Jerzy Liebert

Kim był Jerzy Liebert i dlaczego jego poezja wciąż porusza?

Jerzy Liebert – poeta, który w zaledwie 27 lat życia stworzył lirykę porównywaną do mistycznych uniesień św. Jana od Krzyża. Ten przedstawiciel „pokolenia skamandrytów” pozostawił po sobie dzieła pełne duchowego niepokoju, łączące zmysłowość z religijnym uniesieniem. Jego wiersze, niczym modlitewnik współczesnego człowieka, stawiają pytania o sens cierpienia i naturę wiary.

Jerzy Liebert, urodzony w 1904 roku w Częstochowie, przemierzył drogę od buntu przeciw konwencjom do mistycznej pokory. Choć zmarł na gruźlicę w wieku 27 lat, jego „Kołysanka jodłowa” stała się literackim testamentem pokolenia międzywojnia. Jego przyjaźń z Jarosławem Iwaszkiewiczem i romans z Agnieszką Barthel de Weydenthal odsłaniają dramat artysty rozdartego między cielesnością a duchowością.

Jak epoka międzywojnia kształtowała wrażliwość poety?

W latach 20. XX wieku, gdy Polska cieszyła się odzyskaną niepodległością, Liebert tworzył wiersze pełne egzystencjalnego lęku. W przeciwieństwie do optymistycznych skamandrytów, jego poezja odzwierciedlała:

Kryzys wartości po I wojnie światowej, który w Polsce przybrał formę konfliktu między tradycją a modernizacją
Wpływ filozofii Henriego Bergsona (koncepcja élan vital) i Léona Bloy (katolicyzm mistyczny)
Rosnące napięcia społeczne widoczne w strajkach chłopskich i robotniczych

W tym czasie Warszawa, gdzie Liebert studiował filozofię, stała się tyglem idei – z jednej strony awangarda artystyczna, z drugiej rodzące się ruchy nacjonalistyczne. To napięcie znajdziemy w wierszu „Pieśń o domu”: „Głowa myśli: Bóg jest w niebie,/ Serce szepce: Boga nie ma”.

Dlaczego życie Lieberta przypominało średniowieczną legendę?

Biografia poety mogłaby posłużyć za kanwę modernistycznej powieści inicjacyjnej. Urodzony w rodzinie żydowskiego urzędnika kolejowego, przeszedł głęboką przemianę duchową:

1921 – debiut literacki w czasopiśmie „Środowisko” pod pseudonimem Jerzy Staliński
1924 – nawrócenie na katolicyzm pod wpływem lektury pism Léona Bloy
1925 – diagnoza gruźlicy, która stanie się motywem przewodnim jego twórczości

🧠 Zapamiętaj: Liebert spędził ostatnie lata życia w sanatoriach, gdzie powstały jego najdojrzalsze wiersze. Podróżował między Zakopanem a Edlach, szukając ulgi w gruźlicy, która stała się metaforą duchowego oczyszczenia. Jego korespondencja z matką (ponad 200 listów) to wyjątkowy dokument epoki.

Które dzieła Lieberta są kluczem do zrozumienia jego filozofii?

Tomik	Rok	Kluczowe motywy	Przykładowy wers
„Gusła”	1925	Bunt, poszukiwanie sacrum	„O Panie, któryś jest w ogniu, a nie w dymie”
„Druga ojczyzna”	1927	Mistycyzm, unia z Bogiem	„Jestem jak woda w twoich dłoniach”
„Kołysanka jodłowa”	1932	Pogodzenie z cierpieniem	„Śpij, serce moje, śpij – już czas”

Co czyni styl Lieberta unikalnym w literaturze polskiej?

Liebert wypracował ascetyczną formę, w której prostota języka służy wyrażeniu metafizycznych treści. Jego charakterystyczne techniki to:

Paradoks – np. „Błogosławiona samotność wśród ludzi”
Oksymoron – „Płonący lód spojrzenia”
Symbolika biblijna przefiltrowana przez doświadczenie choroby

„Chleb łamiąc – niechaj będzie jak dzielenie Hostii,
A sól niechaj rozpali w nas miłość ognistą”

Ten fragment z „O zachowaniu przy stole” pokazuje, jak Liebert sakralizował codzienność. Jego wiersze często mają strukturę modlitwy lub litanii, jak w „Pieśni o św. Franciszku”.

💡 Ciekawostka: Pierwszy tomik „Gusła” Liebert wydał dzięki finansowemu wsparciu Jana Lechonia, który przegrał w karty pieniądze przeznaczone na własną publikację. Lechoń później żartował, że „to była najlepsza przegrana w jego życiu”.

Jak choroba wpłynęła na twórczość poety?

Gruźlica stała się dla Lieberta zarówno przekleństwem, jak i źródłem artystycznej inspiracji. W liście do matki pisał: „Suchoty to mój krzyż i moja drabina do nieba”. Jego późne wiersze, jak „Modlitwa do św. Teresy”, ukazują cierpienie jako drogę duchowego wtajemniczenia. Lekarz Julian Garlicki wspominał, że poeta „kaszlał krwią na rękopisy, tworząc z tego sakrament”.

Czy Liebert był tylko poetą religijnym? Mity i fakty

MIT:

Liebert to wyłącznie poeta katolicki, którego twórczość ma charakter dewocyjny

FAKT:

Jego liryka łączyła mistycyzm z modernistycznym niepokojem, często kwestionując instytucjonalne formy religijności. Wiersz „Spowiedź” kończy się prowokacyjnym: „Odpraw mnie, księże, bez rozgrzeszenia”

MIT:

Twórczość Lieberta była całkowicie oderwana od polityki

FAKT:

W niepublikowanych za życia fragmentach „Dziennika duszy” krytykował zarówno nacjonalizm, jak i komunizm, postulując „trzecią drogę” opartą na etyce chrześcijańskiej

Jakie dziedzictwo pozostawił po sobie poeta?

Wpływ Lieberta widać w twórczości Czesława Miłosza, który nazwał go „patronem poezji religijnej”. Jego wiersze inspirowały:

Karola Szymanowskiego (pieśni op. 41)
Stanisława Ignacego Witkiewicza (obraz „Ekstaza Lieberta”)
Tadeusza Różewicza (wczesne wiersze religijne)

W 2023 roku odnaleziono niepublikowane listy poety do siostry, które rzucają nowe światło na jego proces twórczy. Okazuje się, że pierwotny tytuł „Kołysanki jodłowej” brzmiał „Requiem dla umierającego świata”.

Dlaczego warto czytać Lieberta w XXI wieku?

W dobie kryzysu duchowego i poszukiwań transcendencji, poezja Lieberta oferuje:

Głęboką refleksję nad relacją sacrum i profanum w epoce cyfrowej
Model dialogu między religiami – jego inspiracje sięgały od chasydyzmu po sufizm
Przykład sztuki łączącej prostotę formy z filozoficzną głębią

Słowniczek pojęć

Mistyka egzystencjalna

Nurt w poezji Lieberta łączący doświadczenie Boga z analizą ludzkiego istnienia

Asceza lingwistyczna

Świadome ograniczenie środków językowych dla wzmocnienia ekspresji

Pokolenie Skamandra

Grupa literacka lat 20., z którą Liebert współpracował, zachowując jednak artystyczną niezależność

Najczęściej zadawane pytania

Czy Liebert otrzymał jakieś nagrody literackie?

Nie, ze względu na krótkie życie i niszowy charakter twórczości. Dopiero w 1933 roku, już pośmiertnie, otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek.

Jakie są współczesne wydania jego utworów?

Najpełniejsze wydanie to „Poezje i listy” z 2014 roku (wyd. Ossolineum), zawierające niepublikowane wcześniej fragmenty korespondencji.

Czy istnieją przekłady na języki obce?

Tak, jego wiersze tłumaczono na francuski, niemiecki i hebrajski. W 2022 roku ukazał się wybór poezji po angielsku w przekładzie Clare Cavanagh.

Pytania do refleksji:

Czy cierpienie fizyczne może być źródłem twórczej sublimacji?
Jak współczesny człowiek może odnaleźć sacrum w zlaicyzowanym świecie?
Czy poezja religijna może przekraczać granice wyznań i stać się uniwersalna?

„`html

Sprawdź również: