William Faulkner

Kim był William Faulkner i dlaczego zmienił oblicze literatury XX wieku?

Gdy mowa o rewolucjonistach prozy modernistycznej, nazwisko Williama Faulknera wybija się niczym gotycka wieża na równinach Missisipi. Ten laureat Nagrody Nobla z 1949 roku stworzył własne uniwersum literackie, w którym eksperymenty formalne łączył z głęboką analizą ludzkiej kondycji. Jego innowacyjne użycie strumienia świadomości i skomplikowanych struktur czasowych wciąż wprawia w zachwyt (i dezorientację) kolejne pokolenia czytelników. Faulkner nie był tylko kronikarzem amerykańskiego Południa – był archeologiem duszy ludzkiej, który odsłaniał warstwy zbiorowych traum i osobistych demonów.

Jak Południe Stanów Zjednoczonych ukształtowało pisarza?

Urodzony w 1897 roku w New Albany, Faulkner dorastał w cieniu mitologii przegranej Konfederacji. Jego pradziad, William Clark Falkner (pisarz zmienił pisownię nazwiska), był legendarnym pułkownikiem i autorem bestsellerowej powieści „The White Rose of Memphis”. Ta rodzinna spuścizna wojennej chwały i literackich ambicji stała się zarówno inspiracją, jak i brzemieniem. Faulknerowski świat to laboratoryjne studium społeczeństwa Południa po wojnie secesyjnej – świata, w którym dawne hierarchie społeczne kruszą się pod naporem modernizacji, a duchowieństwo i arystokracja plantatorska walczą o utrzymanie status quo.

Dlaczego Faulkner porzucił szkołę i jak wpłynęło to na jego karierę?

Życiorys Faulknera to seria pozornych porażek, które okazały się błogosławieństwem. Porzucił szkołę średnią w 1915 roku, nie ukończył Uniwersytetu Missisipi (gdzie studiował tylko trzy semestry), przez krótki czas był listonoszem (zwolnionym za czytanie książek zamiast doręczania przesyłek). Te pozorne niepowodzenia pozwoliły mu rozwijać autodidaktyczną pasję – pochłaniał dzieła Szekspira, Balzaka i Conrada, jednocześnie pracując fizycznie w elektrowni uniwersyteckiej. Jego prawdziwą edukacją stały się:

• Nocne dyskusje z filozofem Philem Stone’em
• Tłumaczenie francuskich symbolistów podczas pobytu w Nowym Orleanie
• Obserwacja życia codziennego w Oxfordzie (Missisipi), które stało się prototypem Jefferson w Yoknapatawpha

Wojskowa fikcja która stała się legendą

Młody Faulkner, odrzucony z powodu niskiego wzrostu (167 cm) przez amerykańską armię, stworzył elaborowaną fikcję o służbie w Royal Air Force. Nawet po I wojnie światowej chodził w wymyślonym mundurze lotnika, udając rannego w akcji. Ta skłonność do mitologizacji własnej osoby znajdzie później odbicie w jego literackich kreacjach – wielu bohaterów Faulknera (jak Quentin Compson) żyje w świecie iluzji, niezdolnych pogodzić się z rzeczywistością.

Czy Yoknapatawpha County to najważniejszy bohater prozy Faulknera?

Wymyślone hrabstwo, będące literackim alter ego Lafayette County, stało się sceną dla 15 powieści i 50 opowiadań. Faulkner kreślił mapy tego terytorium, podając dokładną liczbę mieszkańców (15,611 osób, w tym 6,298 białych i 9,313 Murzynów) i strukturę etniczną. Geografia Yoknapatawphy to:

• Krótka historia założenia przez indiańskie plemię Chickasaw
• Plantacje przypominające średniowieczne królestwa (jak Sutpen’s Hundred)
• Miasto Jefferson jako mikrocosmos społecznych napięć

Jak techniki modernistyczne służyły opowieści o upadku?

Faulknerowskie eksperymenty formalne były zawsze w służbie treści. W „Kiedy umieram” (1930) zastosował 59 rozdziałów z perspektywy 15 narratorów, w tym dziecka i umierającej krowy. Ta polifoniczna struktura oddaje fragmentaryczność ludzkiego doświadczenia. W „Wściekłości i wrzasku” (1929) trzy części przedstawiają ten sam dzień z perspektywy:

1. Benjy’ego Compsona (33-letniego mężczyzny z niepełnosprawnością intelektualną)
2. Quentina Compsona (neurotycznego studenta Harvardu)
3. Jasona Compsona (cynicznego materialisty)

Dlaczego Nagroda Nobla dla Faulknera wzbudziła kontrowersje?

Werdykt z 1949 roku zaskoczył nawet samego laureata. Wielu krytyków uważało go za „regionalnego dziwaka” piszącego niejasne historie o południowej prowincji. Przemówienie noblowskie Faulknera, wygłoszone w stylu biblijnych przypowieści, stało się manifestem humanistycznych wartości:

„Człowiek nie tylko będzie trwał – człowiek zwycięży. Jest nieśmiertelny nie dlatego, że jako jedyny wśród stworzeń ma nieugaszoną głos, ale dlatego, że ma duszę, duch zdolny do współczucia i poświęcenia i wytrwania.”

Paradoksalnie, właśnie w latach 50. Faulkner stał się ambasadorem amerykańskiej kultury, podróżując z wykładami po Ameryce Południowej i Japonii w ramach programów Departamentu Stanu.

Jak Hollywood wpłynęło na twórczość Faulknera?

Pracując jako scenarzysta dla wytwórni Metro-Goldwyn-Meyer (1932-1954), Faulkner współtworzył dialogi do filmów takich jak „Miała być miłość” (1933) czy „Mroczne przeznaczenie” (1944). Choć gardził komercyjną produkcją („Pisanie dla filmu to jak układanie cegieł”), pieniądze z Hollywood pozwoliły mu utrzymać rodzinną posiadłość Rowan Oak. Wpływ kina widać w:

• Dynamicznych scenach zbiorowych w „Światłości w sierpniu”
• Wizualnej precyzji opisów przestrzeni
• Sztuce budowania napięcia poprzez montaż słowny

Czy alkoholizm był przekleństwem czy katalizatorem twórczości?

Legendarny nałóg Faulknera budził zarówno zgorszenie, jak i podziw. Podczas pracy nad „Kiedy umieram” ponoć pił tylko kawę, ale po ukończeniu manuskryptu wpadł w miesięczny ciąg. Sam mawiał: „Nie ma czegoś takiego jak dobry pisarz, który nie mógłby zrobić czegoś lepszego po drinku”. Ten paradoks odzwierciedla dwoistą naturę jego procesu twórczego – okresy abstynencji służyły intensywnej pracy, podczas gdy alkohol był zarówno ucieczką od presji, jak i źródłem autodestrukcji.

Jak ewoluował styl Faulknera w późnym okresie?

Po otrzymaniu Nobla pisarz zwrócił się ku bardziej dostępnej formie, nie rezygnując z literackiej ambicji. Trylogia o rodzinie Snopesów („Miasteczko”, 1957; „Miasto”, 1959; „Rezydencja”, 1962) łączyła satyrę społeczną z elementami czarnej komedii. W „Przypływie, odpływie” (1962) eksperymentował z formą chóru greckiego, udowadniając, że innowacyjność pozostała jego znakiem rozpoznawczym. Ostatnia powieść „The Reivers” (1962), nostalgiczna komedia inicjacyjna, zdobyła Nagrodę Pulitzera – miesiąc po śmierci autora.

Dlaczego Faulkner pozostaje aktualny w XXI wieku?

Tematy podejmowane przez autora „Światłości w sierpniu” – rasizm, dziedzictwo historyczne, konflikty rodzinne – wciąż rezonują w globalnej debacie. Jego analiza mechanizmów władzy i wykluczenia przewidziała współczesne spory o pamięć kulturową. W czasach fake newsów i alternatywnych faktów, faulknerowskie studium subiektywnej prawdy („Prawda to głos, który mówi w tobie”) zyskuje nowe znaczenie. Techniki narracyjne, takie jak wielogłosowość czy nielinearność, stały się standardem w literaturze postmodernistycznej.

Jakie filmy powstały na podstawie dzieł Faulknera?

Adaptacje jego prozy to m.in.:

• „The Long Hot Summer” (1958) – luźna adaptacja opowiadań z Paulem Newmanem
• „Sanctuary” (1961) – kontrowersyjna ekranizacja powieści o przemocy
• „Wściekłość i wrzask” (2014) – eksperymentalna adaptacja w reżyserii Jamesa Franko
• „Old Man” (1997) – filmowa wersja opowiadania o powodzi Missisipi

Jak czytać Faulknera? Strategie dla początkujących

1. Zacznij od opowiadań („Róża dla Emily”, „Spalenie stodoły”) by oswoić styl
2. Czytaj na głos – muzyczność prozy Faulknera odsłania się w rytmie zdania
3. Korzystaj z mapy Yoknapatawpha podczas lektury
4. Pozwól sobie na niepewność – wiele tajemnic (jak prawdziwa natura Joego Christmasa w „Światłości…”) celowo pozostaje nierozstrzygnięta

Dlaczego warto zmierzyć się z trudnością jego prozy?

Jak pisał w liście do młodego pisarza: „Musisz zabić swoich ukochanych”. Faulkner wymaga od czytelnika intelektualnego wysiłku, ale nagrodą jest wgląd w najgłębsze pokłady ludzkiej psychiki. Jego dzieła to lustra, w których – jak w słynnym monologu Quentina Compsona – „przeszłość nigdy nie umiera. Nawet nie jest przeszłością”.

Recepcja międzynarodowa: Faulkner jako pisarz globalny

Choć zakorzeniony w lokalnej tradycji, Faulkner stał się pisarzem uniwersalnym. W Ameryce Łacińskiej inspirował „boom” literacki – García Márquez nazwał „Kiedy umierają” „najbardziej wpływową książką po biblijnej Księdze Rodzaju”. We Francji egzystencjaliści widzieli w nim prekursora absurdu, w Japonii pisarze grupy „Shincho” naśladowali jego techniki narracyjne. Tłumaczenia na 36 języków (w tym polskie przekłady Ireny Tuwim i Juliusza Żuławskiego) potwierdzają jego status klasyka światowej literatury.