Mendel Gdański - Mendel Gdański – Maria Konopnicka – Opracowanie

MENDEL GDAŃSKI – OPRACOWANIE

„Mendel Gdański” to nowela autorstwa Marii Konopnickiej wydana po raz pierwszy w roku 1890 w czasopiśmie „Przegląd Literacki”. Potem ukazała się również jako część zbiorku nowel pod tytułem „Na drodze”. Treść nawiązuje do sytuacji, w jakiej znalazło się społeczeństwo polskie w II połowie XIX wieku. Główna problematyka utworu to antysemityzm.

Nowela ukazuje życie jednej uliczki, ale ukazuje je bardzo dokładnie, jakby pod mikroskopem. Głównym bohaterem jest jeden z mieszkańców tej uliczki – Mendel Gdański, który w tej przestrzeni jest bardzo mocno zakorzeniony. Stanowi część tego społeczeństwa, jednak ma też własną tożsamość, tożsamość religijną, jest wyznawcą judaizmu. On zna wszystkich i wszyscy znają jego, ponadto każdy darzy go niezwykłą życzliwością. Ukazuje to, że człowiek ma własną wartości jednocześnie będąc istotą społeczną i działając dla dobra ogółu społeczeństwa.

Kiedy po raz kolejny pojawiają się pogłoski na temat bicia żydów tym razem przekazywane przez zegarmistrza, Mendel Gdański czuje dosięgającą go niesprawiedliwość. Objaśnia, że zarzuty co do jego osoby są w pełnym stopniu bezpodstawne i nie mają swego logicznego wyjaśnienia. Przecież on przywiązany do tego miejsca, żyjący i pracujący w nim od dwudziestu siedmiu lat nie może być oskarżany o to, że jest jakby obcym, bo wyznaje inną religię. On tak samo, jak inni przeżywał wszystko, co się działo w tym mieście i skutki tych zdarzeń dotyczyły także jego osoby. On tak samo jak inni żyje w tej rzeczywistości na tych samych zasadach co inni. Działał dla tej przestrzeni i nigdy nic złego nie uczynił na jej szkodę. On pracował w tym mieście swoimi rękoma, a jego praca była wykorzystywana przez różne osoby i była dla nich dobrem. Więc z jakiej racji on ma być traktowany jako ktoś obcy i nienależący do tej społeczności, a nawet ktoś gorszy, ktoś, kogo trzeba się pozbyć? Bycie Żydem nie wyklucza bycia Polakiem.

W swojej wypowiedzi Mendel Gdański wspomina również o swoim wnuku, Jakubie Gdańskim. Tłumaczył, że jego imię jest idealnym imieniem, jednocześnie pochodzi z Biblii i jest polskie. Mówi, że jest przedstawicielem nowego pokolenia, które mogłoby spoić żydów i Polaków. Jeśli Jakub będzie się rozwijać w tym mieście, to potem będzie jego częścią i będzie mu dobrze służył.

Świat przedstawiony w dziele można nazwać dwuwymiarowym, ponieważ dostrzega się w nim wyraźnie zarysowany podział między dobrem, a złem. W utworze występują ogólnie dwie grupy bohaterów. Bohaterzy, którzy mają imiona i tym samym konkretną tożsamość. Oraz bohaterowie zlepieni w jeden tłum. Nie ma konkretnych jednostek pośród tego motłochu. To właśnie ten jakby bezmyślny tłum atakuje Mendla w zasadzie bez powodu i jest przykładem złego. Za to postacie imienne stają w obronie Mendla. Powroźniczka, stróżka i straganiarka przybiegają do niego, chcąc go namówić do schowania się. A chudy student z facjatki wpada do jego mieszkania w celu ostrzeżenia go o zbliżającym się niebezpieczeństwie jakie mu grozi, a potem sam sobą go zasłonił.
Natomiast Mendel Gdański wykazuje się ogromną odwagą i nie zgadza się na ucieczkę. Nie chce ukrywać swojej tożsamości. Nie chce kłamać, że jest kimś, kim nie jest. Nie chce udawać oraz wstydzić się tego, że jest żydem. Broni swojego zdania, ponieważ uważa je za słuszne.

Jednak tłum nie docenia jego postawy i atakuje go. Mały Kuba Gdański zostaje uderzony w głowę kamieniem. I wtedy to właśnie student zasłania ich samym sobą, dzięki czemu tłum się wycofuje. Jednak ostateczny skutek całej tej sytuacji jest taki, że Mendel Gdański w zupełności traci serce i wiarę, jaką miał w swojej duszy, wobec tego miasta, w którym mieszkał i okolicy, którą uważał za swój dom.

Zatem z całej noweli wynika jednoznaczna prawda głosząca o niekorzystnym wpływie szerzącego się antysemityzmu na społeczeństwo, które wykańcza wysysając niemalże doszczętnie jego siły życiowe znajdujące się u jego podstaw. Ponieważ ci, którzy byli jego częścią i działali dla jego dobra, zostają wyrzuceni, odtrąceni i nie mają już dostępu do tego świata. W ten sposób przekreślone zostaje zarówno życie tego człowieka, jak i również to wszystko, co ten człowiek mógł uczynić dla tego mechanizmu, dzięki któremu działa to uniwersum.