Szarzyński Mikołaj Sęp

Mikołaj Sęp – Szarzyński urodził się około 1550 roku. Kiedy dokładnie przypada data jego urodzin nie wiadomo W. Ćwik podaje, iż poeta był dzieckiem wątłym i niemal od urodzenia cierpiał na „chorobę piersiową”. Dzieciństwo spędził najprawdopodobniej w domu ojcowskim. Sępowie zaliczali się do średniozamożnej szlachty. Właściwym nazwiskiem jest Sęp, Szarzyński to przydomek. O rodzinie Sępów – Szarzyńskich pierwsze informacje podaje Paprocki, który stwierdza także, że w powiecie płockim istniało kiedyś wieś Szarzyzno, która najprawdopodobniej należała do przodków Mikołaja i to od niej najprawdopodobniej pochodzi przydomek Szarzyński.
O matce poety nie ma zbyt wielu informacji. Wiadomo jedynie, iż urodziła po Mikołaju jeszcze dwóch synów.
Naukę szkolną Mikołaj najprawdopodobniej rozpoczął we Lwowie. W szkole elementarnej nauczył się pisać, liczyć, czytać oraz języka łacińskiego. Być może zapoznał się również podstawami greki. O szczegółach wczesnej edukacji i dorastania poety nie wiadomo nic ponadto, że pobierał nauki w szkole we Lwowie. 21 maja 1565 roku znalazł się na uniwersytecie w Wittemberdze, gdzie jednak nie przebywał zbyt długo. Jesienią rozpoczął naukę na uniwersytecie w Lipsku. Świadczy o tym zapis z 21 maja 1565 toku w matrykule uniwersytetu nazwisko Nicolaus Semp Polonus. Podjęcie studiów na tej właśnie uczelni, a nie na przykład w Krakowie skłania J. Błońskiego do zastanowienia się nad wyznaniem pisarza: „Czyżby więc Sęp we wczesnej młodości był protestantem? Tak przypuszczają niemal wszyscy, ale – wnioskując tylko z niemieckiej podróży poety […] Sympatia dla reformy, jeśli nie jawne wyznanie, wydaje się istotnie pewna, ku protestantom mógł się skłaniać ojciec, choćby dla przypodobania się Starzchowskim”.
Istotne decyzje i manifestacje religijne miały miejsce podczas całego życia Mikołaja. W roku, w którym się urodził, odbył się pierwszy zjazd ministrów zboru kalwińskiego w Pińczowie, natomiast w 1551 roku w Piotrkowie miało miejsce zebranie katolickiego duchowieństwa, które zapoczątkowało ruch kontrreformacyjny. W 1556 roku, czyli w czasie, kiedy Sęp najprawdopodobniej chodził do szkoły do Polski przyjechali Łaski, który chciał jednoczyć protestantów i nuncjusz Lippomano. Kiedy poeta ukończył szkołę średnią, miał miejsce rozłam w obozie kalwińskim i powstanie ruchu antytrynitarzy. W roku, kiedy wyjeżdżał do Wittenberga, nastąpiło ostatnie znaczące zwycięstwo polskich protestantów. Sejm piotrkowski zakazał starostom wtrącać się do spraw religijnych ustanawiając tolerancję wyznań.
Mikołaj przebywał za granicą najwyżej 2,5 roku, gdyż wiadomo, iż na początku 1568 był w Rudnie. Trasę jego podróży można odtworzyć na podstawie domysłów. Najprawdopodobniej część swoich studiów odbywał w towarzystwie Strzechowskiego, który już od 1561 roku przebywał w Bazylei, Zurychu. Sęp najprawdopodobniej towarzyszył mu w podróży do Włoch, czego dowodem może być przekład epigramu Vitalisa „Epitafium Rzymowi”. Najprawdopodobniej poeta odwiedził także Bazyleę, Zurych i Augsburg. Prawdopodobnie jeszcze we Włoszech nastąpił powrót poety do Kościoła katolickiego.
31.01.1568 roku Sęp znalazł z powrotem we Lwowie. Świadczą o tym zapiski o kłopotach finansowych ojca Mikołaja: „Stary Joachim nie oddawał długów i kazał synowi bronić zastawu (1568); pożyczał od niejakiego Błędowskiego – 1000 złp na swą wieś i chcąc widocznie uspokoić wierzyciela, zobowiązywał się przystawić dwu synów, by akt potwierdzili (1570), co też w tymże 1570 roku posłusznie uczynili. Lecz najpaskudniej poczynał sobie z Andrzejem Wortyką, synem stolnika halickiego; afera tak zawikłana, że zgubili się w niej biografowie. Mianowicie w roku 1571 zapewne, Joachim zastawił na dobre Zimną wodę i Rudno, za sumę 1000 złp, uzyskaną od Portyki. Nie chcąc czy nie mogąc oddać pieniędzy postanowił swoje wsie odzyskać podstępem. Ale jak dziecinnym! Zastawionym gospodarstwem Wortyka nie mógł sam zarządzać, puścił je więc w dzierżawę roczną Mikołajowi”.
Po powrocie do Rzeczpospolitej Mikołaj przebywał w Zimnej Wodzie lub we Lwowie. Często był gościem okolicznych wielmożów. Dla jego rozwoju literackiego istotne były kontakty z domem Kostków: „Dwór Kostków stał się ośrodkiem inspirującym odnowę katolicyzmu we wschodniej małopolscy: propagowano tu surową, ale mądrą pobożność kontrreformacyjną, tu działali pierwsi na tym terenie jezuici: Piotr Skarga i Benedykt Herbest, należący do najwybitniejszych wówczas członków Towarzystwa Jezusowego”. W tej atmosferze Sęp znalazł ludzi o głębokim poczuciu religijnym mogących zrozumieć jego problemy. Ćwik stwierdza, iż okres ten