Legenda o świętym Aleksym

Geneza utworu i gatunek

Utwór pochodzi prawdopodobnie z 1454 roku. Legenda pochodzi z Syrii, gdzie powstała na przełomie V i VI wieku.
W X wieku trafił do Europy Zachodniej, gdzie szybko zyskiwał na popularności, dlatego też powstawało wiele utworów, których autorzy odnosili się do życia św. Aleksego. Możliwe jest, że wersja staropolska tej legendy była wzorowana na tekście włoskim lub francuskim.

„Legenda o Świętym Aleksym” jest przykładem legendy hagiograficznej, czyli opowieści o życiu i czynach świętego. Cechuje się ona występowaniem fantastyki, cudowności i niezwykłości (opisującej żywoty świętych). Tekst skonstruowany został tak, by uwypuklić szczególne przymioty świętego, które są godne naśladowania (ascezę, życie w czystości, pobożność, czy miłosierdzie).

Jest to także utwór parenetyczny, kształtujący i upowszechniający wzorce osobowościowe.

Każda legenda hagiograficzna miała określona budowę, elementy:

*prolog – wypowiedź autora wyjaśniająca cel opisywania życia bohatera
*pochodzenie z wysokiego rodu
*cudowne narodziny
*doskonalenie cnót w miarę wzrastania
*pobożność
*ucieczka z domu
*małżeństwo, z ulubionym motywem ślubów czystości
*umartwianie ciała
*znoszenie prześladowań
*wyzbycie się dóbr materialnych
*cuda za życia i po śmierci

Recenzja książki

„Legenda o świętym Aleksym” utwór z pierwszej połowy XV wieku, przełożony przez nieznanego, anonimowego autora, prawdopodobnie duchownego, polskiego pochodzenia. Jedyną najbardziej przypuszczalną informacją na jego temat jest to, że pochodził z Mazowsza.
Utwór łączy cechy epiki i kazania. Tekst można podzielić na trzy części: pierwsza zapowiada całokształt treści, druga zawiera wezwanie do pomocy Bożej a trzecia i ostatnia zawiera główne opowiadanie.
Utwór napisany jest ośmiozgłoskowcem. Narracja nie wyraża emocji. Postać Aleksego miała być przykładem dla żyjących i uosabiać wzorce ascetyczne. Tekst praktycznie nie zawiera środków stylistycznych, jedynie co możemy znaleźć do kilka epitetów. W polskiej wersji zabrakło części o uroczystościach pogrzebowych i wybudowaniu grobowca. Ten fragment prawdopodobnie zaginął.
W średniowieczu dominowały dwie grupy wzorców osobowych. Człowiek mógł wybrać drogę świecką bądź religijną. Ta pierwsza mówiła o wiernym, oddanym rycerzu i wspaniałym władcy. Druga natomiast mówiła o życiu jako asceta, wyrzeczeniu się dóbr i umartwianiu ciała w imię oddania Bogu.
Utwór opowiada o chłopaku żyjącym na przełomie IV i V wieku, który oddał swoje życie Bogu. Mężczyzna wyrzekł się tytułu, młodej żony. Zamiast trwać w przepychu wybrał życie jako asceta pozbawiając się wszelakich dóbr materialnych. Akcja toczy się głównie w Rzymie ale możemy także dostrzec podróże Aleksego m.in. u wybrzeży Syrii czy na Morzu Śródziemnym.
Jako, że nie każdy mógł być władcą bądź rycerzem więc część społeczeństwa poświęcała się w imię religii. Jednak Aleksy był inny. Opuszczając rodzinę, zabrał ze sobą część kosztowności i rozdał biednym. Nie był zwyczajnym człowiekiem. Od początku jego życiu towarzyszyły cuda. Ludzie ściągali do niego widząc co potrafi, jednak sam bohater uciekał od tego. Tłumy zaczęły do niego ciągnąć po tym jak w Kościele obraz Matki Boskiej zeszedł z ołtarza prosząc o łaskę dla niego. Po tym incydencje Aleksy opuścił Laodycei i udał się do Rzymu. Wierzył, że jego rodzina go nie pozna więc przez dłuższy okres czasu (17 lat) żył pod ich schodami. Tuż pod ich nosem. Przeczuwając śmierć mężczyzna spisał list wyznając kim jest. Odejście w zaświaty jest dla niego ulgą ale i jednocześnie wybawieniem. List ów trzymał w ręce i nikt nie potrafił go wyciągnąć. Jedynie jego żona, Eufamijana, która żyła zgodnie z wolą i przykazaniem, czysta i cnotliwa potrafiła wydobyć papier z rąk martwego ukochanego. Jego śmierci również towarzyszyły nadzwyczajne okoliczności m.in. w całym mieście zaczęły bić dzwony. Ludzi do ciała prowadziło małe, nieznane dziecko, przyjęte przez nich jako znak boży. Władze kościoła (kardynałowie, biskupi) a nawet sam cesarz ściągnęły w miejsce śmierci Aleksego by pochodem uczcić jego śmierć. Jego ciało, nie ulegało pośmiertnemu rozkładowi jak każdego innego człowieka. Wydzielało ono specyficzny, przyjemny zapach, który potrafił leczyć ludzi.
Za sprawą Aleksego, w średniowieczu narodził się bardzo silny kult ascety, czyli człowieka oddanego Bogu bezwzględnie. Pogrążonego w modlitwie, odrzucenie dóbr materialnych i wyrzeczenia, umartwianie się.
Aleksy był człowiekiem, który poświęcił się Bogu, tym samym porzucając swoją rodzinę, żonę. Pomagał biednym ale nie reagował na troskę najbliższych wobec jego podróży. Nie kwapił się, spotykając ojca, przedstawić się mu i porozmawiać. Jedyne co zrobić to w imieniu jego zaginionego syna poprosił o jałmużnę. Z jednej strony mężczyzna był ascetą jednak z drugiej można uznać go za egocentryka za takie zachowanie. Można rzecz, że wybrał własny cel nie patrząc i co najważniejsze nie licząc się z zdaniem innych, w tym rodziców, dla których był jedynym długo wyczekiwanym dzieckiem. Jego matka była bezpłodna, więc można uznać go za cud. Porzucając żonę w noc poślubną i prosząc ją o zachowanie swojej wierności przez lata, nie dając jej wielkiej szansy na jego powrót sprawił, że kobieta nie miała nic z życia małżeńskiego. Nie mogła liczyć na miłość ani dzieci. Pozostała osamotniona ale wytrwała zgodnie z jego wolą i była jedną osobą godną wyjąć list z jego ręki.
Życie Alekscego jako asceta i jego śmierć były ciche i ukryte przed jego rodziną.
Można sądzić, że skoro rodzice nie poznali własnego syna, to wygląd Aleksego musiał ulec gwałtownej zmianie.
Życie jako człowiek oddany Bogu musiało pozbawić go witalności i zdrowego wyglądu. Wyglądał prawdopodobnie jak żebrak, bezdomny, którym był.
Czy Aleksy dobrze postąpił? Można powiedzieć, że tak. Roztaczał wokół siebie podniosłą atmosferę, leczył nieuleczalnych a i po śmierci prawdopodobnie trafił do nieba. Można też uznać, że postąpił źle. Porzucił rodzinę, nie patrzył na ich uczucia, skoncentrował się na swojej osobie i na tym co wierzy. Porzucenie żony w tak młodym wieku i skazanie jej tym samym na samotne życie nie jest cechą godną dobrego człowieka.
Zdania są i będą co do tego podzielone. A nikt nigdy nie uzyska jasnej odpowiedzi.
„Legenda o świętym Aleksym” jest niezwykle niespotykaną historią dającą przykład wpadania ze skrajności w skrajność.

Streszczenie krótkie

Legenda o św. Aleksym – streszczenie krótkie
Utwór został rozpoczęty apostrofą do Mesjasza – prośbą o wybawienie z grzechu potrzebne do opowiadania o świętych. Dalej przywołano dzieje św. Aleksego.
Wszystko zaczęło się w Rzymie. Mieszkał tam bardzo pobożny mężczyzna – właściciel wielkiego dworu. Służyli mu dworzanie oraz trzystu rycerzy. Zawsze siadali oni do stołu ze swoim panem. Byli przez niego wspaniale traktowani. Pan dworu przeznaczał dla sierot i wdów trzy osobne stoły. Za czwartym stołem zasiadali i żywili się pielgrzymi. Zachęcili go oni do wiary w Boga. Właściciel ostoi zwany był Eufamijanem. Jego żona miała natomiast na imię Aglijas. Kobieta zawsze niosła pomoc ubogim. Eufamijan pochodził z wysoko usytuowanego rodu.
Małżeństwo nie miało dzieci. Para zaczęła prosić Boga o potomka. Błagania zakochanych zostały wysłuchane. Noworodkowi nadano imię Aleksy. Chłopiec był jeszcze lepszym człowiekiem niż ojciec i również służył Bogu.
Kiedy Aleksy miał dwadzieścia cztery lata, ojciec kazał mu niezwłocznie znaleźć niewiastę, z którą związałaby go przysięgą małżeńską. Aleksy przyznał, że oddałby za Eufamijana życie i pragnie spełnić każdy jego rozkaz. Swoją córkę oddał mu cesarz Archodonijusz. Papież Innocencyjusz udzielił młodym ślubu. Żona Aleksego nazywała się Famijana.
W noc poślubną młodzieniec porozmawiał z królewną i zwrócił jej ślubny pierścień. Pozwolił cesarskiej córce zachować dziewictwo oraz poprosił, aby zwróciła mu ona pierścień, gdy oboje będą w królestwie niebieskim. Oznajmił, że następnego dnia od niej odejdzie, aby móc służyć Panu. Aleksy przykazał żonie być wierną Bogu, karmić ubogich, dawać biednym ubrania oraz nie narażać rodziców na gniew. Królewna była chętna do wypełnienia jego rozkazów. Przekonała męża, że nie musi się obawiać, ponieważ ona chce zachować cnotę oraz wypełniać przykazania Boże. Następnego dnia Aleksy wyruszył w drogę. Nikt, oprócz żony, nie wiedział o jego wyprawie. Mężczyzna wypłynął w morze, zabierając ze sobą srebro i złoto. Serca jego rodziców wypełnił żal.
Młodzieniec rozdał swoje ubrania żebrakom. Srebro i złoto oddał żakom i popom.
Mimo mrozów i deszczów, wychwalał Boga na progu zamkniętego kościoła. Nikt nie wiedział o jego książęcym pochodzeniu. Pewnego razu postać Matki Bożej zeszła z obrazu. Podeszła do człowieka opiekującego się kluczami i poprosiła o wpuszczenie Aleksego do kościoła. Nie chciała, aby młodzieniec leżał na mrozie. Żak przestraszył się i otworzył przybytek. Opowiedział ludziom o tym wydarzeniu. Zaczęto oddawać cześć Aleksemu i uznano go za świętego. Ojciec księcia stęsknił się za nim i rozesłał ludzi z zadaniem odnalezienia syna. Poszukiwania wiele kosztowały, lecz w końcu wysłannicy spotkali Aleksego w Jelidocni. Mimo że mężczyzna rozpoznał swoich służących, oni nie poznali go i powiedzieli Eufamijanowi, iż nigdzie nie widzieli jego syna. Ojciec popadł w żałobę – wraz z żoną zaczął płakać i narzekać. Święty Aleksy wypłynął statkiem na morze. Wybrał się do miasta Tarsu, z którego pochodził św. Paweł.
Po tej wyprawie, mężczyzna pojechał do Rzymu. Podziękował Bogu za możliwość powrotu do domu. Na moście pod miastem spotkał swego ojca. Ten go nie poznał. Aleksy zaczął prosić o miłosierdzie i możliwość pożywienia się resztkami ze stołu. Eufamijan zapłakał ze smutku i troski na wspomnienie imienia syna. Omal nie spadł przez to z mostu. Aleksy został oddany pod opiekę szafarza. Przez szesnaście lat nie był szanowany i żył na progu dworu, lecz ścierpiał wszystko w imię Boga.
Gdy święty miał umrzeć, opisał w liście wszystkie swoje męki i uczynki.
Kiedy zmarł, stał się cud. W Rzymie wszystkie dzwony zaczęły samoistnie bić. Osoby, która to spowodowała, szukano w każdym domu, lecz dopiero dziecko wyjawiło, iż dzwony biją z powodu śmierci świętego Aleksego. Do ciała świętego przybyli papież, kardynałowie, cesarz, kapłanie i tłum ludzi. Kto był chory, a do kogo dotarł zapach świętego ciała, natychmiast ozdrowiał. Chciano wyjąć list napisany przez Aleksego z jego ręki, lecz nie można było jej otworzyć. Poproszono o pomoc Boga. Ludzie chcieli dowiedzieć się, co zostało napisane w liście. Dopiero gdy żona świętego – Famijana podeszła do ciała, list upadł na jej rękę. Był przeznaczony do przeczytania właśnie przez nią. Z listu dowiedziano się, że ciało należy do Aleksego.

Plan wydarzeń

,,Legenda o św. Aleksym” – plan wydarzeń:

1. Apostrofa do Mesjasza.
2. Prośba.
3. Pobożność Eufamijana – właściciela wielkiego dworu.
4. Zasiadanie rycerzy do stołu wraz ze swoim panem.
5. Hojność i wspaniałe traktowanie dworzan.
6. Przeznaczenie dla sierot i wdów trzech osobnych stołów.
7. Zasiadanie pielgrzymów za czwartym stołem.
8. Zachęcenie pana dworu do wiary w Boga.
9. Niesienie pomocy ubogim przez żonę Eufamijana – Aglijas.
10. Brak potomka i prośba do Boga.
11. Wysłuchanie prośby.
12. Nadanie synowi imienia Aleksy.
13. Pobożność Aleksego.
14. Nakaz znalezienia żony.
15. Ślub z córką cesarza Archodonijusza – Famijaną.
16. Rozmowa młodzieńca z królewną.
17. Zwrot pierścienia.
18. Zachowanie dziewictwa przez Famijanę.
19. Przysięga zwrotu pierścienia.
20. Decyzja o odjeździe i służeniu Panu.
21. Przykaz wierności Bogu.
22. Chęć królewny do spełnienia próśb męża.
23. Zabranie złota i srebra, wyruszenie w morze.
24. Żal rodziców Aleksego.
25. Rozdanie ubrań, srebra i złota żebrakom.
26. Wychwalanie Boga na progu zamkniętego kościoła.
27. Zejście Matki Bożej z obrazu.
28. Poproszenie żaka o wpuszczenie Aleksego do kościoła.
29. Strach żaka, otworzenie przybytku.
30. Opowiedzenie ludziom o cudzie.
31. Czczenie Aleksego i uznanie go za świętego.
32. Tęsknota Eufamijana.
33. Kosztowne poszukiwania Aleksego.
34. Spotkanie świętego z służącymi.
35. Nierozpoznanie Aleksego.
36. Przekazanie Eufamijanowi, iż nie znaleziono jego syna.
37. Żałoba.
38. Wypłynięcie Aleksego do miasta Tarsa w Syryjej.
39. Powrót do Rzymu.
40. Dziękowanie Bogu.
41. Spotkanie Aleksego z ojcem.
42. Prośba o miłosierdzie.
43. Płacz Eufamijana.
44. Zagrożenie upadkiem z mostu.
45. Oddanie Aleksego pod opiekę szafarza.
46. Szesnaście lat na progu dworu.
47. Przedśmiertny list Aleksego.
48. Cud – samoistnie bijące dzwony.
49. Poszukiwania.
50. Opowieść dziecka.
51. Przybycie do świętego ciała papieża, kardynałów, cesarza, kapłanów oraz tłumu ludzi.
52. Ozdrowienia.
53. Chęć wyjęcia listu z ręki Aleksego.
54. Brak możliwości otwarcia ręki świętego.
55. Proszenie Boga o pomoc.
56. Upadnięcie listu na rękę Famijany.
57. Dowiedzenie się, że ciało należy do syna Eufamijana – Aleksego.

Najważniejsze informacje

“Legenda o świętym Aleksym” opowiada o życiu osoby, która została świętą – w tym przypadku o życiu Aleksego. Utwór opowiada o tym, co się działo od narodzin aż do śmierci tej osoby.
Święty Aleksy urodził się w bogatej i pobożnej rodzinie w Rzymie. Jego ojciec Eufamijan miał szlachetne pochodzenie i posiadał liczne dobra. Był bardzo bogaty; często karmił sieroty, wdowy oraz pielgrzymów. Miał żonę Aglijas, która była bezpłodna, dlatego narodziny ich syna były uznawane za cud. Już w dzieciństwie był niezwykły. W tekście jest nawet powiedziane, że był bardziej pobożny niż jego ojciec.
Aleksy był posłuszny i szanował rodziców, dlatego postąpił zgodnie z wolą ojca i wziął ślub z córką cesarza – Famijaną. Ślubu udzielał sam papież. Jednak w noc poślubną Aleksy wyznaje żonie, że chce poświęcić swoje życie Bogu i wtajemnicza kobietę w plan ucieczki. Prosi żonę, aby była dobra i pobożna, a sam wyrusza w morską podróż.
Aleksy rozdaje wszystko, co ma – ubrania, złoto i srebro – potrzebującym, a sam żyje w nędzy i biedzie, całkowicie zdany na łaskę Boga. Jako żebrak, głodując, często spędza czas, siedząc przed drzwiami kościoła. Pewnego razu Matka Boska zeszła z obrazu i poprosiła klucznika o wpuszczenie Aleksego do kościoła, aby nie zmarzł. Mężczyzna wpuszcza żebraka do kościoła i opowiada mieszkańcom miasta o tym, co zaszło. Aleksy został uznany za świętego, dlatego wyruszył w dalszą tułaczkę.
Ojciec Aleksego, nie mogąc się pogodzić ze zniknięciem syna, robi wszystko, aby go odnaleźć. Wydaje fortunę w tym celu, na poszukiwania wysyła też służbę. Gdy służba spotyka Aleksego-żebraka, nie rozpoznaje w nim książęcego syna. Informuje Eufamijana o tym, że nie znalazła jego syna, a sam Eufamijan popada w jeszcze większy smutek i żal.
Nikt nie rozpoznaje Aleksego nawet w Rzymie, gdzie mężczyzna spędził ostatnie lata swojego życia. Mieszkał pod schodami domu swojego ojca. Znosił poniżenia, jakich doznawał od służby Eufamijana. Dokuczano mu, szydzono z niego i karmiono resztkami dla zwierząt. Natomiast sam Eufamijan, słysząc imię syna, płacze i lamentuje, co również bardzo przeżywa Aleksy. Znosi jednak to wszystko dzięki łasce Bożej.
W chwili śmierci Aleksego działy się cuda. Zaczęły dzwonić wszystkie dzwony w Rzymie. Zmarły trzymał w dłoni list, którego nikt nie potrafił od niego wziąć. Dopiero Famijana, wierna do końca żona Aleksego, wzięła list, w którym Aleksy napisał całą prawdę o swoim życiu.

Streszczenie

Utwór rozpoczyna się apostrofą, w której podmiot liryczny prosi Boga o wsparcie i błogosławieństwo w przedstawianiu historii świętego Aleksego, o którym – jak podkreśla – przeczytał w pewnej księdze. Po tym wstępie autor przechodzi do opisywania życia Aleksego i jego rodziny.
W Rzymie żył kiedyś pewien bogaty mężczyzna o imieniu Eufamijan. Miał wielki dwór i trzystu rycerzy, o których bardzo dbał. Zawsze zapraszał ich do stołu, aby mogli zjeść razem z nim. Jako dobry chrześcijanin pomagał sierotom i wdowom, przyjmował pod swój dach pielgrzymów. Miał żonę – Aglijas, która tak jak on, spieszyła z pomocą ubogim ludziom. Małżeństwo nie miało jednak potomstwa, więc modlili się o nie do Boga. W końcu Bóg wysłuchał ich próśb i zesłał im syna, co jest pewnego rodzaju cudem, ponieważ Aglijas była bezpłodna. Nadali swojemu synowi imię Aleksy. Był on, tak samo jak ojciec, bardzo pobożnym człowiekiem. Kiedy Aleksy skończył dwadzieścia cztery lata, ojciec nakazał mu się ożenić. Aleksy, jako posłuszny syn powiedział, że stanie się tak, jak ojciec będzie chciał. Jako że należał on do jednej z najbardziej zamożnych rodzin w Rzymie, cesarz oddał mu swoją córkę – Famijane – za żonę. Ich ślub został pobłogosławiony przez samego papieża. Jednak, kiedy młode małżeństwo miało spędzić razem swoją noc poślubną, Aleksy oddał jej obrączkę i powiedział, że zostawia jej dziewictwo i prosi, aby odwdzięczyła mu się w „niebieskim królestwie”. Mówi, że jutro od niej odchodzi, aby służyć Bogu. Kiedy wszyscy na zamku będą jeść obiad, on będzie już daleko stąd. Aleksy nakazuje żonie, aby ta służyła Bogu każdego dnia, aby karmiła i ubierała ubogich, żyła w zgodzie ze swoimi rodzicami i nie traciła przyjaciół. Famijana odpowiada mu, że nie musi się obawiać, kobieta pragnie pomagać innym, a sama żyć w cnocie. Obiecuje być wierną i czekać na męża tak długo, jak będzie trzeba.
Aleksy postąpił tak, jak obiecał, następnego dnia wziął tyle jedzenia i złota, ile dał radę i wyruszył w drogę. Zostawił matkę i ojca, którzy nie wiedzieli, gdzie podziewa się ich syn i bardzo się o niego martwili. Tylko jego żona wiedziała, gdzie tak naprawdę jest Aleksy.
Aleksy przybył do Syrii i tam rozdał wszystko, co miał żebrakom i ubogim. Nikt nie potrafił już rozpoznać w nim księcia. Przebywał całe dnie i noce u progu kościoła, chwaląc i wielbiąc Boga. Cierpliwie znosił mrozy, deszcze, aż pewnego dnia wydarzył się cud. Matka Boska wyszła z obrazu znajdującego się w kościele, podeszła do człowieka, z który pilnował kluczy i powiedziała, aby ten wpuścił do świątyni Aleksego, leżącego na mrozie przed kościołem. Strażnik przestraszył się i otworzył wrota kościoła, a na dodatek opowiedział wszystkim o tym zdarzeniu. Wiadomość o cudzie szybko rozniosła się po całej Syrii i ludzie zaczęli traktować Aleksego jak świętego. Tymczasem ojciec Aleksego nie szczędził pieniędzy i rozesłał po całym świecie swoich dworzan, aby ci odnaleźli jego syna. Pewnego razu w Jordanii Aleksy spotkał się nawet z wysłannikami swojego ojca, lecz oni go nie rozpoznali. Aleksy wiedział jednak, kim są ci ludzie i ucieszył się, że mógł ich spotkać. Przyjął od nich jałmużnę, ale nie przyznał się, kim jest. Ojciec Aleksego, gdy dowiedział się, że wysłannicy nie odnaleźli jego syna, pogrążył się na nowo w rozpaczy.
Aleksego zaczęła męczyć sławą i chwała, jaką ludzie darzyli go w Syrii. Postanowił udać się do Tarsu, miasta świętego Pawła, jednak wiatry sprawiły, że przypłynął do Rzymu, swojej ojczyzny. Postanowił spędzić resztę życia na dworze swojego ojca. Udał się do rodzinnego domu i poprosił ojca o jałmużnę i możliwość jedzenia resztek ze stołu, nie zdradzając, że jest jego synem. Eufamijan zgodził się i Aleksy zamieszkał pod schodami domu gospodarza. Przez szesnaście lat znosił tam wszystkie upokorzenia, każdy lał na niego pomyje. W siedemnastym roku poczuł, że jest u kresu swoich dni. Napisał list, w którym opisał swoje losy, mocno zacisnął go w ręce, był już gotów na śmierć. Kiedy Aleksy zmarł, stał się kolejny cud – wszystkie dzwony w Rzymie zaczęły dzwonić jednym rytmem. Mieszkańcy zaczęli szukać tego przyczyny, jednak na próżno. Po wielu godzinach szukania, jakieś dziecko powiedziało, że pod schodami u Eufamijana leży martwy mężczyzna. Od razu przybył tam papież, kardynałowie, cesarz i tłum ludzi. Każdy, kto przebywał w pobliżu ciała Aleksego, natychmiast zostawał uzdrowiony ze wszystkich chorób. Próbowano wyciągnąć Aleksemu list z ręki, ale nikomu się to nie udawało, nawet cesarzowi i papieżowi. Wszyscy prosili Boga, aby mogli odebrać Aleksemu list, chcieli się dowiedzieć, co jest w nim napisane, ale na nic zdały się ich modlitwy. List z ręki Aleksego udało się wyjąć tylko jego żonie – Famijanie. Po chwili wszyscy wiedzieli już, że mężczyzna leżący przez szesnaście ostatnich lat pod schodami jest tak naprawdę księciem cesarstwa rzymskiego i synem Eufamijana. W rękopisie brakuje dalszej części legendy.
Święty Aleksy jest ideałem ascety. Asceta jest to człowiek, który nie dba o potrzeby cielesne, żyję w ubóstwie z własnej woli, rezygnuje z normalnego, codziennego życia i tak, jak Aleksy, w całości oddaje swoje życie Bogu, pokazując tym samym bunt wobec świata. W średniowieczu wzór ascety był stawiany wyżej, niż wzór rycerza lub władcy.
Legendę o świętym Aleksym zaliczamy do literatury hagiograficznej i parenetycznej. Literatura parenetyczna to taka, która propaguje wzorce osobowe, które są godne naśladowania. Hagiografia jest to dział piśmiennictwa, który zajmuje się żywotami świętych. Legendy hagiograficzne miały na celu pokazanie ludziom, jaką moc ma Bóg i jego ziemscy wysłannicy – święci, których życie mogło stać się dla wielu inspiracją.
W omawianym tekście możemy spotkać bardzo powszechny w średniowiecznych utworach motyw – ars moriendi (sztuka umierania). Święty Aleksy to książę, który mógł wieść dostatnie życie u boku swojej żony wybrał życie żebraka. Zmarł pod schodami, upokarzany przez wiele lat, ale po jego śmierci zaczęły dzwonić dzwony w całym Rzymie, ludzie dowiedzieli się, kim tak naprawdę jest ten człowiek. To jest właśnie ta „sztuka umierania”. Ludzie zaczęli szanować Aleksego dopiero po śmierci, nie został zapamiętany jako żebrak, ale jako gody naśladowania ideał człowieka.
Nie wiadomo, czy Święty Aleksy był postacią prawdziwą, już w V wieku ludzie w Syrii zaczęli opowiadać historie o człowieku podobnym do przedstawionego w utworze bohatera. Około X wieku historia ta rozprzestrzeniła się wśród wszystkich chrześcijan na świecie. W tym samym wieku święty Wojciech spisał ją po łacinie. Polska wersja Legendy o świętym Aleksym, spisana wierszem należy do jednego z najstarszych zachowanych tekstów w języku polskim. Pochodzi z XV wieku. Obecnie kopia jej rękopisu jest przechowywana w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Nie jest ona kompletna oraz zawiera liczne błędy. Możliwe, że legenda o świętym Aleksym była niegdyś przekazywana ustnie wśród pielgrzymów i biednych ludzi. Święty Aleksy jest przecież patronem ubogich, którzy z własnej woli wyparli się bogactwa.

Geneza utworu i gatunek

„Legenda o świętym Aleksym” jest utworem parenetycznym, czyli takim, który przedstawia dany wzorzec osobowy – w tym przypadku ascety. Jest to legenda hagiograficzna (hagiografia – dział piśmiennictwa obejmujący utwory o życiu świętych i cudach związanych z ich działalnością). Utwór należy do epiki.Nie wiadomo, czy tytułowy święty Aleksy był postacią autentyczną, aczkolwiek pierwsze opowieści o księciu, który zrzekł się wszystkiego i został żebrakiem, zaczęły powstawać w V w. Początkowo historia ta była przekazywana ustnie, podobnie jak większość opowieści w średniowieczu. Około X w. legenda zawędrowała do Europy, gdzie szybko zyskała popularność wśród chrześcijan. W tym samym wieku święty Wojciech spisał ową historię w języku łacińskim na karty księgi. Budowa utworu, jego forma i tematyka mogą świadczyć o tym, że pierwotnie legenda była stworzona i rozpowszechniona przez żebraków i pielgrzymów, na co może wskazywać również fakt, że święty Aleksy był patronem ubogich.
Od czasu spisania jej na papier, wchodziła w skład wszystkich średniowiecznych łacińskich zbiorów żywotów świętych. Najsłynniejszym z nich jest „Złota legenda” autorstwa Jakuba de Voragine, która powstała około roku 1255. Święty Aleksy był postacią tak popularną, że w średniowieczu powstało wiele poetyckich wersji jego historii. Jedną z nich była polska wersja wierszowana, którą napisano dopiero w XV w. Jest ona jednym z najstarszych zachowanych tekstów w języku polskim.Zachowała się jedynie kopia polskiego rękopisu, która obecnie znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, jednak nie jest ona kompletna. Brakuje w niej ostatniej strony, która prawdopodobnie zawierała reakcję ojca na rozszyfrowanie tożsamości zmarłego świętego oraz opis jego pogrzebu. Rękopis zawiera sporo błędów i pomyłek.

Czas i miejsce akcji

Polska, wierszowana „Legenda o świętym Aleksym” została spisana w XV wieku (jest jednym z najstarszych tekstów w języku polskim), jednak już w V wieku ludzie w Syrii opowiadali sobie o rzymskim księciu, który wybrał życie żebraka. W X wieku święty Wojciech spisał prozą opowieści chrześcijan o Aleksym. Czas akcji „Legendy o świętym Aleksym” to najprawdopodobniej przełom czwartego i piątego wieku – wtedy podobno żył święty Aleksy. W utworze widzimy też wzmiankę o ówczesnym papieżu – Innocentym, który pobłogosławił ślub Aleksego i Famijany.

„A w ten czas papieża miano,
Innocencyjusz mu dziano”

Pontyfikat Innocentego przypadał na V wiek, to jeszcze bardziej przekonuje nas o czasie akcji utworu. Miejscem akcji jest w większości rodzinne miasto Aleksego, Rzym, gdzie bohater spędził dwadzieścia cztery pierwsze lata swojego życia i szesnaście ostatnich. Przez pierwsze dwadzieścia cztery lata młody mężczyzna mieszkał w bogatym gospodarstwie swego ojca. Po ślubie z córką cesarza – Famijaną akcja utworu przenosi się do komnaty sypialnej, gdzie mężczyzna oddaje pierścień swojej żonie i zdradza jej plany na temat swojego wyjazdu. Następnego dnia Aleksy wyrusza w podróż morską do Syrii i akcja przenosi się pod drzwi kościoła, gdzie po oddaniu całego majątku ubogim, przez długi czas przebywa nasz bohater. Po cudzie, jaki wydarzył się w kościele, ludzie uznali Aleksego za świętego, więc domyślamy się, że zamieszkał on w jakimś domu lub świątyni. Wiemy, że Aleksy rozpoznał wysłanników swojego ojca w Laodycei (miasto w Syrii). Kiedy Aleksego zaczęła męczyć chwała, jaką obdarzali go wierni, postanowił popłynąć do Tarsu – miasta świętego Pawła, jednak zmienne wiatry sprawiły, że jego statek dopłynął do Rzymu. Ucieszył się, że spędzi swoje ostatnie lata w miejscu, w którym się wychował Resztę swojego życia (a dokładnie szesnaście lat) spędził upokarzany przez mieszkańców Rzymu, leżąc pod schodami, które prowadziły do domu, w którym Aleksy mieszkał będąc dzieckiem. Aż do śmierci nie ujawnił tam nikomu swojej tożsamości.

Bohaterowie

Głównym, a zarazem tytułowym bohaterem „Legendy o świętym Aleksym” jest sam Aleksy. Pochodził on z zamożnej i pobożnej rodziny. Był posłusznym synem. Kiedy ojciec powiedział, że powinien się ożenić, ten posłusznie odpowiedział:

„Oćcze, szewkom ja twoje cięcie,
Wiernie dałbych swój żywot prze cię.
Cokole mi chcesz kazać,
Po twej woli ma się to zstać”.

W wieku dwudziestu czterech lat wziął za żonę Famijanę. Ich ślub pobłogosławił sam papież. Po ślubie Aleksy wybierał jednak życie ascety. Asceta (z języka greckiego askesis) jest to człowiek, który poświęca całe swoje życie służbie Bogu. Nie są dla niego ważne żadne potrzeby materialne. Wzór ascety był w średniowieczu stawiany wyżej, niż wzór władcy czy rycerza. Aleksy był szczery i nie zamierzał niczego ukrywać przed żoną, więc podczas nocy poślubnej oznajmił jej, że zamierza wyjechać następnego dnia. Aleksy po swoim wyjeździe do Syrii oddał wszystko, co miał ubogim, a sam zamieszkał pod drzwiami świątyni. Wiedział, że musiał żyć zgodnie z przykazaniami kościoła. Jego poświęcenie zostało wynagrodzone przez Boga między innymi przez cuda, jakie działy się w jego obecności. Po cudzie, w kościele, o którym wieść szybko rozeszła się po całym państwie (Matka Boska wstała z obrazu i powiedziała strażnikowi, aby ten wpuścił do świątyni mężczyznę leżącego na mrozie, przed drzwiami) Aleksy był uznawany przez ludzi za świętego. Kiedy takie życie zaczęło go męczyć, postanowił udać się do Tarsu – miasta świętego Pawła, jednak zmienne wiatry sprawiły, że dopłynął do swojej rodzinnej miejscowości – Rzymu. Przez całe życie nie wyjawił nikomu – nawet swojemu ojcu, pod schodami którego spędził szesnaście ostatnich lat swojego życia – kim tak naprawdę jest. Dopiero przed śmiercią napisał list, w którym ujawnił swoją prawdziwą tożsamość i opisał swoje życie. Ludzie dopiero po jego śmierci dowiedzieli się, że żebrak, którego poniżali przez tyle lat, jest tak naprawdę księciem. W godzinie śmierci Aleksego wszystkie dzwony, we wszystkich kościołach w całym Rzymie zaczęły dzwonić,a po śmierci Aleksego każdy, kto przebywał w pobliżu jego ciała, natychmiast zdrowiał ze wszelkich chorób.
Nie wiemy, czy święty Aleksy istniał naprawdę, jednak pierwsze opowieści o takim człowieku zaczęły powstawać już w V wieku w Syrii. W X wieku święty Wojciech spisał jego losy prozą, po łacinie i tak opowieść o świętym Aleksym rozprzestrzeniła się na cały świat.

Inni bohaterowie:
Rodzice Aleksego (Eufamijan i Aglijas) – bogaci, pobożni ludzie. Zawsze pomagali biednym i ubogim, przyjmowali pod swój dach pielgrzymów, karmili wdowy i sieroty, bardzo dobrze traktowali swoją służbę. Przed narodzinami Aleksego przez długi czas prosili Boga o dziecko. Ich prośby zostały wysłuchane. Po wyjeździe syna bardzo martwili się o niego. Nie szczędzili pieniędzy na jego poszukiwania. Syn był dla nich ważniejszy, niż pieniądze.

Famijana – córka cesarza, żona Aleksego. Pragnęła żyć w czystości i cnocie. Zapewniła swojego męża przed jego wyjazdem, że będzie pomagała potrzebującym, oraz że będzie czekała na powrót Aleksego tyle, ile będzie trzeba. Po jego śmierci tylko jej udało się wyjąć list, który żebrak (Aleksy) zaciskał w ręce.

streszczenie szczegółowe

„Legenda o świętym Aleksym”, której autor nie jest znany, opisuje jeden z trzech podstawowych wzorców osobowościowych średniowiecza, którymi są: rycerz, władca i asceta. Opisywanym wzorcem jest asceta, czyli wierzący mężczyzna, który wybiera pustelnicze życie – żyje z dala od innych, zrzeka się całości swojego majątku na rzecz ubogich i spędza czas na modlitwie do Boga. Legenda jest napisana wierszem, jak większość utworów z tamtej epoki. Występuje w nim bardzo dużo archaizmów, czemu nie można się dziwić. W niektórych miejscach brakuje wersów, czasami również linijki są ze sobą zamienione. Polski rękopis nie posiada zakończenia. Wskazuje to na fakt, że kopista prawdopodobnie nie przykładał się zbytnio do swojej pracy bądź bardzo się gdzieś śpieszył, przez co nie mógł poświęcić temu dostatecznie dużo czasu. Mimo upływu lat nadal nie jest znana nawet prawdopodobna jego tożsamość.
Wiadomo, że legenda była początkowo, przez około dziesięć wieków, przekazywana ustnie. Polska wersja została spisana dopiero w XV w. i obecnie jest przechowywana w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Jest to jeden z najstarszych, zachowanych do dzisiaj tekstów literackich w naszym języku.
Utwór rozpoczyna się od krótkiej modlitwy do króla (prawdopodobnie twórcy chodziło o Boga). Osoba mówiąca prosi o różne łaski. Na początku wspomina o obdarowaniu rozumem oraz o nadaniu jego sercu czystości. Prosi o rozgrzeszenie z ewentualnych złych uczynków, aby mógł głosić ludziom o rzeczach, które są święte. Mówi o tym, że w poniższych strofach zamierza opisać życie i działalność pewnego świętego.
Druga zwrotka dotyczy opisu życia i dworu ojca Aleksego, jeszcze przed narodzinami świętego. Dowiadujemy się, że żyje on w Rzymie i jest jednym z bogatszych obywateli. Jest człowiekiem wierzącym, bardzo wiernym Bogu. Posiada ogromny dwór, na którym przebywało wielu szlachciców, dworzan i giermków oraz przeszło trzystu rycerzy. Swoich wojowników utrzymuje tak dobrze, że wielu by im pozazdrościło. Każdy z nich posiada złote pasy, które, rzecz jasna, otrzymali od niego. Jadają oni razem z nim pyszne i bogate potrawy przy wielkim stole, dzięki czemu nigdy nie muszą chodzić głodni.
Szlachcic jest wyjątkowo dobrodusznym człowiekiem. Pomaga wdowom, sierotom, żebrakom i biedakom. Dla osób potrzebujących ma przygotowane trzy inne stoły obiadowe, a przy jeszcze kolejnym jadają pielgrzymi ze wszystkich stron świata. Wszystkich ludzi wierzących w Boga traktuje jak przyjaciół. Nazywa się go 'wielkim panem’ oraz 'Eufamijanem’. Jego żona ma na imię Aglijas. Ona również chętnie pomaga każdej napotkanej osobie ubogiej. Z uwagi na fakt, że jej mąż jest wysoko urodzoną osobą, a oboje jeszcze nie doczekali się żadnego potomka, poddani zaczęli prosić o to Boga. Dziedzic, który miałby cechy ich dwojga, byłby kolejnym wspaniałym panem dla ludu.
Prośby poddanych zostają spełnione. Na świat przychodzi młody chłopiec, któremu nadano imię Aleksy. Okazuje się, że chłopak jest jeszcze bardziej wierzący od ojca i również jest chętny do pomocy drugiemu człowiekowi, co bardzo ucieszyło dworzan. Aleksy dorasta, ucząc się najważniejszych wartości i pozostając wierny Bogu. W końcu, gdy osiąga wiek dwudziestu czterech lat, ojciec zabiera go na rozmowę na temat miłości. Prosi syna, aby znalazł sobie godną żonę, jednak nie narzuca mu żadnego konkretnego wyboru, co było wyjątkowo niespotykane, jak na średniowiecze. Jako że Aleksy szanuje ojca, obiecuje mu spełnić jego prośbę i zapewnia go, że mógłby nawet oddać za niego swoje życie.
Mężczyzna, chcąc jak najbardziej zadowolić swojego ojca, wybiera córkę cesarza – Archodonijusza, aby ich dzieci również miały pełny, szlachetny rodowód. Ów władca był człowiekiem równie prawym, co ojciec Aleksego i sam Aleksy. Zgadza się na wydanie mu swojej córki, której na imię było Famijana, bo wie, że ród Aleksego jest jednym z najwybitniejszych w Rzymie. Ślub zostaje udzielony wybrankom przez samego papieża, którego imię brzmiało Innocencyjusz. Zbaczając z treści legendy, warto wspomnieć, że w tej strofie kopista prawdopodobnie zamienił ze sobą miejscami cztery wersy.
Nadchodzi noc poślubna. Świeżo upieczona żona kładzie się do łóżka. Czeka, aż mąż również to uczyni. Kiedy w końcu to robi, nie dzieje się to, na co zapewne czekała. Aleksy zwraca jej obrączkę i rozpoczyna monolog na temat swoich planów na przyszłość. Wyjawia jej, że chciałby rozpocząć życie na nowo, jako asceta, z dala od rodzinnego miasta. Prosi ją, aby pozostawała wierna Bogu, pomagała uboższym i potrzebującym, nigdy nie była zła na swoich rodziców i aby zawierała przyjaźnie, które będą trwałe i prawdziwe. Jednocześnie chce, aby pozostała ciągle dziewicą, ponieważ w średniowieczu czystość była jedną z ważniejszych cnót, o ile nie najważniejszą. Aleksy obiecuje jej, że po śmierci, w niebie, będą razem na zawsze. Lepiej bowiem poczekać na coś dobrego, niż przedwcześnie to mieć, a później czuć przesycenie tym. Famijana przyrzeka mu wierność po wsze czasy i przyjmuje ze zrozumieniem jego nowy sposób na życie. Zapewnia go, że nie musi się obawiać o to, czy by go przypadkiem nie zdradziła, bo go kocha i sama również chce żyć według wyznawanych przez siebie wartości, których nauczył ją ojciec – prawy człowiek.
Następnego dnia Aleksy nie zjawia się nawet na obiedzie. Poza żoną nikomu nie zdradza swoich planów, co w mniemaniu czytelników może się wydawać niezbyt dobrą decyzją w stosunku do pozostałych najbliższych osób. Mężczyzna zabiera z rodzinnego skarbca tyle złota, srebra i innych kosztowności, ile tylko daje radę unieść. Miały mu one posłużyć do zrealizowania pewnego celu w przyszłym, nowym miejscu życia.
Aleksy wchodzi na pokład statku i odpływa w nieznane, pozostawiając rodziców w niewiedzy o jego zamiarach. I matka, i ojciec rozpaczają po jego stracie. Częściowo również odczuwają żal wobec niego. Wypytują Famijanę, czy wie, co się z nim stało (w tym miejscu najprawdopodobniej brakuje dwóch wersów; autor rękopisu po raz kolejny pokazuje, że nie był zbyt dokładny w tym, co robi bądź bardzo się gdzieś śpieszy i nie może poświęcić swej pracy dostatecznie dużo uwagi).
Gdy świeżo upieczony asceta przybywa na nowe ziemie, od razu zbiera się wokół niego tłum ludzi, ponieważ zaczął on rozdawać im bogactwa wyniesione z rodzinnego domu. Dzięki niemu ludzie ubodzy i żebracy mogli zacząć nowe, zdecydowanie lepsze życie. Nikt nie ma pojęcia, kim jest tajemniczy przybysz z innego lądu, ani jaka jest jego historia. Z uwagi na fakt, że prawdopodobnie był ubrany w jakieś podarte szaty i łachmany, żaden człowiek nawet nie myśli, że ów przybysz mógłby pochodzić ze szlachetnego roku. Kiedy kończy dzielić się wszystkim, co miał, idzie w stronę najbliższego kościoła, który niestety był zamknięty. Nadchodzi noc i mężczyzna zasypia pod sanktuarium. Gdy się budzi, kościół nadal nie jest otworzony. Aleksemu grozi odmrożenie i śmierć, gdyż pogoda była mu wyjątkowo nieprzychylna – wiał wiatr, padał deszcz, przez który zbierały się spore kałuże, a ogólna temperatura powietrza była bardzo niska. Asceta modli się i chwali Boga.
W środku kościoła, gdzie pracuje pewien klucznik, wisi obraz Matki Bożej. Nagle staje się rzecz niesłychana. Maryja schodzi ze swojego malunku i zaczyna przemawiać do zszokowanego tym faktem człowieka. Poleca mu, aby otworzył drzwi i wpuścił Aleksego, aby ten nie zmarzł. Przerażony mężczyzna postępuje według jej słów. Sytuacja powtarza się wiele razy, przez kilka dni i zawsze tylko z udziałem ascety. Wobec tego wieść o cudach rozchodzi się wśród ludzi stosunkowo szybko. Wokół Aleksego zbiera się tłum wielbicieli, którzy byli pierwszymi ludźmi, uznającymi go za świętego.
Jednocześnie w Rzymie tęskniący za synem ojciec wysyła swoje oddane sługi na poszukiwania po całym świecie. Wydaje na to zadanie niesamowicie dużo pieniędzy i zadaje tym samym ogromny trud swoim poddanym. Mimo to niestety nie udaje im się znaleźć zaginionego syna. Właściwie to spotykają go, ale przez fakt, jak bardzo był wychudzony i pobrudzony, nie są w stanie go rozpoznać. Za to Aleksy dobrze wie, kim oni są. Cieszy się z ujrzenia starych znajomych i przyjmuje od nich jałmużnę, ale nie przyznaje się do swojej prawdziwej tożsamości. Wierzy, że to dzięki Bogu go spotkali. Niedługo później słudzy wracają do szlachcica z przykrymi wieściami. Ojciec wraz z matką płaczą i narzekają na los nawet bardziej niż przed poszukiwaniami. Wszystkich chwyta serce na widok tak bardzo zrozpaczonego, zawsze dla wszystkich dobrodusznego państwa staruszków.
Na oddalonym od Rzymu lądzie Aleksemu zaczyna przeszkadzać sława. Kłóci się ona z jego postanowieniem bycia ascetą, według którego powinien trzymać się na uboczu od ludzi. Nawet mimo chęci niesienia pomocy innym, musi zrezygnować z kontaktu z nimi, na rzecz pozostania zgodnym z sobą. Mężczyzna postanawia więc wybrać się do Tarsu w Syrii. Pragnie bowiem odbyć pielgrzymkę do rodzinnego miasta świętego Pawła, a poza tym już i tak przez siedem lat przebywał w tym miejscu, chciał więc zaznać czegoś nowego. Wsiada więc na pierwszy lepszy okręt, płynący w tamtym kierunku. Niestety nieprzychylne wiatry sprawiają, że statek zbacza z ustalonego wcześniej kursu. Jednak nie było to takie złe, jak Aleksy z początku myślał. Okazuje się, że dzięki Boskiej ręce okręt trafia do Rzymu. Zaraz po zejściu na suchy ląd asceta lgnie do ziemi i przyrzeka sobie, że już więcej nie opuści swojej ojczyzny. Wszystkie męki, katusze i złe chwile ofiarowuje Bogu i postanawia sobie spędzić na dworze ojca, oczywiście nie zdradzając nikomu swojego prawdziwego ja, do samego końca życia.
Przychodzi pod terytorium swojego ojca i czeka na niego na moście zwodzonym. Kiedy szlachcic wychodzi naprzeciwko niego, Aleksy pozdrawia go i poleca łasce Boga. Prosi o jałmużnę oraz spędzenie życia pod schodami od strony kuchennej, gdzie żywiłby się resztkami z wylewanych na niego pomyj. W swojej wypowiedzi wspomina również o synu właściciela posesji, czyli poniekąd o sobie. Na te słowa ojciec płacze rzewnymi łzami, wspominając zaginionego dziedzica. Odchodząc od treści utworu, w tym miejscu prawdopodobnie zostały zamienione ze sobą miejscami dwa wersy. Kontynuując, szlachcica okropnie dotyka wypowiedź tajemniczego przybysza. Wpada w lekki zamęt, podczas którego płaszcz owija mu się wokół głowy i prawie spada w fosę z mostu zwodzonego.
Ojciec, będąc człowiekiem, który pomaga każdemu potrzebującemu, zgadza się, rzecz jasna, na prośbę ascety. Przysyła do niego swojego szafarza, od którego w późniejszym czasie Aleksy dozna wiele złych rzeczy. Przez resztę życia leży na wschodzie dworku. Żywi się resztkami z obiadu, które codziennie wylewano przez kuchenne okna na niego i inne włóczęgi. Cierpi, ale jest z tego dumny. Żyje tak, jak chciał, jak sobie postanowił w czasach młodości. Cały swój ból i katusze poświęca Bogu. Przez szesnaście lat życia w nędzy nikt go nie rozpoznaje.
W pewnym momencie Aleksy ciężko choruje. Z jakiegoś powodu wie, iż zbliża się już jego koniec, więc postanawia zrobić coś, dzięki czemu pamięć o nim zostałaby zachowana dla następnych pokoleń. Mianowicie spisuje na kartce w formie listu całą swoją historię, wraz ze wszystkimi szczegółami dotyczącymi cierpień, męki i bólu, na jakie się skazywał. Kiedy kończy, zaciska rękę ze zwitkiem papieru tak, aby nikt nie potrafił go wyciągnąć. Krótko po tym umiera.
Wtedy, w całym Rzymie rozbrzmiewają dzwony kościelne. Był to powszechnie znany znak, że w mieście umarł ktoś święty. Ludzie, wliczając cesarza, papieża, kapłanów, kardynałów, rycerzy, szlachciców, dworzan, ubogich, potrzebujących, dzieci i żebraków, zaczynają więc go szukać, ale ich starania nie przynoszą żadnego efektu. Zajmuje im sporo czasu, aż zyskują wskazówkę, której ostatecznie udzielił im jakiś młody chłopiec. Zdradził im, że zmarły leży od wschodu posiadłości Eufamijana. Z jakiegoś bliżej nieokreślonego powodu wiedział, że to właśnie ten człowiek jest świętym, którego wszyscy szukali.
Ludzie idą więc we wskazaną stronę. Niosą ze sobą chorągwie, aby uczcić pamięć o nieboszczyku i oddać mu należny hołd. W tym czasie dzwony nadal biją w kościołach w całym Rzymie. W końcu znaleziono ciało zmarłego. Zbiera się wokół niego przeogromny tłum ludzi. Okazuje się, że wśród nich wydarzył się cud, ponieważ każdy, kto przybywa na to miejsce, zostaje natychmiast oczyszczany i uzdrawiany z chorób. Dzięki temu papież z cesarzem mieli stuprocentową pewność, że leżący przed nimi człowiek jest świętym, którego szukali. Obok niego stoją cztery zapalone świece, które palą się świętym ogniem. Ludzie zauważają, że Aleksy ściska w ręce zwitek papieru. Chcą go wziąć, bo domyślają się, że prawdopodobnie jest to jego testament bądź list, w którym spisał swoją historię. Pragną dowiedzieć się, kim on właściwie był. Jednak nikt nie potrafi rozchylić palców jego ręki. Próbują wszyscy, począwszy od cesarza, przez kapłanów, a zakończywszy na zwykłych poddanych. Ich działania niestety nie przynoszą żadnych skutków. Zaczynają więc prosić Boga poprzez modlitwę, aby pomógł im uczynić to, co chcieli. W tamtym momencie ich celem było, aby odkryć tożsamość zmarłego.
Na miejsce przychodzi Famijana – żona Aleksego. Na początku trzyma się z dala, na uboczu, ale jakaś nadprzyrodzona siła każe jej przedostać się do zmarłego. Dotyka jego ręki i udaje jej się, ku wielkiemu zdziwieniu i radości pozostałych osób, wyciągnąć zwitek papieru. Czyta go i dowiaduje się, że owym nieboszczykiem był jej mąż, który wyjechał wiele lat temu. Kiedy kończy, podaje kartkę innym osobom, aby i oni mogli zaspokoić swoją ciekawość. W taki oto sposób list przechodzi z rąk, do rąk, szerząc wśród zgromadzonych wiedzę o poczynaniach ascety. Ludzie uznają, że był to dziedzic Eufamijana, co, rzecz jasna, było prawdą.
Wtedy na miejsce dociera ojciec Aleksego.
W tym miejscu kończy się utwór, a więc brakuje ciągu dalszego w rękopisie. Tekst lektury obejmuje polską wersję, czyli właśnie tę, bez zakończenia. Właściwie nie wiadomo, co się stało z brakującym fragmentem. Prawdopodobnie kopista nie wyrobił się ze swoją pracą i zmarł bądź wyjechał w bardzo pilnej sprawie. Równie dobrze końcówka mogła być zapisana na innej kartce, która przez wieki uległa zniszczeniu lub po prostu się zgubiła.
Z drugiej strony dzięki temu, że polski rękopis nie zawiera finału, można samemu sobie go dopowiedzieć. Najprawdopodobniej ojciec, gdy dowiedział się, że żebrakiem, który przez lata żył na jego dworze, był jego dawno temu zagubiony potomek, popadł w całkowitą rozpacz. Również matka Aleksego zaczęła płakać. Być może oboje ostatecznie targnęli się na swoje życie, a może wybudowali sanktuarium, które mu poświęcili. Inną opcją może być też pójście ich obojga w stronę, którą obrał ich syn. Mianowicie, mogli tak bardzo pogrążyć się w rozpaczy, że postanowiliby odciąć się od świata i zamieszkać z dala od ludzi – na wzór ascety. Jedno może być pewne – na pewno nie przeszli obojętnie wobec faktu, że przez szesnaście lat nie rozpoznali swojego jedynego potomka.

Charakterystyka bohaterów

Legenda o świętym Aleksym to utwór należący do hagiografii, czyli działu piśmiennictwa opisującego żywot świętych. Opowiada ona o losach średniowiecznego bohatera i cudach towarzyszących jego życiu. Tytułowy mężczyzna jest wzorcem ascety. Odbierał sobie przyjemności z życia, dobra, skazywał na cierpienie oraz umartwiał ciało. Te działania miały poprowadzić go do wieczności i przyszłego życia u Boga, w niebie.
Mężczyzna urodził się w bogatej rodzinie. Jego narodziny były cudem, gdyż jego ojciec nie mógł mieć dzieci. Po wielu prośbach Bóg wysłuchał modlitwy wszystkich i narodził się chłopiec – nasz tytułowy bohater. Kiedy dorósł wziął za żonę kobietę z wysokiego rodu, córkę cesarza. W noc poślubną dał jej swój pierścień rodowy. Zostawił samą, w czystości, po czym odszedł. Postępował zgodnie z własnym sumieniem, jednak nie przemyślał tego, co mogła czuć kobieta. Nakazał jej jeszcze czcić Boga i być mu posłuszną, szanować rodziców oraz przyjaciół. Sam chciał mu oddać całe swoje życie. Żona nie miała wyboru i zgodziła się na wszystkie warunki męża. Powiedziała, że dopóki on żyje, ona także. Pokazuje to oddanie kobiety dla mężczyzny. Widać, że małżeństwo darzyło się wzajemnie miłością.
Następnego ranka Aleksy zabrał część swojego majątku. Wybrał się w daleką podróż. Tam rozdał całe swoje bogactwa biednym. Widzimy, że nasz bohater miał dobre serce, był hojny, pomocny. Człowiek ten był bardzo samotny. Jednak sam zdecydował o swoim losie. Pewien czas przebywał pod kościołem, który był przed nim zamykany. Aleksy wyglądał bardzo niechlujnie, nieprzyjaźnie. Nie miał pieniędzy, więc nie mógł w żaden sposób zadbać o swój wygląd. Nikt nie wiedział także o jego królewskim pochodzeniu, które starannie udało mu się ukryć przybierając tożsamość żebraka. Właśnie w tym momencie jego życia wydarzył się pierwszy cud. Matka Boska ze świątyni pod którą spał mężczyzna zeszła z obrazu i kazała otworzyć drzwi, aby asceta mógł wejść do środka i się ogrzać. Wydarzenie to pokazuje, że bohater miał w sobie dużo pokory i jego prośby i modlitwy zostały wysłuchane przez Boga.
Jego bliscy martwili się o niego i próbowali go szukać jednak bezskutecznie. Widać, że był dla nich ważną i wyjątkową osobą, którą kochali. Nikt jednak nie potrafił rozpoznać mężczyzny, gdyż nie wyglądał już jak dawniej.
Mężczyzna postanowił wyruszyć w kolejną podróż statkiem. Gdy był już na morzu i płynął, fale jednak zdecydowały zmienić kierunek jego podróży. Los zaprowadził go z powrotem do rodzinnego miasta Rzym. Może mężczyzna był tak związany z tym miejscem, że mimowolnie do niego wrócił.
Szesnaście lat mieszkał pod schodami domu swoich rodziców. Był okropnie traktowany, wylewano na niego nieprzyjemne substancje. On jednak dzielnie znosił całe upokorzenie, jakie na niego spadało. Nie sprzeciwiał się woli Boga, był mu posłuszny.
Przed śmiercią postanowił napisać list. Opisał w nim całe swe dotychczasowe życie. Chciał pewnie, aby po śmierci ludzie dowiedzieli się wszystkiego odnośnie całego jego życia, poświęcenia i umartwiania ciała w imię Stwórcy. Papier ten mocno trzymał w dłoni. Jest to znak, że był on dla niego ważny i nie chciał, aby przeczytały go niepowołane osoby.
W dniu jego śmierci działy się różne cuda, co podkreśla, jak ważną był postacią. Na początku w całym Rzymie zaczęły bić dzwony, jednak same, bez niczyjej ingerencji. Ludzie zaczęli interesować się tym niezwykłym wydarzeniem. Byli ciekawi, co się stało. Wieść głosiła, że ktoś umarł. Do miejsca śmierci ascety wybierali się papież, kardynałowie, duchowni. Każdy chciał dowiedzieć się czegoś na temat tajemniczej osoby. Z ciała Aleksego unosiła się także woń, która uzdrawiała chorych. Żadna z zebranych osób nie potrafiła jednak wyjąć listu z ręki ascety. Było to kolejne cudowne wydarzenie w życiu świętego. Podkreślenie tego, że nie chciał on, aby te osoby, nawet najwyższej rangi duchowni, mogły odczytać treść wiadomości. Zaczęli wznosić modlitwy do Boga, aby umożliwił im dokonanie tego czynu. Dowodzi to o ich pokorze oraz zaufaniu do Stwórcy. Czują się słabsi od niego i są mu posłuszni, ponieważ wiedzą, że są od niego niżej w hierarchii.
W pewnym momencie na miejscu pojawiła się żona Aleksego. Kobieta była jedyną osobą powołaną do wzięcia listu z dłoni męża i odczytania go. Bardzo kochała zmarłego już ascetę i dotrzymała przysięgę małżeńską. Żyła w czystości, za co została nagodzona właśnie poprzez ten cud. Dowiedziała się, że tajemniczy żebrak to właśnie jej mąż, któremu wybaczyła to, że ją opuścił. Była dobroduszna i kochająca.
Ostatnia część legendy dotyczy beatyfikacji. Nie zachowała się ona jednak, ponieważ utwór jest bardzo stary (z epoki średniowiecza).
Podsumowując, święty Aleksy był ascetą. Umartwiał swoje ciało. Oddał swój majątek biednym, co świadczy o jego dobroduszności. Do swojego celu poświęcił szczęście żony, która kochała go do śmierci. Przez okres jego nieobecności próbowała go szukać jednak bezskutecznie. Między małżeństwem istniała silna więź, która pozwoliła kobiecie wyjąć list z ręki mężczyzny.

Opracowanie

„Legenda o świętym Aleksym” należy do bogatego nurtu literatury religijnej średniowiecza. Powstała w Syrii między V a VI wiekiem. Utwór zyskał dużą popularność między innymi dzięki uniwersalności jego treści. Polski tekst został spisany w XV w., zapewne przez duchownego z Mazowsza.Przynależność gatunkowa”Legenda o świętym Aleksym” jest przykładem literatury hagiograficznej, czyli przedstawiającej żywot świętego (jego życie, cudowne narodziny, młodość, moment nawrócenia, dokonane cuda). Żywoty świętych mogą być pisane wierszem lub prozą, mają charakter dydaktyczny i moralizatorski i należą do działu piśmiennictwa znanego hagiografią.Ponadto ,,Legenda…” należy także do literatury parenetycznej, czyli mającej na celu propagowanie wzorów godnych naśladowania. Utwór przedstawia ideał świętego, funkcjonujący w średniowieczu obok ideału rycerza i władcy, oraz prezentuje wzorzec osobowy ascety, czyli osoby, która poświęca całe swoje życie, heroicznie i dobrowolnie wyrzekając się wszystkich rozkoszy, dóbr materialnych i przyjemności. Asceta to osoba, która ucieka od uciech i wygód życia ziemskiego, a także doskonali się w cnocie i pobożności. Człowiek wybierający drogę ascezy poprzez zajmowanie się umartwianiem własnego ciała, miał zapewnić sobie szczęście wieczne po śmierci, a także zdobyć aureolę świętości. Dążył w ten sposób do zbawienia. Przykładem ascety jest święty Aleksy, który mimo pochodzenia z bogatej rodziny, zdecydował się na ucieczkę i życie w ubóstwie.Słowo 'legenda” w tytule utworu oznacza utwór przeznaczony do głośnej lektury. W średniowieczu czytano głośno żywoty świętych, na przykład zakonnikom spożywającym posiłki.W „Legendzie o świętym Aleksym” obecny jest motyw fuga mundi, czyli ucieczki od świata, odwrócenia się od niego, np. poprzez wyjazd w odludne miejsce. Aleksy postanowił zrezygnować z bezpiecznego i spokojnego życia świeckiego. Opuścił swój dom rodzinny i odbył podróż w celu poszukiwania Boga.TreśćUtwór rozpoczyna się prośbą pana z wysokiego rodu, Eufamijana, który zwraca się do Mesjasza o syna. Bóg wysłuchał tych próśb i zesłał mu syna, którego nazwano Aleksy – z greckiego imię oznacza „opieka”, święty był zatem pod szczególną opieką Boga. Kiedy skończył dwadzieścia cztery lata, postanowiono ożenić go z królewną Famijaną. Cesarz dał mu córkę za żonę, a papież udzielił ślubu. W ich noc poślubną jednak Aleksy oddał z powrotem żonie pierścień (obrączkę), będący symbolem małżeństwa, i powiedział do niej: „Ostawiam cię przy twym dziewstwie”. Młodzieniec porzuca żonę, rodzinę, dom, a sam opuszcza Rzym z zamiarem całkowitego poświęcenia się służbie Bożej. Wyjeżdża za morze, rozdając cały swój majątek kapłanom, studentom i nędzarzom, aby jako nierozpoznany przez nikogo żebrak spędzić resztę życia u bramy kościoła w Edessie. Na dworze była zmienna pogoda, było zimno, często padał deszcz. Wtedy rzeźba, figura Matki Boskiej, zeszła z obrazu i pragnęła otoczyć ascetę swoją opieką. Nakazała klucznikowi kościoła wpuścić Aleksego do środka, by nie zmarzł. To wydarzenie przyniosło Aleksemu niechcianą sławę. Wsiadł na okręt, mając nadzieję na dostanie się do miasta Tars w Syrii, jednak – na skutek zmiany wiatru i dzięki Bożej opatrzności – z powrotem przypłynął do Rzymu. Wróciwszy więc do rodzinnego miasta, pragnął „tu cirzpieć mękę” i przeżyć wszystkie złe chwile. Przez kolejnych szesnaście lat żył w skrajnej nędzy pod schodami pałacu swojego ojca, Eufamijana, gdzie był oblewany pomyjami i wyszydzany przez służbę. Gdy czuł moment zbliżającej się śmierci, napisał list, w którym opisał swoje życie, a następnie mocno ścisnął go w dłoni. Śmierci świętego towarzyszyły cudowne wydarzenia i nadzwyczajne znaki: w kościołach dzwony same dzwoniły, a wokół ciała zmarłego otoczonego świecami, palącymi się nieziemskim światłem, zaczęła się unosić cudowna woń uzdrawiająca chorych (odore sanctitatis). Wszyscy mieszkańcy Rzymu szukali Aleksego, ale nikt nie mógł go znaleźć. Dopiero anioł wskazał im drogę. Papież i cesarz próbowali wyjąć list tkwiący w dłoni umarłego, jednak nie mogli tego zrobić. Udało się to jedynie jego żonie, Famijanie. Po przeczytaniu listu uznano, że był to Aleksy- syn Eufamijana. Nagrodą za święty, męczeński żywot było trafienie duszy Aleksego do nieba.