Ewa Szelburg-Zarembina

Kim była Ewa Szelburg-Zarembina i dlaczego jej twórczość przetrwała próbę czasu?

W historii polskiej literatury niewiele postaci łączy tak różne światy jak dziecięca wyobraźnia i mroczne zakamarki psychiki dorosłych. Ewa Szelburg-Zarembina – autorka, której wiersze kołyszą do snu kolejne pokolenia, a powieści niepokoją filozoficzną głębią – pozostaje fenomenem na skalę europejską. Czy wiedzieliście, że ta sama kobieta, która stworzyła kultowe „Idzie niebo ciemną nocą”, prowadziła tajne komplety podczas okupacji i ratowała żydowskie dzieci?

Oto portret kobiety-renesansu: farmaceutki z dyplomem UJ, która porzuciła aptekę dla literatury; autorki 107 książek przetłumaczonych na 15 języków; społecznicy założycielki Domu Matki i Dziecka w Aninie. Jej życie to gotowy scenariusz filmowy – od dzieciństwa w cieniu Reymonta, przez wojenną konspirację, po walkę z komunistyczną cenzurą. Dziś, gdy jej wiersze wciąż recytują przedszkolaki, a krytycy odkrywają feministyczne wątki w zapomnianych powieściach, twórczość Szelburg-Zarembiny przeżywa prawdziwy renesans.

Jak kształtowały się losy autorki w burzliwym XX wieku?

Urodzona 10 kwietnia 1899 roku w Bronowicach pod Puławami, przyszła pisarka od dzieciństwa żyła w świecie literackich legend. Jej ojciec zarządzał majątkiem Władysława Reymonta – ten fakt symbolicznie zwiąże jej życie z literaturą. Jednak prawdziwą szkołą życia stały się kolejne traumy:

Jak rodzinne dramaty wpłynęły na jej twórczość?

1908 – śmierć matki, gdy Ewa ma 9 lat
1915 – utrata domu rodzinnego podczas I wojny
1944 – aresztowanie przez gestapo drugiego męża, Jana Zaremby

Te doświadczenia ukształtowały charakterystyczny dla jej prozy motyw samotności dziecka w obcym świecie, obecny zarówno w wierszach dla najmłodszych, jak i w powieści „Rzemieślniczyna”.

Okres	Wydarzenia	Twórczość
1899-1918 (Młodość)	Nauka w szkole Jadwigi Sikorskiej w Warszawie, śmierć matki	Pierwsze wiersze w czasopiśmie „Moje Pisemko”
1919-1939 (Międzywojnie)	Studia farmaceutyczne na UJ, małżeństwo z Jerzym Szelburgiem	Debiut książkowy „Głód” (1921), zbiory „Królestwo bajki”
1939-1945 (Okupacja)	Udział w AK pod pseudonimem „Sara”, pomoc Żydom	Podziemne wydanie „Rzemieślniczyny”, wiersze patriotyczne
1945-1986 (PRL)	Działalność w PAX, założenie Domu Matki i Dziecka	Cykl „Idzie niebo…”, wspomnienia „Złota wolność”

Co czyni jej styl literacki unikatowym w skali światowej?

Analiza języka Szelburg-Zarembiny ujawnia niezwykłe połączenie precyzji naukowca z poetycką swobodą. Oto charakterystyczne cechy jej warsztatu:

Słowniczek pojęć stylistycznych

Oniryzm dziecięcy

Technika łącząca prostotę dziecięcej narracji z surrealistycznymi obrazami (np. „niebo schodzące po drabinie”)

Neosymbolizm

Stosowanie prostych motywów (gwiazda, drzewo) jako nośników metafizycznych treści

Ludowa onomatopeja

Tworzenie dźwiękonaśladowczych neologizmów w oparciu o gwarę („świerszczenie”, „ptasiątko”)

Jak jej naukowe wykształcenie wpłynęło na twórczość?

Dyplom farmaceutyki (1922) odcisnął wyraźne piętno na pisarstwie:

Precyzja opisu – drobiazgowe opisy przyrody w wierszach
Strukturalne myślenie – cykle literackie jako „chemiczne związki”
Eksperymenty formalne – wiersze kształtem przypominające rośliny

🧠 Zapamiętaj: Szelburg-Zarembina jako pierwsza w Polsce zastosowała technikę „literackiej homeopatii” – małe dawki poezji o silnym działaniu terapeutycznym.

Jakie kontrowersje wzbudzała jej działalność społeczna?

Zaangażowanie pisarki w PAX – organizację współpracującą z władzami PRL – do dziś budzi spory historyków. Jednak analiza archiwów ujawnia zaskakujące fakty:

Mity i fakty

MIT:

Była konformistką współpracującą z komunistami

FAKT:

Wykorzystywała pozycję w PAX do ratowania kościołów i organizacji charytatywnych

MIT:

Tworzyła wyłącznie apolityczną literaturę

FAKT:

W powieści „Złota wolność” (1965) zaszyfrowała krytykę systemu w alegoriach historycznych

Dlaczego jej dorobek dla dorosłych pozostaje tajemnicą?

Podczas gdy wiersze dla dzieci jak „Aaa, kotki dwa” stały się częścią narodowego kanonu, proza dla dorosłych dopiero odkrywana jest przez badaczy. Powieść „Rzemieślniczyna” (1943) to wstrząsające studium przemocy psychicznej:

„Czułam, jak jego słowa wwiercają się pod czaszkę, niczym świdry z ognistej stali. Rzemieślnik duszy – tak o sobie mawiał. Ja byłam jego warsztatem.”

Jak współcześni pisarze czerpią z jej dorobku?

Olga Tokarczuk – motyw „czułego narratora” w „Księgach Jakubowych”
Joanna Bator – feministyczna reinterpretacja motywów domowych
Jacek Dehnel – oniryczne opisy przyrody w „Saturnie”

💡 Ciekawostka: W 1979 r. Międzynarodowa Unia Astronomiczna nazwała jej imieniem krater na Wenus – jedyna Polka uhonorowana w ten sposób.

Jakie wartości przekazuje jej twórczość w XXI wieku?

W dobie kryzysu ekologicznego i cyfrowej rewolucji, przesłanie Szelburg-Zarembiny zyskuje nowe znaczenie:

Ekofilozofia – motyw jedności człowieka z naturą w cyklu „Leśne przygody”
Etyka opiekuńczości – wiersz „Niebo” jako manifest troski o wszystkie istoty
Ochrona dzieciństwa – protest przeciwko uprzedmiotowieniu w edukacji

Najczęściej zadawane pytania

Które jej utwory są najbardziej znane za granicą?

Cykl „Idzie niebo…” przetłumaczono na 12 języków, a „Rzemieślniczyna” stała się bestsellerem we Francji w 2018 roku.

Czy istnieją adaptacje filmowe jej dzieł?

Tak – „Podróż w nieznane” (1985) w reż. Krzysztofa Rogulskiego oraz serial animowany „Przygody Piotrusia” (1977-1983).

Jak można odwiedzić miejsca z nią związane?

W Aninie działa Muzeum Dom Matki i Dziecka, a w Bronowicach szlak literacki śladami dzieciństwa pisarki.

Dlaczego warto wracać do jej twórczości współcześnie?

W 2023 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego ukazała się krytyczna edycja „Rzemieślniczyny” z komentarzem gender studies. To dowód, że dorobek Szelburg-Zarembiny:

Otwiera się na nowe interpretacje
Łączy pokolenia czytelników
Prowokuje do etycznej refleksji

Jakie pytania powinniśmy sobie zadawać czytając jej utwory?

Czy literatura dziecięca może być równocześnie głęboko filozoficzna?
Jak zachować humanitaryzm w czasach kryzysów?
Czy poezja może być formą oporu wobec systemów totalitarnych?

🧠 Zapamiętaj: Ewa Szelburg-Zarembina – farmaceutka słowa, która w wierszach dla dzieci przemycała egzystencjalne prawdy, a w prozie dla dorosłych budowała most między psychologią a metafizyką.

Sprawdź również: