Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki

Recenzja książki

Recenzja książki pt. „Mikołaja Doświadzyńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego.

Człowiek od zawsze marzył o szczęściu, dlatego pragnął znaleźć się w krainie dobra, w której mógłby spędzić spokojne życie bez trosk i lęków. Najlepiej, gdzieś na nieodkrytych lądach lub tajemniczych wyspach. Brzmi to trochę jak…utopia w dzisiejszych czasach, ale taką właśnie przygodę przeżył Mikołaj Doświadczyński, tytułowy bohater pierwszej polskiej powieści napisanej, przez Ignacego Krasickiego pt. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.
Utwór ten ma formę pamiętnika, pisanego z perspektywy samego bohatera, jako już dojrzałego człowieka. Powieść jest życiorysem pełnym przygód od dzieciństwa, przez młodość i dorosłość.
Książka zaczyna się klasycznie opisem dzieciństwa, gdzie poznajemy cechy naszego bohatera. Mikołaj był człowiekiem mądrym i zdolnym, ale nie lubił się uczyć. Od najmłodszych lat, szkoła kojarzyła mu się z karą, dlatego w późniejszych latach wykazywał do niej wstręt, co odbijało się na jego licznych klęskach. Po śmierci ojca, gdy wrócił do domu rodzinnego i kształcił się z obyczajów dworskich, popadał w liczne tarapaty. Cała jego nauka była mu tylko potrzebna do otwarcia drzwi do salonowego życia, którego nieodłączną częścią była gra w karty, na pieniądze. Jak można łatwo przewidzieć było to dość zgubne, ponieważ gra w karty raz przynosiła zyski, a raz starty. Zawsze z opresji ratowała go matka. Nie wyciągał on jednak z tego wniosków. Wielkie pasmo życiowych niepowodzeń zaczęło się dopiero, gdy jego matka zmarła i musiał radzić sobie sam. Kiedy kolejny raz, został oszukany i stracił wszystkie oszczędności, postanowił wyjechać. Wsiadł na statek płynący do Batawii. W trakcie podróży panował sztorm, i okręt się rozbił. Mikołaj przeżył, ale to wydarzenie na zawsze już go zmieniło. Znalazł się w nowej rzeczywistości, na nierealnej wyspie Nipu, oddalonej daleko od wszelkich innych cywilizacji.
Podczas pobytu na wyspie, poznał tubylców którzy, różnili się, wyglądem i sposobem życia. Do uprawiania roli oraz hodowli zwierząt używali prymitywnych narzędzi, a niektóre nawet dla nas podstawowe, budziły w nich lęk i uprzedzenie. Przykładem tego może być incydent, który miał miejsce krótko po przybyciu Doświadczyńskiego. Chciał on zacząć jeść posiłek używając do tego nożyka, jednak kiedy, mieszkańcy zobaczyli co robi poznany człowiek, zlękli się, a szatańskie narzędzie zakopali w ziemi i nie pozwolili na jego odkopanie.
Wyspa Nipu została przedstawiona jako wyidealizowany świat, różniący się od szarego i europejskiego. Sam ich język, był dość prosty do nauczenia i nie zawierał określeń takich jak kłamstwo, kradzież, zdrada czy pochlebstwo. Te zwyczajnie były im obce.
Kolejną, ważną różnicą między światem Nipu, a światem europejskim była równość wszystkich ludzi. Na wyspie, wszystkie domy wyglądały tak samo, każdy obywatel posiadał tyle samo ziemi. Na Nipu nie występowały warstwy społeczne. Obywatele nie mieli systemu politycznego ani rządu. Jedyne zwierzchnictwo, jakie tam było to zwierzchnictwo rodziców nad własnymi dziećmi.
Najważniejszym elementem pobytu Mikołaja Doświadczyńskiego na wyspie Nipu, było kształcenie pod okiem tamtejszego nauczyciela Xaoo. To on przyprowadził mężczyznę do swojego domu, napoił oraz nakarmił. Cały proces kształcenia głównego bohatera na wyspie, przebiegał w czterech etapach. Najpierw nauczyciel musiał poznać temperament i sposób myślenia ucznia, żeby wiedzieć nad czym trzeba będzie z nim pracować. Potem należało wyzbyć się wszelkich złych nawyków i wpoić uczniowi dobre cnoty i zasady. Ostatnim elementem było ćwiczenie roztropności Doświadczyńskiego. Miało to służyć zdobyciu doświadczenia, kiedy i jak uczeń powinien się zachowywać.
W czasie tej nauki Mikołaja, także jego nauczyciel Xaoo poznał europejski system edukacyjny i nie mógł się nadziwić jak bardzo sobie utrudniamy życie, przez co powstaje wiele nieporozumień. Zwłaszcza skrytykował mało przydatną europejską naukę dat i wydarzeń historycznych.
Xaoo uważał, że historia powinna być wchłonięta przez młode pokolenia naturalnie, a więc przez przekazywanie jej z ust przodków lub starszyzny. Nauczyciel udowodnił też Doświadczyńskiemu, że czasem praktyka jest lepsza niż sama wiedza, zwłaszcza w przedmiotach praktycznych takich jak np. rolnictwo czy budownictwo.
Książka jest napisana ciekawym językiem, jedynie czasem długie opisy, bywają nużące dla czytelnika. Należy jednak zaznaczyć, że są one potrzebne, aby przenieść odbiorcę dokładnie w realia czasu i miejsca powieści i dokładnie pokazać ten idealny świat.
Podsumowując możemy jasno stwierdzić, że dzięki temu, że główny bohater znalazł się na tej wyspie i poznał jej mieszkańców, to zaczął się on kształcić dla samorozwoju i chęci zostania lepszym człowiekiem, a nie z konieczności, jak było wcześniej. Nauczył się nowego spojrzenia na swoje problemy. Sprawy, które kiedyś wydawały mu się niemożliwe do rozwiązania, teraz były błahe i proste. Wymagało to tylko zmiany jego nastawienia. Można powiedzieć, że wizja idealnego społeczeństwa, idealnego świata – czyli właśnie utopia, sprawiły, że Doświadczyński, narodził się na nowo, by stawić czoła swoim kłopotom. Dane mu było poznać fantastyczny świat, gdzie wszystko jest jasne, oczywiste i sprawdzone. Ludzie wiedzą więcej i mają zapewnione bezpieczeństwo. Żyją razem, nie kłócą się, nie biją, nie kradną, bo to ich niszczy. Nawet, gdy jego przygoda na wyspie dobiegła końca, dała mu ciekawe doświadczenie i siłę do bycia lepszym człowiekiem.
Przesłanie książki jest bardzo aktualne także w dzisiejszych czasach, gdy ludzie czasem marzą, aby uciec gdzieś daleko, zerwać z przeszłością i być szczęśliwym. Chcą żyć naturalnie i bez udawania. Dlatego polecam tę lekturę wszystkim, którzy chcą tak jak Mikołaj Doświadczyński przenieść się do idealnego świata i dzięki temu poznać lepiej swoje wnętrze. Taka odskocznia pozwala spojrzeć na nowo na codzienne problemy i staje się także inspiracją do ich lepszego rozwiązywania.

Problematyka

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” to utwór, który powstawał w latach 1774 – 1775. Ukazał się drukiem w 1776 roku w Warszawie. Jest to pierwsza polska powieść nowożytna, która została napisana w formie pamiętnika. Krasicki z pewnością czerpał wzory z innych powieści tego rodzaju, które wówczas powstawały w Europie. Utwór łączy w sobie jednak także cechy powieści satyrycznej, przygodowej i utopijnej. Księga pierwsza to historia młodego Mikołaja, który rozpoczyna edukację. Po jej zakończeniu rzuca się w wir życia. Nie wzbudziło to aprobaty jego wuja, który zakazał mu takiego postępowania. Zatrudniono także korepetytora, który miał uczyć chłopaka języków obcych, a przede wszystkim, dobrych manier.
Kolejny etap życia Mikołaja to podróże. W Paryżu młody człowiek traci majątek i poznaje negatywne aspekty życia. W czasie dalszej podróży trafia na wyspę Nipu, w której poznaje niezwykłą społeczność, która wiedzie idealne życie. Warto zwrócić uwagę, że w języku Nipuańczyków wiele wyrazów po prostu nie istnieje. Nie znają oni pojęć takich jako kłamstwo, zdrada, przestępstwo, zbrodnia. Nipuańczycy nie akceptują także żadnych form przemocy. Nie potrzebują broni ani żadnych innych urządzeń, które byłyby wykorzystywane do stosowania przemocy. Na wsypie w żaden sposób nie zachęca się także do rywalizacji. Choć jest to społeczeństwo niemalże idealne, także w nim pojawiają się konflikty. Nikt jednak nie rozwiązuje ich na własną rękę. W przypadku problemów skonfliktowani udają się do Rady Starszych, która wysłuchuje każdej ze stron, a następnie wskazuje, jako powinni postąpić zwaśnieni. Nipuańczycy nie oskarżają się wzajemnie, nie posługują się manipulacją. Duże znaczenie ma w ich świecie wychowanie młodych pokoleń. Młodzież jest uczona, jak żyć cnotliwie. Poznaje najważniejsze zasady moralne. Młody człowiek, który kończy edukację, powinien kochać mądrość, sprawiedliwość oraz prawdę. Bohater powieści jest zaskoczony, ale też zafascynowany funkcjonowaniem tej społeczności.

Po powrocie do kraju stara się wcielić w życie ideały Nipuańczyków. Chce także zmienić siebie, swoje postępowanie. Chce stać się nowym, innym, odrodzonym człowiekiem. Marzy o tym, aby być idealnym obywatelem. Nie udaje mu się jednak zrealizować tego zamiaru i ostatecznie zamieszkuje w swoim majątku.
Powieść Krasickiego to typowy utwór dydaktyczny. Ostrze krytyki zostało skierowane przeciwko szlachcie, która jest ciemna, zacofana i niedouczona. Pisarz zwraca również uwagę na negatywne aspekty życia społeczno – politycznego i stara się wskazać odpowiednie drogi postępowania w przyszłości. Przedstawiciele tej klasy wykazują skłonności do życia ponad stan. W szczególnie ostry sposób krytykuje sposób edukacji młodego pokolenia. Młodzi ludzie są edukowani przez zagranicznych korepetytorów, którzy wpajają im obce wzorce i przynoszą więcej szkody niż pożytku. Krasicki prezentuje też społeczeństwo idealne, utopijne, w którym ludzie czerpią jak najwięcej z natury, traktują się z szacunkiem, są samowystarczalni.

Geneza utworu i gatunek

#Geneza utworu
Powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, przez niegoż samego opisane, na trzy księgi rozdzielone” została ukończona w 1775 roku (powstała nieco wcześniej), a wydana w roku 1776. Pierwotnie miała tytuł „Historia Doświadczyńskiego”. Tematyka utworu związana jest z podejmowanymi w „Monitorze” i w „Uniwersale” (wystosowanym przez Komisję Edukacji Narodowej) kwestiami wychowawczymi. Tytułowy bohater dzieła ma być oświeceniowym wzorcem osobowym, którego postawa i postępowanie uczą. Chodzi między innymi o wskazanie wartości edukacji i spełniania obowiązków politycznych i obywatelskich, ale też o krytykę błędów w wychowaniu, niepotrzebnego wzorowania się na krajach Zachodu i nieprawidłowości w funkcjonowaniu instytucji. Jest to więc powieść odpowiadająca na bieżące problemy i choroby Rzeczpospolitej.
#Gatunek literacki
„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, przez niegoż samego opisane, na trzy księgi rozdzielone” to pierwsza polska powieść. Prezentuje losy zwykłego przedstawiciela społeczeństwa, który doświadcza swoistego awansu, zmienia się, rozwija (cecha charakterystyczna oświeceniowych powieści). Jest antyromansem, a zatem utworem odrzucającym konwencję romansu (przez banalność tematów i wydarzeń i mały stopień prawdopodobieństwa perypetii, gdy nie służy to wyższemu celowi). Utwór jest pamiętnikiem – to relacja głównego bohatera. Pojawiają się w nim również inne formy gatunkowe, na przykład list, przemówienie. Autor podkreśla w ten sposób autentyczność tekstu. Utwór łączy w sobie elementy powieści satyryczno-obyczajowej, przygodowej oraz utopijnej. Podzielony jest na trzy części. Pierwsza ma charakter satyryczno – obyczajowy i łączy w sobie elementy powiastki filozoficznej oraz robinsonady. Druga jest przykładem utopii. Trzecia jest połączeniem powieści obyczajowej i przygodowej oraz powiastki filozoficznej.