Henry Fielding
Kim był Henry Fielding i dlaczego zmienił oblicze literatury angielskiej?
Henry Fielding to postać, która wstrząsnęła XVIII-wieczną Anglią niczym trzęsienie ziemi – prawnik z pasją reformatora, satyryk o ciętym piórze i ojciec nowoczesnej powieści angielskiej. Ten wszechstronny geniusz nie tylko stworzył literackie arcydzieła, ale także zaprojektował system policyjny dla Londynu, który stał się wzorem dla całego świata. Jego życie przypomina barwną powieść pełną zwrotów akcji: od błyskotliwej kariery dramatopisarza przez skandale obyczajowe po walkę z korupcją jako sędzia pokoju.
Henry Fielding, autor legendarnego „Tom Jonesa”, to człowiek paradoksów: arystokrata bez majątku, moralista uwikłany w skandale, pisarz zmuszony zostać prawnikiem. Jego genialna obserwacja ludzkich przywar przeplata się z głębokim humanizmem w dziełach, które do dziś śmieszą i zmuszają do refleksji. Czy wiesz, że to właśnie Fielding wymyślił termin „powietrzny zamek” (castle-building) na określenie marzeń na jawie? Ten twórca nie tylko pisał – żył pełnią życia, a jego biografia to gotowy scenariusz filmowy.
Jak epoka oświecenia ukształtowała twórczość Fieldinga?
W czasach Fieldinga (1707-1754) Anglia przechodziła gwałtowną transformację: rozwój miast, rozwarstwienie społeczne i walka polityczna między wigami a torysami. Powstająca klasa średnia domagała się literatury odzwierciedlającej jej doświadczenia – Fielding odpowiedział na to zapotrzebowanie, tworząc pierwszą prawdziwie nowoczesną powieść. Jego obserwacje z sal sądowych, gdzie jako sędzia widział najciemniejsze strony ludzkiej natury, stały się paliwem dla literackich eksperymentów. W 1737 roku wprowadzenie Licensing Act, które praktycznie zniszczyło jego karierę dramatopisarską, zmusiło go do poszukiwania nowych form ekspresji.
Dlaczego życie Fieldinga przypominało powieść awanturniczą?
Urodzony 22 kwietnia 1707 roku w Sharpham Park, Henry pochodził ze zdeklasowanej arystokracji – jego ojciec, Edmund Fielding, generał armii brytyjskiej, stracił rodzinny majątek na hazardzie. Młody Henry już w Eton College (1719-1724) wykazywał talent literacki, pisząc satyryczne wiersze. Jego podróż do Lejdy (1728-1729) na studia prawnicze przerwał brak funduszy, co zmusiło go do zarabiania pisaniem sztuk. W 1734 roku poślubił Charlotte Cradock, której poświęcił najpiękniejsze fragmenty swojej prozy.
Jak śmierć żony wpłynęła na jego największe dzieło?
Małżeństwo z Charlotte było związkiem wielkiej namiętności i intelektualnej wspólnoty. Jej śmierć w 1744 roku na gruźlicę pozostawiła Fieldinga z dwójką dzieci i głęboką depresją. Pisarz opisał ten okres w pamiętnikach: „Straciłem połowę siebie samego, tę lepszą i piękniejszą część”. To właśnie wtedy powstał pierwszy szkic „Tom Jonesa”, gdzie idealna Sophia Western jest literackim portretem Charlotte. Paradoksalnie, okres żałoby zaowocował najdojrzalszymi dokonaniami artystycznymi.
Które dzieła Fieldinga zrewolucjonizowały literaturę?
Fielding stworzył nowy gatunek – „powieść komiczno-epicką w prozie”, jak sam określał swoje dzieła. Jego najważniejsze osiągnięcia to:
- „Shamela” (1741) – bezlitosna parodia sentymentalnej powieści Richardsona „Pameli”, demaskująca fałsz konwencji literackich
- „Joseph Andrews” (1742) – pierwsza pełnokrwista powieść z rozwiniętą fabułą i psychologią postaci, gdzie tytułowy bohater to męski odpowiednik Pamela
- „Tom Jones” (1749) – epopeja społeczna w 18 księgach, uznawana za arcydzieło gatunku
- „Amelia” (1751) – mroczniejsza wizja małżeńskich perypetii, inspirowana drugim małżeństwem Fieldinga z Mary Daniel
Czym „Tom Jones” zaskoczył XVIII-wiecznych czytelników?
Ta „historia podrzutka” (jak głosi podtytuł) łamała wszystkie konwencje. Główny bohater to libertyn o złotym sercu, którego wędrówka przez Anglię staje się pretekstem do satyrycznego portretu wszystkich warstw społecznych. Fielding wprowadził innowacje:
- Narratora komentującego akcję i nawiązującego dialog z czytelnikiem
- Szeroką panoramę społeczną od dworów po przytułki
- Psychologiczną głębię postaci drugoplanowych (np. nauczyciela Partridge’a)
- Precyzyjną strukturę fabularną z elementami suspensu
| Okres | Najważniejsze wydarzenia | Powstałe dzieła |
|---|---|---|
| 1728-1737 | Kariera dramatopisarska w Londynie, małżeństwo z Charlotte Cradock | Sztuki: „Pasquin”, „The Historical Register” |
| 1737-1748 | Studia prawnicze, praca adwokacka, śmierć żony | „Shamela”, „Joseph Andrews” |
| 1748-1754 | Kariera sędziowska, reformy policyjne, drugie małżeństwo | „Tom Jones”, „Amelia”, „Proposal for the Poor” |
„Życie człowieka przypomina często grę w szachy: gdy planujemy najlepszy ruch, Bóg z drugiej strony planszy zbija nasz pionek”
– Henry Fielding, „Tom Jones”
Mity i fakty o Henrym Fieldingu
Fielding był niemoralnym libertynem jak jego bohater Tom Jones
Jako sędzia prowadził walkę z przestępczością, w życiu prywatnym był wzorowym ojcem rodziny po śmierci pierwszej żony. Jego dzienniki policyjne świadczą o purytańskiej wręcz moralności
„Tom Jones” to lekka komedia bez głębszego znaczenia
Pod pozorem zabawnej fabuły Fielding przemycał ostrą krytykę systemu prawnego i nierówności społecznych. Scena w więzieniu Newgate to pamflet na warunki życia w londyńskich zakładach karnych
Fielding gardził literaturą popularną
Choć parodiował Richardsona, w przedmowach podkreślał wartość literatury rozrywkowej. Jego własne powieści łączyły intelektualną głębię z przystępną formą
Jak reformy Fieldinga zmieniły oblicze Londynu?
Jako sędzia pokoju od 1748 roku Fielding stworzył podwaliny nowoczesnego wymiaru sprawiedliwości. Jego osiągnięcia:
- Powstał pierwszy profesjonalny korpus policyjny („Bow Street Runners”) – prototyp Scotland Yardu
- Wprowadził system kartotek przestępców z opisem wyglądu i metod działania
- Inicjatywa „Universal Register Office” – pierwowzór urzędu pośrednictwa pracy
- Reforma systemu świadków – zabezpieczanie ich przed zastraszaniem
Dlaczego współczesna kryminologia czerpie z Fieldinga?
Jego pionierskie metody śledcze obejmowały:
- Systematyczne zbieranie dowodów materialnych
- Współpracę między dzielnicami w śledztwach
- Profilowanie przestępców na podstawie modus operandi
- Publikowanie listów gończych w gazetach
Jak dziedzictwo Fieldinga przetrwało do naszych czasów?
Wpływ Fieldinga widać u Dickensowskich bohaterów, w satyrze Marka Twaina, a nawet w współczesnych serialach kostiumowych. Jego najtrwalsze osiągnięcia:
- Ustanowienie powieści jako poważnego gatunku literackiego godnego studiów akademickich
- Połączenie realizmu z moralną refleksją w formule dostępnej dla masowego czytelnika
- Model narratora-animatora stosowany od Jane Austen po współczesną metaprozę
- Pomysł na literacki kryminał – „Amelia” zawiera elementy śledztwa w sprawie oszustw małżeńskich
Słowniczek pojęć związanych z Henrym Fieldingiem
Jak recepcja Fieldinga ewoluowała na przestrzeni wieków?
Choć współcześni uważali go za kontrowersyjnego libertyna, już w XIX wieku Walter Scott nazwał go „ojcem angielskiej powieści”. W XX wieku badacze odkryli:
- Prekursorskie techniki narratorskie wobec postmodernizmu
- Feministyczne wątki w portretach silnych kobiet
- Ekologiczne motywy w opisach angielskiej prowincji
Najczęściej zadawane pytania o Henrym Fieldingu
Czy Fielding naprawdę został prawnikiem z konieczności?
Jakie choroby wpłynęły na jego twórczość?
Czy istnieją filmowe adaptacje jego powieści?
Dlaczego warto czytać Fieldinga w XXI wieku?
Jego obserwacje o hipokryzji władzy, mechanizmach społecznych wykluczenia i ludzkiej skłonności do samooszukiwania się pozostają zadziwiająco aktualne. W czasach fake newsów i influencerów jego analiza pozorów i rzeczywistości brzmi proroczo. Scena z „Tom Jonesa”, gdzie bohaterowie ukrywają się za maskami podczas balu maskowego, to metafora współczesnych mediów społecznościowych.
Jakie pytania warto zadać po lekturze Fieldinga?
- Czy moralność może być skutecznie przekazywana przez komedię?
- Jak dzisiejsze reformy społeczne odnoszą się do XVIII-wiecznych pomysłów Fieldinga?
- Czy współczesna literatura utraciła zdolność łączenia rozrywki z głęboką refleksją?
- Jak wyglądałaby powieść fieldingowska w erze internetu?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!