalnych tekstów?
- Jaką funkcję pełnią współczesne dekonstrukcje klasycznych baśni?
💡 Ciekawostka: Pierwsze polskie tłumaczenie baśni Perraulta ukazało się w 1768 roku pod tytułem „Historye uciesznych bajek o królewnie z wdzięków nadobnej”, co pokazuje, jak szybko jego twórczość zdobyła międzynarodową popularność.
Dodaj komentarz jako pierwszy!