William Blake

Kim był William Blake – geniusz czy szaleniec?

William Blake (1757-1827) – angielski wizjoner, który w swoich iluminowanych księgach połączył poezję, grafikę i filozofię – pozostaje jedną z najbardziej tajemniczych postaci w historii sztuki. Ten samouk, który nigdy nie uczęszczał do formalnej szkoły, stworzył własny system mitologiczny, kwestionując zarówno religijne dogmaty, jak i oświeceniowy racjonalizm. Czy jego wizje aniołów i proroków były przejawem duchowego geniuszu, czy może symptomem zaburzeń psychicznych? Odpowiedź kryje się w złożoności jego dzieł, które do dziś stanowią wyzwanie dla badaczy.

William Blake – człowiek, który widział niebo w dzikim kwiecie i wieczność w godzinie – w ciągu 69 lat życia stworzył ponad 1000 grafik i 500 obrazów, samodzielnie wydając swoje poematy w technice iluminowanego druku. Choć za życia uznawano go za ekscentryka, a jego wystawa w 1809 roku przyciągnęła zaledwie kilku gości, dziś rękopis „Songs of Innocence and of Experience” osiąga na aukcjach ceny przekraczające 2,5 miliona dolarów. Jego proroctwa o „ciemnych młynach przemysłowej cywilizacji” brzmią szczególnie przenikliwie w dobie kryzysu klimatycznego.

Jak rewolucje przemysłowe i polityczne ukształtowały Blake’a?

Dlaczego Londyn XVIII wieku był kluczowy dla jego twórczości?

Blake dorastał w mieście rozdartym między tradycją a modernizacją. Londyn lat 70. XVIII wieku to miejsce, gdzie obok katedry św. Pawła wyrastały pierwsze fabryki, a w powietrzu unosił się dym z kopalnianych maszyn parowych. W tej atmosferze kształtowała się jego nieufność wobec postępu technologicznego, wyrażona później w wizjach „mrocznych młynów” niszczących ludzką duszę.

Jak rewolucja francuska wpłynęła na jego filozofię?

Początkowy entuzjazm Blake’a dla rewolucji (w 1789 roku nosił rewolucyjną czerwoną czapkę na ulicach Londynu) ustąpił głębokiemu rozczarowaniu po terrorze jakobińskim. W odpowiedzi stworzył koncepcję „wiecznej rewolucji” – duchowego buntu przeciwko wszelkim formom ucisku, zarówno politycznym, jak i mentalnym. Jego poemat „America: A Prophecy” (1793) przedstawia rewolucję amerykańską jako kosmiczną walkę między tyranią a wolnością.

Jakie tajemnice kryje biografia mistyka z Soho?

Czy dziecięce wizje determinowały jego sztukę?

Od wczesnego dzieciństwa Blake doświadczał mistycznych przeżyć, które stały się fundamentem jego twórczości:

W wieku 4 lat widział Boga „przytulającego się do okna”
Jako 8-latek obserwował proroka Ezechiela na polu w Peckham Rye
W wieku 10 lat ujrzał drzewo pełne aniołów, które „śpiewały hymny o świcie”

Te doświadczenia rozwinęły jego koncepcję wyobraźni jako „boskiego daru pozwalającego przekroczyć materialną rzeczywistość”.

Dlaczego małżeństwo z Catherine Boucher było niezwykłe?

Związek z analfabetką (1782) stał się jednym z najbardziej partnerskich małżeństw epoki. Catherine nie tylko nauczyła się czytać i pisać, ale opanowała sztukę kolorowania grafik, stając się niezastąpioną współpracowniczką. W liście do przyjaciela Blake pisał: „Moja żona jest nie tyle żoną, ile współtowarzyszką w boskim dziele”.

Lata	Wydarzenia biograficzne	Dzieła
1757-1772	Nauka rytownictwa u Jamesa Basire’a, wczesne wizje	Ryciny do Westminster Abbey
1789-1794	Okres rewolucyjnego fermentu, przyjaźń z Thomasem Paine’em	„Songs of Innocence and of Experience”, „The Marriage of Heaven and Hell”
1800-1827	Pobyt w Felpham pod opieką mecenasa Williama Hayleya	„Milton”, „Jerusalem”, ilustracje do „Boskiej Komedii”

Jak rozumieć rewolucyjną twórczość Blake’a?

🧠 Zapamiętaj: Blake stworzył własną mitologię z postaciami Urizena (uosobienie despotycznego rozumu) i Losa (bóg kreatywności). Jego system filozoficzny łączył gnostycyzm, alchemię i protestancki mistycyzm.

Co czyni „Pieśni niewinności i doświadczenia” arcydziełem?

Ten cykl 54 wierszy, wydany techniką iluminowanego druku, ukazuje dialektykę ludzkiej kondycji. Kontrast między pastoralnym „The Lamb” a mrocznym „The Tyger” odsłania Blake’owską teorię „przeciwstawnych stanów duszy”. Każdy utwór posiada własną grafikę – np. „Infant Joy” otoczony jest organicznymi wzorami, podczas gdy „London” zdobią kajdany i ponure postacie.

Dlaczego „Zaślubiny Nieba i Piekła” szokują do dziś?

To radykalne dzieło (1790-1793) kwestionuje tradycyjne pojęcia dobra i zła. Blake pisze: „Droga nadmiaru prowadzi do pałacu mądrości”, gloryfikując energię twórczą przeciwstawioną religijnej represji. W sekcji „Przysłowia piekielne” znajdujemy słynne: „Tygrys w wściekłości mądrzejszy niż koń w szkole” – manifest wolności instynktu.

„Ty, który masz skrzydła, czemu pragniesz kajdan?
Ty, który masz oczy, czemu pragniesz ślepoty?
Ty, który masz życie, czemu pragniesz śmierci?”
(The Book of Thel, 1789)

Jak rozpoznać styl Blake’a – poety i grafika?

Synestezja słowa i obrazu to znak rozpoznawczy Blake’a. Jego charakterystyczne techniki to:

Antyklasyczne linie – inspiracje gotycką architekturą zamiast renesansowych proporcji
„Figury energii” – muskularne postacie w dynamicznych pozach
Tekst spiralny – wiersze układające się w kształt wirujących galaktyk
Symultaniczna narracja – kilka scen w jednej kompozycji graficznej

💡 Ciekawostka: Blake jako pierwszy artysta w historii użył techniki monotypii – odbijania farby olejnej bezpośrednio z płyty miedzianej. Jego eksperymenty z kolorami wpłynęły na późniejszych impresjonistów.

Jak Blake zmienił oblicze kultury?

Choć za życia uznawany za marginalnego dziwaka, Blake stał się patronem:

Romantyzmu – wpływ na Wordswortha i Coleridge’a
Modernizmu – inspiracja dla Yeatsa i Joyce’a
Kontrkultury lat 60. – ikona ruchu hippisowskiego
Komiksu – prekursor sekwencyjnej narracji obrazkowej

Mity i fakty o Williamie Blake

MIT:

Blake był niepiśmiennym wizjonerem

FAKT:

Jako zawodowy rytownik świetnie znał łacinę, grekę i hebrajski. Jego biblioteka liczyła ponad 200 tomów

MIT:

Jego sztuka była całkowicie odrzucona

FAKT:

Król Jerzy III kupił jego ilustracje do „Raju utraconego”, a Samuel Taylor Coleridge nazwał go „człowiekiem geniuszu”

Słowniczek pojęć Blake’a

Iluminowany druk

Autorska technika Blake’a: tekst ryty w miedzi, ręcznie kolorowany akwarelami, łączący słowo i obraz w organiczną całość

Urizen

Bóg rozumu w mitologii Blake’a, przedstawiany jako starzec z cyrklem – symbol represyjnego prawa i dogmatyzmu

Zoas

Cztery aspekty boskości w człowieku: Urthona (wyobraźnia), Luvah (emocje), Tharmas (zmysły), Urizen (rozum)

Dlaczego Blake jest aktualny w XXI wieku?

W dobie AI i transhumanizmu, Blake’owskie ostrzeżenia przed „jednowymiarowym postrzeganiem rzeczywistości” nabierają nowego znaczenia. Jego koncepcja „czystego widzenia” – postrzegania świata przez pryzmat wyobraźni – stanowi antidotum na cyfrową hiperrealność. W „Jerusalem” pisał: „Muszę stworzyć system lub zostać niewolnikiem cudzego” – słowa te brzmią proroczo w kontekście algorytmów kształtujących naszą percepcję.

Najczęstsze pytania o Williama Blake’a

Czy Blake miał uczniów lub następców?

Choć nie stworzył formalnej szkoły, jego idee podjęli tzw. „Aniołowie z Peckham” – grupa londyńskich artystów-rzemieślników. W XX wieku kontynuatorami zostali m.in. poeta Allen Ginsberg i malarz Cecil Collins.

Jakie techniki artystyczne wynalazł?

Oprócz iluminowanego druku opracował „freski duchowe” – malowidła temperowe na płótnie nasączonym klejem stolarskim, pozwalające uzyskać efekty fluorescencji.

Czy Blake był uznawany za heretyka?

Choć krytykował instytucjonalny Kościół, uważał się za prawdziwego chrześcijanina. W „Jerusalem” pisał: „Religia Jezusa to religia przyjaźni i wolności”.

Jak czytać Blake’a w erze cyfrowej?

Kluczem jest interdyscyplinarne podejście. Jego dzieła wymagają równoczesnego zaangażowania:

Wzroku – analiza kompozycji graficznych
Słuchu – rytmika i aliteracje wierszy
Intuicji – interpretacja symboli

Pytania do refleksji:

Czy współczesna technologia realizuje Blake’owską wizję „wiecznej kreatywności”, czy ją ogranicza?
Jak pogodzić jego mistycyzm z naukowym światopoglądem?
Czy w dobie deepfake’ów potrzebujemy nowego „iluminowanego druku”?

Sprawdź również: