William Robertson Davies

Kim był William Robertson Davies i dlaczego zmienił oblicze kanadyjskiej literatury?

William Robertson Davies (1913-1995) to jedna z najbarwniejszych postaci w historii literatury kanadyjskiej – dramaturg, eseista, dziennikarz i powieściopisarz, który w swoich dziełach mistrzowsko łączył głębię psychologiczną z ironicznym humorem. Ten trzykrotny laureat Orderu Kanady, nazywany „kanadyjskim Dickensem”, stworzył unikalną literacką wizję łączącą europejską tradycję z kanadyjską tożsamością. Jego najbardziej znana Trylogia Deptford, przetłumaczona na 18 języków, do dziś pozostaje kamieniem milowym w rozwoju powieści psychologicznej.

Jak wiktoriańskie dziedzictwo kształtowało twórczość Daviesa?

Urodzony 28 sierpnia 1913 roku w Thamesville (Ontario), Davies wzrastał w cieniu wiktoriańskiej mentalności, która zdeterminowała jego późniejszą twórczość. Jego ojciec, senator William Rupert Davies, był właścicielem kilku gazet, co wywarło fundamentalny wpływ na przyszłego pisarza. Dom Daviesów przypominał bardziej edwardiański salon literacki niż typowe kanadyjskie gospodarstwo – codziennie czytano tam Szekspira, dyskutowano o polityce i sztuce. Matka, Florence Sheppard McKay, zaszczepiła mu miłość do literatury gotyckiej i spirytualizmu, co później znalazło odzwierciedlenie w mistycznych wątkach jego powieści.

Jakie doświadczenia edukacyjne ukształtowały jego styl?

Studia na Queen’s University (1932-1935) i oksfordzkim Balliol College (1935-1938) wyposażyły Daviesa w imponujący warsztat humanistyczny. Szczególnie znaczący okazał się okres w Anglii, gdzie:

• Pracował jako asystent sir Tyrone’a Guthrie’a w Old Vic
• Zadebiutował jako aktor w roli Pandolfa w Królu Janie Szekspira
• Poznał przyszłą żonę – australijską malarkę Brendę Mathews

Teatralne doświadczenia odcisnęły trwałe piętno na jego prozie – wielu bohaterów Daviesa (jak Magnus Eisengrim z Piątej osoby dramatu) to postacie sceniczne, mistrzowie iluzji i performansu.

Dlaczego Davies porzucił teatr dla powieści?

Choć początkowo związany ze światem dramatu (jego sztuka Eros at Breakfast zdobyła w 1948 r. nagrodę Dominion Drama Festival), Davies stopniowo przekonywał się do formy powieściowej. Przełomem okazało się objęcie w 1960 r. stanowiska dziekana Massey College przy University of Toronto. Kontakt z akademickim środowiskiem zainspirował go do stworzenia słynnej Trylogii Salterton – satyry na prowincjonalne życie uniwersyteckie. W wywiadzie dla CBC przyznał: „Scena ograniczała moją wyobraźnię. Powieść stała się teatrem świata, gdzie mogę reżyserować dusze, a nie tylko ciała”.

Jak Jungowska psychologia wpłynęła na jego twórczość?

Fascynacja Daviesa psychoanalizą Carla Gustava Junga osiągnęła apogeum w Mantykorze (1972), drugiej części Trylogii Deptford. Główny bohater, David Staunton, przechodzi terapię jungowską, co pozwala autorowi:

1. Eksplorować archetypowe motywy (cień, persona, anima)
2. Łączyć realizm psychologiczny z elementami magical realism
3. Kwestionować racjonalistyczne paradygmaty Zachodu

W eseju The Well-Tempered Critic Davies pisał: „Prawdziwa literatura to alchemiczny tygiel, w którym świadomość spotyka nieświadome”. Ten proces doskonale widać w scenie z Świata cudów, gdzie bohater odnajduje w lesie kamień z wyrytym alchemicznym symbłem Merkurego.

„Święci nie są po to, by ich naśladować – to zbyt niebezpieczne. Są po to, by pokazać, że skrajna doskonałość jest możliwa.” – Piąta osoba dramatu

Jak rozwijała się jego kariera literacka?

Czym charakteryzuje się styl pisarski Daviesa?

Proza Daviesa to mistrzowskie połączenie:

• Ironii i współczucia – jak w portrecie Dunstana Ramsey’a w Piątej osobie dramatu, gdzie świętość miesza się z ludzką słabością
• Erudycji i przystępności – nawiązania do Paracelsusa współistnieją z żywymi dialogami
• Realizmu i magii – kamienie w płaszczu bohatera stają się nośnikami metafizyki

Jego technika narracyjna często wykorzystuje:

• Retrospekcje prowadzone przez duchy (jak w Murther & Walking Spirits)
• Listy i dokumenty wewnątrz tekstu
• Wielogłosowe narracje (5 narratorów w Piątej osobie dramatu)

Jakie kontrowersje wzbudzała jego twórczość?

Choć Davies unikał bezpośrednich politycznych deklaracji, jego krytyka purytańskiej moralności wywoływała skrajne reakcje. Konserwatywne środowiska potępiały:

• Scenę samookaleczenia w Mantykorze jako „obrazoburczą”
• Demitologizację kanadyjskiej prowincji w Świecie cudów
• Postać transseksualnej Liz w The Rebel Angels

Sam autor komentował: „Prawdziwa sztuka zawsze drażni śpiących”. Paradoksalnie, te kontrowersje przysporzyły mu popularności wśród młodego pokolenia czytelników.

Jakie dziedzictwo pozostawił Davies współczesnej literaturze?

Wpływ Daviesa wykracza daleko poza Kanadę. Jego osiągnięcia obejmują:

• Przełom w postrzeganiu literatury kanadyjskiej na arenie międzynarodowej
• Inspirację dla pisarzy magicznego realizmu (Salman Rushdie, Isabel Allende)
• Nowatorskie połączenie psychologii głębi z narracją powieściową

Margaret Atwood w eseju Survival przyznała: „Davies pokazał nam, że kanadyjska literatura może być jednocześnie lokalna i uniwersalna, przyziemna i metafizyczna”.

Jak odbierano twórczość Daviesa za granicą?

Mimo kanadyjskich korzeni, dzieła Daviesa zdobyły międzynarodowe uznanie:

• W Wielkiej Brytanii porównywano go z Lawrencem Durrellem i Iris Murdoch
• W USA The New Yorker nazwał go „najbardziej europejskim z kanadyjskich pisarzy”
• We Francji jego powieści stały się inspiracją dla ruchu Nouveau Roman

Co ciekawe, w Japonii Trylogia Deptford stała się bestsellerem wśród studentów psychologii, zaś w Niemczech interpretowano ją przez pryzmat teorii Frankl

Najczęściej zadawane pytania o Williama Robertsona Daviesa

Dlaczego Davies pozostaje aktualny w XXI wieku?

W dobie kryzysu tożsamości kulturowych, powieści Daviesa oferują głęboką refleksję nad:

• Konfliktem między indywidualizmem a wspólnotowością
• Poszukiwaniem duchowości poza instytucjonalnymi religiami
• Rolą sztuki w kształtowaniu świadomości narodowej

Jego diagnoza z The Cunning Man brzmi proroczo: „Technokracja stworzy głód transcendencji, którego nie zaspokoją smartfony”.

Jakie pytania warto zadać po lekturze Daviesa?

• Czy współczesna technokracja pozwala na autentyczne poszukiwanie duchowości?
• Jak pogodzić dziedzictwo kolonialne z budowaniem własnej tożsamości kulturowej?
• Czy literatura może być narzędziem psychologicznej transformacji?
• Gdzie przebiega granica między świętością a obłędem?