Manuela Gretkowska
Kim jest Manuela Gretkowska i dlaczego wzbudza tak skrajne emocje?
Manuela Gretkowska – pisarka, feministka, scenarzystka i polityczka – od trzech dekad pozostaje jedną z najbardziej wyrazistych postaci polskiej kultury. Autorka, która zrewolucjonizowała sposób mówienia o kobiecości w polskiej prozie, przez jednych uważana jest za prorokinię współczesnego feminizmu, przez innych – za kontrowersyjną prowokatorkę. Jej twórczość, balansująca między autobiografizmem a społeczną diagnozą, stała się lustrem przemian obyczajowych w posttransformacyjnej Polsce.
Did you know? Manuela Gretkowska jako pierwsza polska pisarka otwarcie opisała doświadczenie aborcji w powieści „Kabaret metafizyczny” (1994), wyprzedzając o dekady obecne debaty. Ta bezkompromisowa intelektualistka, absolwentka filozofii UJ i studiów w Paryżu, w 2007 roku założyła Partię Kobiet, stając się żywym symbolem walki o prawa reprodukcyjne. Jej powieść „Polka” (2001) do dziś budzi gorące dyskusje jako literacki manifest pokolenia transformacji.
Jak dzieciństwo i emigracja ukształtowały pisarski głos Gretkowskiej?
Urodzona 6 października 1964 roku w Łodzi, wychowana w inteligenckiej rodzinie (ojciec ekonomista, matka nauczycielka), Gretkowska od wczesnej młodości przejawiała buntowniczą naturę. Studia kulturoznawcze na Uniwersytecie Łódzkim, a później filozofię na UJ, porzuciła dla paryskiej École des Hautes Études en Sciences Sociales. To francuski okres (1988-1993) stał się kluczowy dla jej formacji – tam zetknęła się z feminizmem trzeciej fali i postmodernizmem. W wywiadach wspomina: „Paryż nauczył mnie, że kobiece ciało nie jest wstydliwym sekretem, ale politycznym manifestem”.
W jakim kontekście historycznym powstawały jej najważniejsze dzieła?
Gretkowska debiutowała w przełomowym momencie – upadku komunizmu i narodzin kapitalizmu. Jej wczesne powieści dokumentują kryzys tożsamości pokolenia 30-latków uwikłanego między PRL-owską przeszłością a zachodnią konsumpcją. W „Tarocie paryskim” (1993) sportretowała emigracyjną codzienność Polaków na tle francuskiego postmodernizmu, tworząc nowy język opisu doświadczenia migracyjnego.
| Okres | Wydarzenia | Dzieła | Kontekst społeczny |
|---|---|---|---|
| 1988-1993 | Emigracja do Francji, studia filozoficzne | „My zdies’ emigranty” | Transformacja ustrojowa w Polsce |
| 1994-2000 | Powrót do Polski, zaangażowanie w feminizm | „Kabaret metafizyczny”, „Światowidz” | Debata o aborcji (1996), wejście do NATO |
| 2001-2010 | Założenie Partii Kobiet | „Polka”, „Obywatelka” | Wejście do UE, protesty przeciwko IV RP |
| 2011-obecnie | Ekologiczne zaangażowanie | „Poetka i książę”, „Ostatnia płyta” | Black Protest, Strajki Klimatyczne |
Jak rozwijał się jej styl literacki na przestrzeni lat?
Wczesne powieści charakteryzuje eksperymentalna forma – „Kabaret metafizyczny” łączy dziennik intymny z esejem filozoficznym. Po 2000 roku styl Gretkowskiej staje się bardziej paraboliczny – „Trans” (2004) to już pełnokrwista powieść społeczno-polityczna z elementami fantasy. W ostatniej dekadzie autorka eksperymentuje z formą reportażu literackiego („Agorafobia”, 2015) i literaturą ekologiczną.
Co czyni prozę Gretkowskiej unikatową w polskiej literaturze?
Charakterystyczna mieszanka realizmu i magicznej groteski stała się znakiem rozpoznawczym pisarki. W „Kabarecie metafizycznym” zastosowała technikę palimpsestu, nakładając na siebie wątki autobiograficzne i literackie fikcje. Jej język – ostry, pełen neologizmów („cielesność”, „mentalność”) – stanowi wyraz buntu przeciwko językowemu patriarchatowi.
„Jestem kobietą, więc myślę ciałem. Myślę macicą, jajnikami, pochwą. Myślę piersiami, które karmią i erotyzują.”
– „Polka” (2001)
Mity i fakty o Manueli Gretkowskiej
Gretkowska nawołuje do wojny płci i nienawiści do mężczyzn
W wywiadach podkreśla konieczność dialogu, a jej krytyka dotyczy systemu patriarchalnego, nie jednostek. W „Obywatelce” pisze: „Męskość to nie wada genetyczna, lecz konstrukt do dekonstrukcji”
Jej emigracja była ucieczką od polskich problemów
Pobyt we Francji i Hiszpanii stał się podstawą krytycznej obserwacji polskich realiów z dystansu. Jak mówi w wywiadzie dla „Krytyki Politycznej”: „Dopiero z perspektywy La Defense zrozumiałam absurdy krajowego patriarchatu”
Jej książki to tylko feministyczne manifesty
Twórczość Gretkowskiej obejmuje różne gatunki: od horroru metafizycznego („Światowidz”) po powieść polityczną („Trans”). W „Poetce i księciu” (2019) łączy ekologiczny aktywizm z kryminałową fabułą
Jak twórczość Gretkowskiej wpłynęła na polski feminizm?
Autorka konsekwentnie depatriarchalizuje język literacki, wprowadzając perspektywę corpofeminizmu. W powieści „Trans” (2004) podjęła temat transpłciowości, wyprzedzając o lata mainstreamowe dyskusje. Jej eseje z tomu „Kobieta i mężczyźni” (2007) stały się podstawą programową Partii Kobiet, gdzie postulowała m.in.:
- Równość płci w konstytucji
- Darmową antykoncepcję
- Kwoty wyborcze dla kobiet
Słowniczek pojęć związanych z Gretkowską
Dlaczego „Polka” pozostaje najważniejszą powieścią Gretkowskiej?
Opublikowana w 2001 roku „Polka” to literacki seismograf rejestrujący lęki i nadzieje pokolenia transformacji. Główna bohaterka – alter ego pisarki – prowadzi czytelnika przez labirynt współczesności: od kościelnych ławek po feministyczne manifestacje. Powieść, nominowana do Nagrody Nike, wprowadziła do literatury temat kobiecej podmiotowości politycznej. Krytycy zwracają uwagę na:
- Innowacyjną narrację prowadzoną z perspektywy ciała
- Krytykę klerykalizacji życia publicznego
- Próby redefinicji polskości w kontekście UE
FAQ o Manueli Gretkowskiej
Czy Gretkowska naprawdę wierzy w horoskopy?
Dlaczego założyła Partię Kobiet?
Jakie autorki inspirowały Gretkowską?
Jak recepcja jej twórczości zmieniała się na świecie?
Choć Gretkowska nie osiągnęła międzynarodowej sławy Olgi Tokarczuk, jej książki tłumaczone są na 12 języków. „Polka” ukazała się po francusku jako „La Polonaise” (2004), budząc zainteresowanie jako głos postsocjalistycznego feminizmu. W Niemczech porównywano ją do Elfriede Jelinek, podczas gdy hiszpańska krytyka doceniła „Tarot paryski” jako „europejską odpowiedź na latynoski realizm magiczny”.
Dlaczego warto czytać Gretkowską w XXI wieku?
Jej proza stanowi przejmujące świadectwo emancypacyjnych walk ostatnich dekad. Książki jak „Obywatelka” (2008) precyzyjnie diagnozują mechanizmy wykluczenia, pozostając aktualnymi w dobie #MeToo. W erze kryzysu demokracji liberalnej, jej analizy relacji władzy zyskują nową ostrość. Najnowsza powieść „Ostatnia płyta” (2023) konfrontuje się z tematem starzenia się w kulturze fetyszyzującej młodość – kolejne tabu do obalenia.
Pytania do refleksji:
- Czy radykalizm językowy Gretkowskiej służy sprawie równości, czy ją utrudnia?
- Jak ewoluowała polska recepcja jej twórczości na przestrzeni trzech dekad?
- W jaki sposób literatura może stać się narzędziem zmiany społecznej?
- Czy współczesny feminizm potrzebuje nowych Manifestów na miarę „Polki”?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!