Leopold Staff
Kim był Leopold Staff i dlaczego nazywano go „poetą trzech pokoleń”?
Leopold Staff (1878-1957) to fenomen polskiej literatury – jedyny poeta, który aktywnie tworzył w trzech epokach historycznych: Młodej Polsce, dwudziestoleciu międzywojennym i PRL-u. Jego kariera literacka, trwająca nieprzerwanie od 1901 do 1957 roku, to rekord w skali światowej poezji. Staff nie tylko obserwował zmiany cywilizacyjne od końca belle époque po atomowy wyścig zbrojeń, ale potrafił na nie twórczo odpowiadać, stając się żywym archiwum polskiej świadomości literackiej.
Leopold Staff – alchemik słowa, który z dekadenckiego zwątpienia uczynił franciszkańską radość, a z klasycystycznej formy współczesny język poetycki. Autor ponad 20 tomów poezji, 15 dramatów i 100 tomów przekładów, w tym pierwszego polskiego tłumaczenia „Boskiej Komedii” Dantego. Jego „Przedśpiew” stał się wierszem-instytucją, recytowanym na akademiach i prywatkach, cytowanym w listach miłosnych i przemówieniach politycznych. Staff przetrwał dwie wojny światowe, cztery systemy polityczne i pięć rewolucji artystycznych, zawsze pozostając głosem rozsądku w poetyckim chaosie.
Jak burzliwa historia XX wieku odcisnęła piętno na twórczości Staffa?
Biografia Staffa to lustro polskich losów:
- 1878-1918 – dorastanie w galicyjskim Lwowie pod zaborem austriackim
- 1918-1939 – intensywna działalność w niepodległej Polsce
- 1939-1944 – okupacja niemiecka w Warszawie, udział w podziemnym życiu kulturalnym
- 1945-1957 – twórczość w warunkach stalinizmu i odwilży
W jaki sposób doświadczenia wojenne wpłynęły na jego poezję?
Podczas powstania warszawskiego w 1944 roku spłonęło mieszkanie Staffa przy ul. Mokotowskiej 48, a wraz z nim:
- Niepublikowane rękopisy
- Korespondencja z najwybitniejszymi twórcami epoki
- Unikatowa kolekcja sztuki
Ta trauma zaowocowała wierszami pełnymi goryczy, jak „Pierwsza przechadzka” opisująca ruiny getta: „Po tych gruzach chodzę ostrożnie/ Jak po rozbitej strunie harfy”.
Co stanowi o wyjątkowości dorobku literackiego Staffa?
| Okres | Kluczowe dzieła | Innowacje artystyczne |
|---|---|---|
| 1901-1914 (Młoda Polska) |
„Sny o potędze”, „Ptakom niebieskim” | Przekształcenie dekadentyzmu w aktywny witalizm, wprowadzenie motywów nietzscheańskich |
| 1918-1939 (Dwudziestolecie) |
„Wysokie drzewa”, „Ucho igielne” | Synteza franciszkanizmu z klasycyzmem, rewolucja w przekładach (m.in. „Kwiatki św. Franciszka”) |
| 1945-1957 (PRL) |
„Wiklina”, „Dziewięć muz” | Minimalizm formy, wiersze „krystaliczne” podejmujące dialog z awangardą |
Jak rozwijał się styl poetycki Staffa na przestrzeni dekad?
Ewolucja artystyczna Staffa to proces od ekstatycznego ekspresjonizmu do ascetycznej doskonałości:
Okres młodopolski (1901-1918)
W wierszu „Kowal” zadebiutował jako poeta siły: „W piersi mej wykuj twarde jak stal serce,/ By się lęk nie czaił w nim, ni drżenie”. Jego wczesna twórczość to dialog z Nietzscheańską koncepcją nadczłowieka.
Okres klasycystyczny (1918-1939)
Tom „Wysokie drzewa” (1932) to arcydzieło harmonii: „Wysokie drzewa! W rozłożystej koronie/ Przed nocą letnią kłonicie powietrze”. Staff wprowadził wtedy do polszczyzny poetyckiej:
- Sonet tercynowy
- Regularne strofy oparte na wzorcach renesansowych
- Motyw przyrody jako sacrum
Okres powojenny (1945-1957)
W „Wiklinie” (1954) osiągnął mistrzostwo w wierszu białym: „Pleciony z wikliny kosz/ Wziął kształt giętkością wątku”. Te ostatnie utwory porównuje się do haiku – każdy słowo waży, każde zdanie jest precyzyjnym cięciem.
„Umiejętność życia – to rzemiosło trudne,
Którego mnie uczył mój mistrz nieobecny,
Światło, co przez okno wpadało podłużne,
I księga otwarta na wersie słonecznym.”
– Leopold Staff, „Umiejętność życia”
Jakie kontrowersje i nieporozumienia narosły wokół Staffa?
Staff był konformistą dostosowującym się do każdej władzy
Choć nie angażował się politycznie, w 1953 roku odmówił podpisania oficjalnego potępienia biskupów więzionych przez komunistów
Jego poezja jest łatwa i „przeźroczysta”
Późne wiersze Staffa (np. cykl „Martwa pogoda”) to hermetyczne studia nad językiem, porównywane z eksperymentami awangardy
Był poetą elitarnym, oderwanym od zwykłych czytelników
Jego „Ścieżki polne” (1919) to bestseller sprzedany w 15 tys. egzemplarzy – rekord na ówczesne warunki
W jaki sposób Staff kształtował polską kulturę poza poezją?
Mniej znane oblicza twórcy:
Rewolucja przekładowa
Staff wprowadził do Polski:
- Pierwsze kompletne tłumaczenie „Boskiej Komedii” Dantego (1930)
- Nowatorską interpretację poezji chińskiej (Li Tai-pe)
- Awangardowe adaptacje francuskich symbolistów
Działalność edytorska
Jako redaktor w wydawnictwie Mortkowicza:
- Stworzył serię „Biblioteka Klasyków” (1930-1939)
- Promował debiutantów, m.in. Juliana Tuwima
- Wprowadził nowe standardy edytorskie
Jakie dziedzictwo pozostawił po sobie Staff?
Wpływ Staffa na kulturę polską można porównać do oddziaływania rzeki, która zasila liczne strumienie:
W literaturze
- Czesław Miłosz – przejął koncepcję poezji jako „mowy ludzkiej”
- Zbigniew Herbert – rozwijał staffowską ideę dyscypliny formy
- Wisława Szymborska – kontynuowała tradycję intelektualnej elegancji
W kulturze popularnej
Wiersze Staffa pojawiają się w:
- Piosenkach Jacka Kaczmarskiego i Czesława Niemena
- Filmach Andrzeja Wajdy (m.in. „Brzezina”)
- Kampaniach reklamowych (afirmacyjne cytaty z „Wysokich drzew”)
Słowniczek pojęć związanych z Leopoldem Staffem
Najczęściej zadawane pytania o Leopolda Staffa
Czy Staff otrzymał Nagrodę Nobla?
Jakie stanowiska akademickie piastował?
Czy pisał pamiętniki?
Dlaczego warto czytać Staffa w XXI wieku?
W dobie kryzysu humanistyki i sztucznej inteligencji, Staffowska „sztuka uważnego życia” zyskuje nowe znaczenie. Jego poezja uczy:
- Jak zachować człowieczeństwo w czasach technokracji
- Jak odnaleźć sacrum w codzienności
- Jak budować mosty między tradycją a nowoczesnością
Pytania do refleksji:
- Czy franciszkańska afirmacja świata z „Wysokich drzew” ma szansę przetrwać w epoce katastrofy ekologicznej?
- Jak czytać Staffowskie wiersze o przemijaniu w kulturze obsessed wieczną młodością?
- Czy minimalizm późnej twórczości Staffa może inspirować twórców internetowych?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!