John Hoyer Updike
Kim był John Hoyer Updike i dlaczego zmienił oblicze amerykańskiej prozy?
John Hoyer Updike (1932-2009), architekt współczesnego realizmu psychologicznego, przez pięć dekad tworzył literacki portret Ameryki, który stał się zwierciadłem duszy całego pokolenia. Dwukrotny zdobywca Pulitzera, autor kultowego cyklu o Rabbitie Angstromie, w swoich 28 powieściach i 45 tomach opowiadań przekształcił codzienność amerykańskiej klasy średniej w uniwersalną opowieść o ludzkim poszukiwaniu sensu.
Czy wiesz, że John Updike jako pierwszy pisarz od czasów Williama Faulknera zdobył Nagrodę Pulitzera dwukrotnie za książki o tym samym bohaterze? Jego „Rabbit at Rest” (1990) i „Rabbit Is Rich” (1981) to jedne z nielicznych przypadków w historii literatury, gdy kontynuacja dorównuje oryginałowi artystyczną siłą. Ten mistrz literackiego realizmu, nazywany „malarzem słów”, potrafił w opisie zwykłego jabłka zawrzeć całą metafizykę istnienia.
Jak powojenna Ameryka ukształtowała geniusz Updike’a?
Dorastający w cieniu Wielkiego Kryzysu i II wojny światowej Updike stał się kronikarzem epoki konsumpcjonizmu i duchowego niepokoju. Jego twórczość rejestrowała puls przemian: od purytańskiej moralności lat 50. po rewolucyjne zmiany obyczajowe lat 60., od zimnowojennych napięć po erę Reagana. W powieści „Couples” (1968) sportretował erotyczną rewolucję w małomiasteczkowej Ameryce z precyzją antropologa badającego obce plemię.
Od Shillington do literackiego Olimpu: jak przebiegała droga życiowa pisarza?
Urodzony w robotniczej rodzinie w Pensylwanii, Updike od dziecka zmagał się z ubóstwem i wyniszczającą łuszczycą. Jego matka Linda Grace Hoyer, pisząca opowiadania, zaszczepiła mu miłość do literatury. Studia na Harvardzie i stypendium w Oksfordzie otworzyły mu drogę do kariery w prestiżowym „The New Yorker”, gdzie w latach 1955-1957 publikował pierwsze opowiadania i recenzje.
| Okres | Wydarzenia | Kluczowe dzieła |
|---|---|---|
| 1954-1960 (Debiutancki) |
Małżeństwo z Mary Pennington, praca w The New Yorker, przeprowadzka do Ipswich | „The Poorhouse Fair” (1959), „Rabbit, Run” (1960) |
| 1961-1980 (Dojrzały) |
Rozpad pierwszego małżeństwa, związek z Martha Bernhard, zaangażowanie w ruch antywojenny | „Couples” (1968), „Rabbit Redux” (1971), „The Witches of Eastwick” (1984) |
| 1981-2009 (Późny) |
Walka z rakiem płuc, eksperymenty z formą powieści historycznej | „In the Beauty of the Lilies” (1996), „Terrorist” (2006), „The Widows of Eastwick” (2008) |
Które dzieła Updike’a stanowią kanon współczesnej literatury?
Cykl o Rabbitie Angstromie (1960-2001) to nie tylko kronika amerykańskiej klasy średniej, ale studium męskości w kryzysie. W „Centaurze” (1963) Updike dokonał autobiograficznej sublimacji, łącząc realizm z mitologią. „Bech: A Book” (1970) to ironiczna autofikcja o perypetiach pisarza-celebryty. Zaś „W kleszczach lęku” (1975) eksploruje temat zdrady małżeńskiej z niemal kliniczną precyzją.
– Hiperrealistyczne opisy zmysłowych doświadczeń
– Psychologiczną głębię portretów postaci
– Filozoficzną refleksję ukrytą w banalnych sytuacjach
– Lingwistyczną wirtuozerię łączącą slang z poetyckimi metaforami
Czym zachwyca styl pisarski Updike’a?
Jego proza to feeria synestezyjnych obrazów: w „Rabbit, Run” deszczowe kałuże „świecą jak rozlana rtęć”, a w „The Witches of Eastwick” zapach perfum „przypomina smak dojrzałej brzoskwini”. Ten zmysłowy realizm współistnieje z metafizycznymi pytaniami – jak w opisie kościoła w „In the Beauty of the Lilies”, gdzie „kamienne gargulce szeptały tajemnice wieczności”.
„Żyjemy w erze niedomówień, gdzie najważniejsze prawdy ukryte są między wierszami codziennych gestów”
— „Rabbit at Rest” (1990)
Jak Updike wpłynął na globalną literaturę?
Jego dziedzictwo widoczne jest w twórczości Jonathana Franzena („Korekty”), Anne Tyler czy Jeffrey’a Eugenidesa. Polski pisarz Wiesław Myśliwski przyznawał, że Updike’owska „umiejętność wydobywania uniwersalności z prowincjonalnych historii” inspirowała jego „Widnokrąg”. Japoński noblista Kenzaburō Ōe nazwał go „amerykańskim Proustem” za mistrzostwo w rekonstrukcji utraconego czasu.
Mity i fakty o Johnie Updike’u
Updike był pisarzem wyłącznie realistycznym, unikającym eksperymentów
W powieściach jak „Roger’s Version” (1986) łączył realizm z elementami cybernetycznej fantastyki, a w „Gertrude and Claudius” (2000) dokonał postmodernistycznej reinterpretacji Hamleta
Jego twórczość skupiała się wyłącznie na męskiej perspektywie
Trylogia o czarownicach z Eastwick („Witches of Eastwick”, „The Widows of Eastwick”) to wnikliwe studium kobiecej przyjaźni i emancypacji
Był pisarzem aspołecznym, unikającym publicznych wystąpień
Aktywnie uczestniczył w życiu literackim, prowadząc wykłady na Harvardzie i Princeton, a jego polemiki z Normanem Mailerem stały się legendą amerykańskiej krytyki
Słowniczek pojęć związanych z twórczością Updike’a
Dlaczego Updike pozostaje aktualny w XXI wieku?
W dobie cyfrowej anonimowości jego uwaga dla konkretu i materialności świata nabiera nowego znaczenia. Problemy ekologiczne przewidziane w „Rabbit at Rest”, gdzie konsumpcjonizm prowadzi do duchowej pustki, brzmią proroczo. Analizy kryzysu małżeńskiego w „Marry Me” (1976) wciąż inspirują terapeutów rodzinnych.
Najczęściej zadawane pytania o Johna Updike’a
Czy Updike naprawdę pisał ręcznie?
Jak choroba wpłynęła na jego twórczość?
Czy Updike otrzymał Nobla?
Interdyscyplinarne inspiracje w twórczości Updike’a
Pasja do sztuk wizualnych (był krytykiem artystycznym dla „The New York Review of Books”) objawia się w malarskich opisach krajobrazów. Zainteresowanie teologią (zwłaszcza Karolem Barthem) kształtowało metafizyczny wymiar jego prozy. Zaś fascynacja nauką (syn pisarza był matematykiem) widoczna jest w powieści „Roger’s Version” poruszającej spór kreacjonizmu z darwinizmem.
Pytania do refleksji:
- Czy Updike’owski realizm to ucieczka od współczesności, czy jej pogłębiona analiza?
- Jak jego protestanckie dziedzictwo wpłynęło na koncepcję moralności w powieściach?
- Czy w dobie autofikcji miejsce jest jeszcze dla „pisarzy totalnych” w stylu Updike’a?
- Jak technologia zmieniłaby jego obserwacje współczesnej Ameryki?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!