Roman Brandstaetter
Kim był Roman Brandstaetter i dlaczego jego dzieła wciąż poruszają?
Roman Brandstaetter – pisarz, który w swoim życiu przekroczył granice kultur, religii i języków. Żyd z urodzenia, katolik z wyboru, polski literat z powołania. Autor, którego „Jezus z Nazaretu” stał się jednym z najważniejszych dzieł chrześcijańskiej literatury XX wieku. Jak burzliwe koleje losu ukształtowały twórcę łączącego Stary i Nowy Testament w unikalną opowieść o człowieku wobec sacrum?
Roman Brandstaetter, urodzony w zasymilowanej żydowskiej rodzinie, przeżył osobiste duchowe trzęsienie ziemi – konwersję na katolicyzm w czasie II wojny światowej. Jego życie przypomina biblijną przypowieść: od tarnowskiego dzieciństwa w chederze, przez literacką przygodę z językiem hebrajskim, po stworzenie monumentalnego cyklu „Kręgi biblijne”. Ten polski Odys, który ocalał z Holokaustu, stał się tłumaczem Biblii Tysiąclecia i pionierem dialogu chrześcijańsko-żydowskiego na kartach literatury. Jego dorobek obejmuje ponad 40 książek – od poezji po eseistykę – które stanowią most między tradycją a współczesnością.
Jak czasy Zagłady ukształtowały duchową drogę pisarza?
Brandstaetter przyszedł na świat 3 stycznia 1906 roku w Tarnowie, w rodzinie wielopokoleniowych żydowskich intelektualistów. Jego dziadek, Mordechaj Dawid Brandstaetter, był znanym pisarzem tworzącym w języku hebrajskim. Dom rodzinny był tyglem kultur: dziadek czytał Talmud, ojciec – Leopold – pisał wiersze po polsku, a matka – Zofia z domu Wiesen – znała pięć języków. Młody Roman od dziecka balansował między żydowską tradycją a polską kulturą – czytał Biblię po hebrajsku, ale pisał wiersze po polsku. Studia filozoficzne na UJ przerwała podróż do Palestyny w 1926 roku, gdzie odkrywał korzenie swojej tożsamości.
Dlaczego wojna stała się punktem zwrotnym w jego twórczości?
Wrzesień 1939 roku zastał pisarza w Warszawie. Uciekając przed nazistami, przez Wilno i Kowno dotarł do Jerozolimy. Tam dotarła do niego wiadomość o zagładzie całej tarnowskiej rodziny – rodziców, żony Reginy i brata Ludwika. Ten traumatyczny doświadczenie stało się zarzewiem przemiany – w 1940 roku przyjął chrzest w rzymskim kościele Santa Maria delle Grazie. Wojenna tułaczka zaowocowała cyklem wierszy „Jerozolima światła i mroku”, gdzie motywy mesjańskie przeplatają się z osobistą tragedią:
„Szukam Twojego oblicza w popiołach synagog
I w łunach płonących gett
Gdzieś Ty, Adonai, któryś przemówił z krzewu gorejącego?”
Jakie filozoficzne wątki przenikają jego dzieła?
Twórczość Brandstaettera to swoiste laboratorium duchowości. W dramatach takich jak „Powrót syna marnotrawnego” czy „Milczenie” widać wpływy:
- Chrześcijańskiego personalizmu Jacques’a Maritaina – ukazanie osoby jako niepowtarzalnego dialogu z Bogiem
- Żydowskiej mistyki Kabały – koncepcja boskiego światła (hebr. or) w „Kręgach biblijnych”
- Egzystencjalizmu Sørena Kierkegaarda – temat samotności i odpowiedzialności w „Zmierzchu demonów”
Czy można pogodzić żydowskie korzenie z chrześcijańską wiarą?
W eseju „Prawda chrześcijaństwa a antysemityzm” pisarz dowodził, że „chrześcijaństwo bez judaizmu jest jak drzewo bez korzeni”. Jego dramaty biblijne – od „Księgi Hioba” po „Zmierzch demonów” – stanowią dialog między tradycjami. W „Jezusie z Nazaretu” ukazuje Chrystusa jako wypełnienie proroctw, nie zaś zerwanie z judaizmem. Postać Marii Magdaleny przedstawia jako „córę Izraela”, która rozpoznaje Mesjasza w ogrodzie przypominającym rajski.
Kalendarium życia i twórczości
Lata | Wydarzenia życiowe | Dzieła |
---|---|---|
1906-1924 | Nauka w chederze i gimnazjum w Tarnowie, śmierć dziadka Mordechaja | Pierwsze wiersze w języku polskim |
1925-1939 | Studia na UJ, podróż do Palestyny, małżeństwo z Reginą Wiernik | „Jarzma” (1926), „Królestwo trzeciej świątyni” (1933) |
1940-1946 | Konwersja na katolicyzm, praca w Radiu Watykańskim | „Jerozolima światła i mroku” (1945) |
1947-1956 | Powrót do Polski, praca w redakcji „Tygodnika Powszechnego” | „Powrót syna marnotrawnego” (1948), „Milczenie” (1956) |
1957-1987 | Okres poznański, tłumaczenie Biblii, śmierć w 1987 | „Kręgi biblijne” (1971-1975), „Jezus z Nazaretu” (1967) |
Mity i fakty o Romanie Brandstaetterze
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!W „Kręgach biblijnych” podkreślał: „Jestem Żydem, który uwierzył w Mesjasza”. Jego twórczość to ciągły dialog między tradycjami – np. w dramacie „Marchołt” łączy chrześcijańską symbolikę z żydowskim folklorem.
„Jezus z Nazaretu” to powieść hagiograficzna
Dzieło łączy fikcję literacką z egzegezą biblijną, ukazując Chrystusa poprzez żydowski kontekst historyczny. Postać Jezusa mówi aramejskimi przypowieściami, a scena Ostatniej Wieczerzy przypomina seder paschalny.
Pisarz popierał komunistyczną władzę w Polsce
Choć w latach 50. publikował w państwowych wydawnictwach, jego korespondencja ujawnia krytyczny stosunek do reżimu. W 1968 roku odmówił udziału w kampanii antysemickiej, ryzykując zakaz publikacji.
Co sprawia, że jego tłumaczenia Biblii są wyjątkowe?
Jako członek zespołu tłumaczy Biblii Tysiąclecia, Brandstaetter wprowadził do polszczyzny biblijnej:
- Hebrajskie idiomy – np. „przebłaganie” (hebr. kapparah) zamiast łacińskiego „expiatio”
- Rytmiczne frazy – świadome naśladowanie paralelizmów charakterystycznych dla poezji hebrajskiej
- Neologizmy semickie – jak „przymierznik” na określenie uczestnika przymierza z Bogiem
„Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami. A my widzieliśmy chwałę Jego”
(Ewangelia Jana 1:14 w tłumaczeniu Brandstaettera)
Jak recepcja Brandstaettera zmieniała się na przestrzeni lat?
W latach 60. komunistyczna cenzura tolerowała jego twórczość ze względu na religijny charakter, widząc w niej alternatywę dla katolicyzmu narodowego. Dziś badacze podkreślają:
- Prekursorski charakter dialogu międzyreligijnego – jego korespondencja z Abrahamem Heschelem inspirowała papieża Jana Pawła II
- Antycypację teologii po Auschwitz – wiersz „Modlitwa za umarłych” (1945) to jeden z pierwszych tekstów o Zagładzie w literaturze polskiej
- Wpływ na współczesną duchową poezję – od ks. Jana Twardowskiego po Romana Honeta
Słowniczek pojęć związanych z Romanem Brandstaetterem
Dlaczego warto czytać Brandstaettera w XXI wieku?
W dobie kryzysu tożsamości jego dzieła uczą, jak łączyć różne tradycje bez utraty własnego „ja”. W „Kręgach biblijnych” pokazuje, że Pismo Święte to żywy organizm, a nie zbiór dogmatów. Jego eseje o sztuce tłumaczenia pozostają aktualne w erze globalizacji – przekonywał, że „tłumacz powinien być jak Mojżesz, który słyszy Boży głos w płonącym krzewie własnego języka”.
Najczęściej zadawane pytania o Romanie Brandstaetterze
Czy Brandstaetter napisał autobiografię?
Jakie nagrody otrzymał za swoją twórczość?
Czy istnieją adaptacje jego utworów?
Pytania do refleksji:
- Czy literatura religijna może być uniwersalna bez utraty swojej specyfiki?
- Jak doświadczenie Zagłady wpłynęło na współczesne rozumienie dialogu chrześcijańsko-żydowskiego?
- W jaki sposób tłumaczenie Biblii kształtuje tożsamość kulturową narodu?
- Czy synteza tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej jest możliwa w indywidualnym doświadczeniu wiary?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!