Dobra Pani - Charakterystyka

AutorEliza Orzeszkowa z domu Pawłowska herbu Korwin urodziła się 6 czerwca 1841 roku, a zmarła 18 maja 1910 roku. Była pisarką. Tworzyła w okresie pozytywizmu. W roku 1905 była nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Do jej najbardziej znanych utworów należą: „Nad Niemnem”, „Marta”, „Meir Ezofowicz”, „Cham” oraz zbiory nowel (wśród nich nowele „Dobra pani”, „ABC”, „Gloria victis”).Gatunek„Dobra pani” jest nowelą, a więc krótkim jednowątkowym utworem napisanym prozą. Jest zwarta kompozycyjnie, ma wyraźnie zarysowaną akcję, punkt kulminacyjny i puentę. Dotyka tematów społecznych, w tym przypadku źle rozumianej filantropii, nieodpowiedniego traktowania dzieci, pozornie dobrych – a tak naprawdę szkodliwych i egoistycznych – działań.Geneza utworuNowela została przedrukowana w roku 1882 w zbiorowej książeczce pod tytułem „Ognisko”. Opiera się na zaobserwowanych przez autorkę zjawiskach społecznych, którymi były nieodpowiedzialne podejmowanie decyzji i fałszywa filantropia. Utwór ma charakter utylitarny i wpisuje się w idee pozytywistyczne.Czas i miejsce wydarzeńWydarzenia dzieją się w ciągu kilku lat, w II połowie XIX wieku. W tym czasie Helenka dorasta. Pojawiają się też – dzięki retrospekcji – wcześniejsze zdarzenia, związane z życiem panny Czernickiej i Eweliny Krzyckiej.Akcja rozgrywa się w niewielkim miasteczku – Ongrodzie. Część wydarzeń ma miejsce w willi pani Krzyckiej, niektóre rozgrywają się w chatce krewnych Helenki.Bohaterowie1. Ewelina Krzycka – tytułowa dobra pani; wdowa; majętna, bezdzietna; wydaje się filantropką – daje jałmużnę, wyszukuje osoby, którym zamierza pomóc, kupuje zwierzęta, którymi ma się opiekować; tak naprawdę jest egoistką, która nie zauważa, że krzywdzi innych; kobieta skupia się na utwierdzaniu siebie w przekonaniu, że czyni dobro i poświęca się dla innych; jej działania nie wynikają z dobroci serca; kobieta nigdy nie zastanawia się nad skutkami swoich decyzji i kaprysów;
2. Hela – mała, śliczna dziewczynka (gdy dorasta, nieco się zmienia i nie zachwyca tak sobą dobrej pani; po powrocie do chaty Jana zmienia się nie do poznania); sierota; przebywa pod opieką dalszych krewnych, u Jana; pod opiekę bierze ją pani Ewelina Krzycka; dziewczynka jest dobra i wrażliwa, inteligentna, docenia piękno, ma talent muzyczny; jest wierna, stała w swoich uczuciach; umie być wdzięczna za dobro; nie zapomina o biedniejszych krewnych; zostaje skrzywdzona przez panią Krzycką – gdy ta się nią znudzi, oddaje ją do ubogich krewnych dziewczyny;
3. Czernicka – służąca Eweliny Krzyckiej; podstarzała panna, która utraciła już swoją urodę; jest pokorna względem pani, przymila się do niej w odpowiednich momentach; jest zgorzkniała, przebiegła, chciwa – próbuje zabezpieczyć swój byt, gdyby pani ją odprawiła; odczuwa litość wobec psa Elfa oraz Heli – w ich losach widzi swój; pani traktuje ją jak przedmiot;
4. Jan – murarz; krewny Heli; opiekuje się nią; człowiek dobry i uczciwy; dobrze traktuje dziewczynkę – jest gotów dać jej tyle, ile sam ma;
5. Janowa – żona murarza Jana; kobieta uczciwa i dobra; zależy jej na szczęściu i zdrowiu dziewczynki; stara się jej pomóc odnaleźć się na nowo w biedniejszym domu;
6. dzieci Jana – czworo; Wicek, Marylka i Kasia, Kazio; wesołe, rozrabiające, kochane przez rodziców; nie rozumieją smutku Heli.TreśćHela przybyła do willi Eweliny Krzyckiej. Została przez nią wybrana. Kobieta w ten sposób pomagała ludziom i zwierzętom – a właściwie wierzyła, że pomaga. Dziewczynka pod skrzydłami pani Krzyckiej żyła szczęśliwie i beztrosko. Wraz z panią Eweliną wyjechała do Włoch. Po powrocie dziecko odwiedziła Janowa, u której Hela wcześniej mieszkała. Podziwiała rzeczy należące do dziewczynki. Hela podarowała kilka drobiazgów jej dzieciom. Zmiana uczuć pani Krzyckiej wobec podopiecznej nastąpiła nagle. Pani Ewelina już się nią nie zachwycała. Panna Czernicka znała losy dzieci i zwierząt, którym pani Krzycka pomagała. Sama była jej ofiarą. Dobra pani szybko nudziła się podopiecznymi i wtedy już nie interesowała się ich losem. Właśnie to się stało w przypadku Helenki. Dziecko wróciło do mieszkania Jana i Janowej. Czuło się nieszczęśliwe. Dziewczynka poznała lepsze życie, a musiała na nowo odnaleźć się w biedniejszym domu. Hela była zrozpaczona, bo tęskniła za swoją opiekunką. Wybrała się nawet do willi Krzyckiej. Spotkała się z pieskiem Elfem i wspominała  dawne, szczęśliwe życie. Dziecko odnalazł Jan, który zabrał je do chaty.ProblematykaUtwór porusza problem źle rozumianej, pozornej, fałszywej filantropii. Dobra pani myśli, że jest dobra. Tak naprawdę egoistycznie zaspokaja swoją potrzebę pomagania. Czuje się dzięki temu lepiej, ale nie zastanawia się, czy i jak krzywdzi podopiecznych. Pomaganie to odpowiedzialność. Nie może być kaprysem. Ci, którym pomaga pani Krzycka, zmieniają otoczenie, nawyki, przyzwyczajenia. Powrót do warunków, z których zostali zabrani, jest niewyobrażalnie trudny. Pani Ewelina nie oferuje wspieranym osobom i zwierzętom miłości, szczerego przywiązania. Takie pomaganie nie jest prawdziwe. W filantropii ważny jest nie tylko sam akt pomocy, ale też rozumienie, jakie skutki – dobre i złe – może on przynieść.